Enis Akdağ etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Enis Akdağ etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

26 Eylül 2015 Cumartesi

TÜRK SİYASİ TARİHİNİN 2 Cİ ASKERİ DARBESİ 12 EYLÜL ÖNCESİ VE SONRASI BÖLÜM 32




TÜRK SİYASİ TARİHİNİN 2 Cİ ASKERİ DARBESİ 
12 EYLÜL  ÖNCESİ VE SONRASI  
BÖLÜM 32


KORUTÜRK ANLATIYOR

Kimi gazetecilere, komutanlardan mektubu aldığı gün aralarında geçen konuşmaları Korutürk şöyle anlatıyor:
“Komutanlar bana mektubu vermek için geldiklerinde, ‘Bu işler iyi gitmiyor. Siz yaşça ve kıdemce bizden büyüksünüz. Geniş tecrübe sahibisiniz. Gelin başımıza geçin, Türkiye’yi içine düştüğü badireden kurtaralım’ dediler.
Ben de ‘haklısınız, ülkemizin büyük sıkıntıları var. Ancak, askeri rejimle bunların halledilmesi mümkün olmayabilir. Yalnızlığa sürüklenebilirsiniz. Ama ihtilal yapmaya kararlıysanız ben bu işte yokum. İsterseniz şimdi istifa etmeye hazırım’ şeklinde düşüncelerimi ifade etmiştim.
Gerçekten bu isteklerini yerine getiremedim. Anayasaya bağlı kalacağıma yemin etmiştim. Demirel ile Ecevit’i çağırdım. Onlara mektubu verdim. İşin ciddiyetini anlattım. Bu önemli gelişmeyi hemen bir formüle bağlayarak çözümü için demokratik yollardan parlamentoya havale ettim.”
Korutürk’ün elbette gerçeği yansıtan bu açıklamalarına karşın komutanlara askerlere yapacakları müdahaleyi 6 Nisan 1980’de Cumhurbaşkanlığı görevini tamamladıktan sonraya bırakmalarını söylediği ve bu nedenle darbenin 12 Eylül’de yapılabildiği öne sürüldü...
Korutürk uyarı mektubunu bir hafta cebinde taşıdığını içeren eleştirilere Genel Sekreteri Haluk Bayülken’le yaptığı bir söyleşide yanıt veriyor:
“4-5 gündür çektiğimi bir ben bilirim bir de Allah. Zira Genelkurmay Başkanı’nın getirdiği mektup bana da sürpriz oldu. 28 Aralık Cuma günü Başbakan Demirel’in bana yaptığı mutat ziyaretlerinde bu konuyu kendisine açmadım. Çünkü memleket menfaatleri bakımından en iyi şekilde nasıl hareket etmeliyim, diye düşünüyordum. Başbakan’a sadece ordunun tedirgin olduğunu anlatmakla yetindim.
29 Aralık Cumartesi günü dairede çalışırken sizin şiddetli bir burun kanaması geçirdiğinizi, GATA’ya kaldırılıp tedavi gördükten sonra doktor tavsiyesiyle evde mutlak istirahata mecbur tutulduğunuzu öğrendim. Rahatsızken sizi de üzecek bir konuyu görüşmeye gönlüm razı olmadı. Bu arada yeni yıla girerken memleketi karamsar bir havaya sokmak istemedi.
Bu arada Sayın Evren’i aradım. Mektubu yılbaşından sonra açıklayacağımı söyledim. O da ‘Nasıl emrederseniz’ dedi. Neticede 1 Ocak günü komutanları Köşk’e davet ederek kendileriyle teferruatlı görüş alışverişinde bulundum.”
Bu araya bir not sıkıştırmam gerekiyor.
Gerçekten o cuma günü Cumhurbaşkanı Demirel’e mektuptan söz etmemişti. Zira 2 Ocak günü Hürriyet’te uyarı mektubunu açıklamamdan sonra telefonla konuştuğum AP lideri biraz kırgın bir sesle, “Mektubu öğrendiğinizde bir haber verseydiniz” dedi.

Yanıt vermedim. Ben gazeteciydim.

Haber gazete çıktıktan sonraki saatlerde ya yalanlanırsa diye korku nöbetleri geçirdim. Radyolarda uyarı mektubu okununca nasıl rahatladığımı anlatacak sözcük bulamıyorum.
Sözü Baransel’e bırakıyorum:
Ve takvimler 6 Nisan 1980’e dayandı.

Korutürk günlük çalışmalarını yaptıktan sonra konutuna çıktı. Eşi Emel Hanım tarafından her zamanki gibi karşılandı. Akşam yemeği yendi. Televizyonda günlük gelişmeler izlendi.
Korutürk görevini tamamlamış olmanın mutluluğu içindeydi. Emel Hanım, Bayan Bayülken’in “Siz adeta seviniyorsunuz Köşk’ten ayrılışınıza” deyişini hatırladı.
6 Nisan 1980 günü Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk sade bir törenle Köşk’ten ayrıldı.
Ankara’da evi olmayan Korutürkler Sıhhiye’deki Orduevi’nde kalacaklardı.
Orada Genelkurmay Başkanı Orgeneral Evren ile İkinci Başkan Orgeneral Haydar Saltık ve eşleri tarafından karşılandı.
Senato Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil Cumhurbaşkanlığı’na vekâlet etmeye başladı. Bir arada CHP lideri Ecevit’le AP lideri Demirel’i Köşk’te bir akşam yemeğinde bir araya getirdi.
Başta Cumhurbaşkanlığı seçimi, ülkenin öncelikli ve önemli sorunlarında uzlaşmalarına çalıştı.
TBMM’de cumhurbaşkanı seçimi turları başlamıştı ve sürüp gidiyordu. Darbe söylentileri artık güncelleşmişti...
Uyarı mektubundan 9 ay sonra, beklenen oldu.
TSK 12 Eylül 1980 günü yönetime el koydu...


Enis Akdağ

20 06 2010


Ordu muhtırasından sonra gelen vekâlet dönemi...
Altıncı Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ün yedi yıllık görev süresini tamamlayıp Köşk’ten sade bir törenle ayrılmasından bir gün sonra, Çankaya’da 7 Nisan 1980 günü Cumhurbaşkanlığı’na vekâlet görevine başlayan Senato Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil; basın danışmanı Ali Baransel’in önüne koyduğu metne bir göz attıktan sonra sordu:
“Nedir bu?”

Baransel:

“Üç gün sonra kutlayacağımız 27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramı mesajı” dedi ve ekledi:
“Cumhurbaşkanı Vekili olarak zatıâlinizin imzasıyla yayımlamamız gerekir.”
Anayasa gereği asaleten Çankaya’da görev yapan cumhurbaşkanlarının yetkilerini vekil cumhurbaşkanı olarak kullanabilirdi.
Çağlayangil’in önünde, üzerinde çalıştığı kimi kararnameler vardı. Baransel’i dinledi ve elindeki kalemi bıraktı, yine sordu:
“Bunu yayımlamamız şart mı?”
Baransel; daha önceki cumhurbaşkanları Cemal Gürsel, Cevdet Sunay ve Fahri Korutürk’ün bu mesajı yayımladıklarını söyledi. “Herhalde vekil olarak sizin de yayımlamanız doğru olur” dedi.
“Bak şimdi başıma gelenlere” diyen Çağlayangil, bir açıklama yaptı:
“Kardeşim” dedi Baransel’e:
“27 Mayıs beni mahkûm etti. Balmumcu’da uzun süre tutuklu kaldım. Çektiğimi bir ben bilirim bir de Allah bilir. Şimdi kalkıp beni mahkûm eden zihniyete övgüler mi düzeceğim?”
Fakat “bir şeyler yapması lazım”dı. Baransel’e “Şimdi o yazıyı lütfen bana bırakın, üzerinde çalışayım” dedi.
Ertesi gün çağrı üzerine Çağlayangil’in çalışma odasına giren Baransel’e, Cumhurbaşkanı Vekili mesajı uzattı.
Basın danışmanı üzerinde hayli oynanan mesaj metnini temize çektirdikten sonra okudu:
Çağlayangil’in mesajında 27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramı’nın anlam ve önemine değinen en ufak iz yoktu!
Daha çok Atatürk inkılap ve ilkelerine, demokratik parlamenter sistemin erdemine yer verilmişti.
Mesaj bu biçimiyle yayımlandı.
Beş aylık vekâlet dönemine önemli olaylar damgasını vurdu
Ordu muhtırasından sonra gelen vekâlet dönemi; 12 Mart darbesini hazırlayan kimi önemli siyasal ve toplumsal devinimlerin, o tarihlerde askerin darbe yapmasına gerekçe olan olayların arka arkaya yaşandığı bir dönemdir.
Kalın çizgileriyle özetlemek gerekirse, 6 Nisan’la 12 Eylül 1980 arası beş ayda terör ve anarşi alabildiğine tırmandı.
İki büyük partinin uzlaşmaya yanaşmayan tutumu, siyasetteki kamplaşmaların, sağ-sol kavgalarının giderek büyümesine neden oldu. Ünlü kişiler öldürüldü, örgütsel cinayetler, dinsel kanlı olaylar birbirini kovaladı.
Erbakan’ın Milli Selamet Partisi’nin “kerhen” dışarıdan desteklediği işbaşındaki Demirel’in azınlık hükümeti, her an düşürülme tehlikesiyle ülkenin içinde bulunduğu ekonomik darboğazlara çare arıyor, terör-anarşi ve siyasal dengesizliklere karşı çoğu zaman sonuçsuz uğraş veriyordu.
Özellikle iki büyük parti; AP ve CHP arasındaki zıtlaşmalar parlamentoda günlerce turların turları kovalamasına karşın cumhurbaşkanı seçilememesine neden oluyordu...
Toplumu sarsan siyasal cinayetler
Anarşi ve terör her gün can alır ve yeterli ve gerekli yasal önlemlerin hükümetin uğraşılarına karşın bir türlü çıkarılamamasına… Cumhurbaşkanının da seçilememesi eklenince darbeye hazırlananlara yeterli ve gerekli nedenler verilmiş oluyordu...
Toplumu sarsan siyasal cinayetler 6 Nisan’la 12 Eylül arasındaki beş aylık döneme rastlıyor.
27 Mayıs 1980: MHP eski bakanlarından ve önde giden isimlerinden Gün Sazak öldürüldü.
19 Temmuz 1980: 12 Mart muhtırasının başbakanı Prof. Nihat Erim İstanbul Dragos’ta sokak ortasında (solcu örgütlerce) öldürüldü.
22 Temmuz 1980: Eski DİSK Genel Başkanı, Maden-İş Sendikası Başkanı Kemal Türkler (sağcı militanlarca Erim’e misilleme olduğu iddiasıyla) öldürüldü.
Bir küçük örnek ülkenin, örneğin Temmuz 1980’de içinde bulunduğu durumu özetleyebilir:
“İstanbul dün olaylı bir gün yaşarken yurtta toplam 15 kişi can verdi” (Milliyet - 8 Temmuz 1980)

OLAYLAR BÜYÜYOR...

Lakin siyaset kendi mecrasında bir semti meçhule doğru akmaya devam edecekti. 1 Ocak günü Fahri Korutürk’ün, Başbakan, Adalet Partisi Genel Başkanı Demirel ile Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı’na verdiği ordu muhtırasını parti liderleri kendilerine ve partilerine yöneltilen bir muhtıra diye algılamadılar.
Uyarı mektubu hemen her kesimde, içeride dışarıda şok etkisi yaptı.
Genel kanı TSK’nin müdahaleye kararlı olduğu, ama siyasete bir kez daha şans tanımak istediği biçiminde yorumlanabilirdi... Fakat başta iki büyük parti, siyasal ve anayasal kuruluşlar uyarı mektubunun kendilerini hedef almadığını söylüyordu ve zaten başta Çankaya, askerler de uyarının şu veya bu partiyi değil, genelde anayasal kurumları amaçladığını öne sürüyordu.
Kısacası o günlerde biraz da alayla söylenen genel kanıya göre:
“Uyarı mektubu ortada kalmıştı!”
Asıl fırtına hükümette olan partide, AP’de koptu.
Genel Başkan ve Başbakan Demirel; uyarı mektubunu “partinin yetkili kurullarında görüştükten sonra bir karara varacaklarını” söylüyordu.
Hükümetin istifasını isteyenlere karşın göreve devam kararı çıktı!
Beş yıl sonra neden istifa etmediğini sorduğumda Demirel; “Hükümeti bırakıp gitmeyi izzeti nefsime yediremedim” diyecek ve bu kararının kısaca gerekçesini şöyle açıklayacaktı: “Bir ay önce geldik hükümete. Bir şey çözemeden gitti derlerdi. Hem anarşi beni aşan bir işti, asker çözmeliydi. Kuşun iki kanadı kırıktı. Cümle âlem teslim eder ki, hükümette kalmayı isteyen birisi değildim.”

Kara bir leke: 1980 Çorum katliamı

Fakat (Kahramanmaraş’taki kanlı olayların bir benzeri) toplumsal yaşamımıza kara bir leke olarak adını yazdıran, ülkenin içinde bulunduğu durumu yansıtan katliam, 4 Temmuz 1980 günü Çorum’da yaşandı.
Özetleyelim:
Tahrikler sonucu patlayan Alevi-Sünni çatışmalarında 57 Alevi ve sol görüşlü yurttaş öldürüldü ve yüzlercesi yaralandı. Evler, dükkânlar tahrip edildi.
Olayların başlamasından önce mayıs ayında Çorum Emniyet Müdürü
Hasan Uyar görevinden alındı, yerine Tunceli’de görev yapmış olan Nail Bozkurt atandı. Milli Eğitim Müdürlüğü’ne de MHP’li olduğu söylenen Fethi Katar getirildi.
Vali de değiştirildi. Rafet Üçelli atandı. 40’e yakın polis memuru başka illere nakledildi.
1980 yılının 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı kutlama hazırlıkları sırasında törenlerde kızların kıyafetleri bahane edilerek “Müslüman, namusuna sahip çık” diye başlayan bir bildiri dağıtıldı.
Bildiri; “19 Mayıs gösterileri adı altında namuslu bacılarınızın iffet ve hayâsına kahpece ve haince saldıracak bir gün geliyor” diye başlıyor ve şöyle devam ediyordu.
“Yine Müslüman evladı… Kâfir düzen tarafından soyularak en müstehcen ve kepaze kılıkta teşhir edilecektir… Düşün ki haddini bilmeyenlere bildirelim hadlerini… Haksızlık karşısında susan, dilsiz şeytandır. Ne mutlu canı ile kanı ile CİHAT edenlere” İmza: İslamcı Gençlik
İslamcı ve ülkücü gençlerin tahrikleri devam ederken, 27 Mayıs günü Gün Sazak kimliği belirlenmeyen kişiler tarafından öldürüldü.
Bu cinayet Çorum’daki gerginliğin artmasına neden oldu. Barikatlar kurulur, sokağa çıkma yasağına karşın kentin çeşitli yerlerinde olaylar olur.
Söylendiğine göre şiddet olaylarının yaratıcısı MHP’li ülkücü gençlerdir.
Slogan “Kanımız aksa da zafer İslamın / Kana kan, intikam”.
Cadde üzerinde çok sayıda dükkân zarar gördü. Töb-Der üyesi bir öğretmen ülkücüler tarafından öldürüldü... Alevilerin ve solcuların göstericilere karşılık vermeleri üzerine olaylar çatışmaya dönüşür. Askeri birliklerin müdahalesine karşın mayıs ayında çatışmalar devam etti...
1 Temmuz sabahı yine kentin kimi mahallelerinde halkı komünistlere, Alevilere ve cihada çağıran bildiriler dağıtıldı. Sol ve Alevi çevreden kimileri gözaltına alındığı saatlerde kimi mahallelerde halkın üzerine ateş açıldı. Evler ateşe verildi. Ertesi günü kentin giriş kapılarını tutan ülkücüler kente gelen Alevi köylülerin traktörlerini ve mallarını yaktılar.
Fakat olayların birden boyutlanmasına cuma namazını kılmakta olan cemaat, birden “Komünistler Alaaddin Camii’ne silah ve bombalarla saldırdılar” diye asılsız bir haberle tahrik edildi.
Halk sokaklara döküldü. Eyleme geçenler dükkânlara ve evlere saldırdı.
Aynı akşam TRT haberlerinde Milönü Mahallesi’nin girişindeki Alaaddin Camii hoparlörlerinden “Allah Allah” sesleri yayımlanınca yeniden saldırıya uğradığını sanan mahalle halkı sokağa döküldü. Bu insanların üzerine hem polis hem de ülkücüler ateş açtı, ölenler ve yaralananlar oldu.
Sonuçta 57 ölü, 200’e yakın yaralı ve 300’e yakın bina tahrip edildi.

TSK’de geri sayım başladı

Hükümet Başkanı askerle sık sık toplanıyor. Alınması gereken ve alınan önlemler üzerinde görüşüyor.
Kimi tasarıları TBMM’ye gönderiyor. Yasalaşmaları için çabalıyor. Ama ne terör ne de anarşi.. durmuyor, giderek artıyordu.
Oysa 13 Aralık 1979 günü, komutanların uyarı mektubunu Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’e verdikleri 27 Aralık 1979’dan on dört gün önce İstanbul’da Birinci Ordu Karargâhı’nda bütün orgenerallerin katıldığı bir toplantıda yönetime müdahalenin zamanı tartışıldı. Çeşitli görüşlerin açıklanmasından sonra söz alan Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren:
“Müdahaleden önce siyasilere bir olanak daha tanıyalım. Belki toparlanırlar.
Bir uyarı mektubu yollayalım” dedi.
Bir başka cümlesi daha vardı: “Bizim müdahalemizin en son çare olduğu, başka hiçbir çare kalmadığı iyice anlaşılmalı.”
Bu cümle daha sonraları yorumlandı, daha açık bir biçim aldı.
Evren; “Anarşi ve terör sorununun çözümlenemeyeceği, asker müdahalesinin son çare olduğu iyice anlaşılmalı” demek istiyordu ama bu sürede sağ sol çatışmaları, anarşi ve terör olaylarından ölenlerin sayısı giderek kabaracaktı!
Selimiye’deki toplantıya katılan 2. Ordu Komutanı Bedrettin Demirel bana, o toplantıda derhal müdahale fikrini savunduğunu söyledi... “Kenan Evren mütereddit” diyordu ve... müdahalenin zamanı üzerinde artan çalışmalar Ağustos 1980’de yoğunlaştı. İlk tarih olarak 22 Ağustos uygun görüldü; ama ulusal bayramlar arifesinde müdahale uygun görülmedi.
TSK’de müdahale fikri 1979’un sonlarına özgü bir görüş, bir değişim değildi.
Kenan Evren bir konuşmamızda; Temmuz 1979’da yönetime müdahale etmeyi kararlaştırdıklarını, hatta o gün uygulanacak planı kıtalara dağıttıklarını, sonra vazgeçtiklerini ve kıtalara dağıttıkları uygulama plan ve programını toplattıklarını söylemiş ve gülerek şu cümleyi eklemişti:
“Dağıttığımız uygulama plan ve programını toplatmıştık ama 30 Ağustos’ta kimi kıta komutanlarını emekliye ayırmıştık. Beni bir korku sardı. Ya emekli olan bir subay temmuzda müdahale edeceğimizi açıklarsa?
Korktuğum başıma gelmedi. Emekli olan hiçbir komutan müdahaleyi ifşa etmedi.”

SONUCU ETKİLEMEYEN ÇABALAR

Göreve devam kararı alan Demirel; uyarı mektubunun açıklanmasından iki gün sonra 4 Ocak 1980 günü saat 16.15’te Genelkurmay Başkanı Evren’e biraz da tarizkâr bir ifadeyle o güne kadar yapılan Milli Güvenlik Kurulu toplantılarından terör ve anarşiyi sona erdirmek için yapılan görüşmeleri, birlikte aldıkları kararları anımsattı.
“Ben sizden bu mektubu yazmaya sizi iten sebepleri öğrenmek, sizi sıkıntıdan çıkaracak tedbirleri bulmak bakımından izahat istiyorum. Mesele, benim meselem değildir. Geliniz meseleyi birlikte düşünelim” dedi.
Evren yanıtladı: Türkiye’nin çeşitli bölgelerini gezmişler. 12 aydır sıkıyönetim olmasına karşın olayların azalması beklenirken arttığını görmüşler. Komutanların üzüldüğünü belirterek şunu söyledi:
“Bu mektubun hedefi hükümet değildir, anayasal kuruluşlardır.”
Başbakan, “beraberce düşünelim” deyince Orgeneral Evren; “Komutan arkadaşlarımı da getirebilir miyim” diye sordu.
“Tabii” dedi Demirel. 7 Ocak 1980 günü saat 17.00’de görüşmeyi kararlaştırdılar.

ÜÇ BUÇUK SAAT KONUŞ... KONUŞ... KONUŞTULAR

Belirlenen tarihte Başbakan ile Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları üç buçuk saat süren bir toplantı yaptılar.
Taraflar eteklerindeki taşları döktüler.
Oysa askerler bu toplantıda izleyecekleri stratejiyi önceden saptamışlardı.
Sonradan öğrendik, askerlerin Başbakan’a söylediklerini.
Metin Toker bir kokteyl partide Jandarma Genel Komutanı Celasun ve Kara Kuvvetleri Komutanı Ersin’e rastlamıştı.
İki komutan, Toker’e, “Birkaç gün toplandık. Başbakan’ın önüne yapılmasını istediğimiz 60 kadar maddeyi metin halinde uzattık” demişlerdi.
“Rahat mıydılar?”

“Neden rahat olmasınlar” diye yanıtlamıştı soruyu Toker!
Öyle ya. Müdahaleye (darbeye) karar verdikten sonra...
Nitekim toplantıda Genelkurmay Başkanı, “Bu duruma nasıl geldiğimizi” irdeledikten sonra; gerekli gördükleri “yasal ve idari önlemleri” sıralamıştı.
1402 sayılı yasanın ıslah edilmesinden başlayan, Atatürk ilkelerinden asla ödün verilmemesine uzanan listede yok, yoktu. Hatta bir koşulları daha vardı: Sıraladıkları konularda CHP’nin desteğini sağlamanın önemli olduğunun altını çiziyordu.
Başbakan’dan sonra söz alan Evren; “Sıkıyönetime girdik. Birçok konuda muvaffak olamadık. Kanunlar çıkmadı. Zaman aleyhimize işliyor. Sol ve sağ çatışıyor. Memleket iç savaşa gidecek. Tehditler alıyoruz. Arkadaşlarımızda tedirginlik var. Bazılarında bedbinlik gördüm” demiş ve eklemişti: “Bunun böyle yürümeyeceği kanaati var.”
Yasal ve idari önlemleri sıraladıktan sonra da şöyle demişti:
“Orduda bir sıkıntı var!”

12 Mart muhtırasını ağlayarak imzaladığı söylenen Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç da darbenin temel nedenini “altımızı tutamıyoruz” diye açıklamamış mıydı?
Evren’in “Orduda sıkıntı var” sözü, Tağmaç’ın gerekçesine koşut değil miydi?
12 Eylül’den 5 yıl sonra Süleyman Demirel’e sordum: “O gece yatağınıza uzanırken ‘müdahale kapının önünde’ yargısına varmış mıydınız acaba?”
“Hayır” dedi Demirel: “İhtimal veremedim, veremezdim. Hükümet başkanıydım, askerlerle sürekli konuşuyorduk. Şüphe ve vehim içinde olamazdım da... Onları (askerleri) bu yola sevk eden bir parti iktidarına, bir partiye hizmet ediyor olmamak düşüncesi... Aldatıldığıma ihtimal de veremezdim, değil mi?
Sonra müdahale edeceklerini neden düşünecektim? Müdahale edip ne yapacaklardı?
Daha sonra yapacaklarını o günlerde de yapabilirlerdi. Yapamadılarsa, neden?”

İLGİNÇ GELİŞMELER: CUMHURBAŞKANI SEÇİMİ

Hükümet Başkanı askerle sık sık toplanıyor. Alınması gereken ve alınan önlemler üzerinde görüşüyor.
Kimi tasarıları TBMM’ye gönderiyor. Yasalaşmaları için çabalıyor. Ama ne terör ne de anarşi.. durmuyor, giderek boyutlanıyordu.
Bir yandan da Cumhurbaşkanlığı seçimi bir türlü sonuçlanamıyordu.
5 Haziran 1980 günü Cumhurbaşkanlığı seçiminin 93’üncü turunda CHP adayı eski Hava Kuvvetleri Komutanı ve senatör Muhsin Batur’un oyları 303’e yükseldi.
Partisinden veya diğer partilerden biraz daha destek görse, Batur Cumhurbaşkanı seçilecekti.
Fakat o gün tur sonucu açıklandıktan sonra Meclis koridorunda karşılaştığım Demirel; Muhsin Batur’un seçilme olasılığına karşı olduğunu içeren sözler söyledi.
CHP lideri Ecevit’in de Batur’un Cumhurbaşkanı olmasına karşı olduğu çevresinden gelen haberlerden anlaşılıyordu.
AP karşı atağa geçti. Sadettin Bilgiç’i aday gösterdi, ama Bilgiç, Batur’un aldığı oya yaklaşamadı bile.
CHP lideri Senato Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil’in cumhurbaşkanı olmasına da karşıydı. Ona göre Çağlayangil, Demirel’in bir numaralı adamı idi.
Çağlayangil ile o günlerdeki bir görüşmemizde Ecevit’in yanılgı içinde olduğuna değiniyor ve şayet Cumhurbaşkanı seçilirse izleyeceği yöntemi açıklıyordu:
“Cumhurbaşkanı seçilirsem Süleyman Bey benim her istediğini yapacağımı sanıyor ve yanılıyor. Şayet seçilirsem Çankaya’da her partiye aynı mesafede olacağım” diyordu.
Ecevit, Senato Başkanı’ndan o denli kuşkuluydu ki; o sırada Çağlayangil’in Senato’ya Cumhurbaşkanlığı kontenjanından beş üye saptayıp bildirmesi gerekiyordu.
CHP lideri, TBMM’de partiler dengesini AP lehine değiştireceği kaygısındaydı. Çağlayangil’e sürekli baskı niteliğinde konuşmalar yapıyordu.
Askerler de TBMM’nin onca aydır, nisandan beri bir cumhurbaşkanı seçememesini eleştiriyorlardı. Örneğin Brüksel’de bir NATO toplantısından dönen Genelkurmay Başkanı, havaalanında verdiği demeçte:
“Parlamento hâlâ bir cumhurbaşkanı seçemedi mi diye soruyorlar” diyordu.
Deniz Kuvvetleri Komutanı Bülent Ulusu, “Cumhurbaşkanlığı seçimini eleştirmekten vazgeçelim. Altımızı ne yapacağız” diye soruyordu.
CHP’de lidere yakın olanlar kuliste Ecevit’in “şayet cumhurbaşkanı seçilmezse askerlerin müdahale edeceğini söylediğini” yayıyorlardı.
Bu arada Cumhurbaşkanı Vekili Çağlayangil, iki partinin uzlaşmasını sağlamak için kimi girişimlerde bulunuyordu. Önce CHP lideri ile konuştu... Ecevit’e cumhurbaşkanı seçilememesinin “ciddi bir bunalım doğurduğunu, iki parti arasında uzlaşma sağlanmadan seçimin olanaksız olduğunu” söyledi.
CHP liderinin yanıtı: “Demirel uzlaşmayı anayasayı değiştirmek için ister görünüyor. Biz ise anayasaya işlerlik kazandırmak istiyoruz.”
Çağlayangil, Ecevit’le görüşmeden önce Demirel’le bir telefon konuşması yaptı.
Ecevit’le yapacağı görüşmenin ana çizgilerini söyleyince Demirel:
“İyi söylüyorsunuz ama” demiş ve cumhurbaşkanı seçimini “geciktiren nedenleri” açıklamış, anayasada yapılacak bir değişiklikle bir çözüm yolu önermiş; madem ki TBMM’de seçilemiyor.. öyleyse millet seçsin diye Çankaya seçimini tek dereceli bir sisteme bağlayacak öneride bulunduğunu, millet kendi başkanını seçsin dediklerini, bu öneriyi Ecevit’in reddettiğini anlatmıştı.
Cumhurbaşkanı Vekili olarak Çağlayangil, iki parti liderini bir araya getirmeye, ülke sorunları üzerinde tartışmalarını ve uzlaşma olanaklarını aramalarına karar verdi.

SON GİRİŞİM

Çağlayangil iki parti liderini neden bir araya getirmeye çalıştığını Ali Baransel’e şöyle anlatmıştı:
“Ben Sayın Korutürk’e; siz neden ele inisiyatif almıyorsunuz? Bu iki lideri özel olarak davet edip niçin yakınlaşmalarının, anlaşmalarının yardımcısı olmuyorsunuz?
Özel bir yemekte her türlü teşrifattan, kompleksten uzak onlarla memleket problemlerine beraberce eğilirseniz olumlu bir sonuç alırsınız.”

Enis Akdağ 



12  EYLÜL SONRASI GELİŞMELER SİYASİ PARTİLERİN OLAYLAR KARŞISINDAKİ DUYARSUZLIĞI..,


2010 Anayasa Referandumunda, değişikliklerin kabul edilmesiyle 13 Eylül 2010 tarihinde çeşitli sivil toplum kuruluşları, sendikalar ve dernekler ile 
darbe mağduru kişiler 12 Eylül darbesini yapanlar hakkında suç duyurusunda bulundu. Bütün suç duyurularını toplayan Ankara Cumhuriyet 
Başsavcılığı "Milli Güvenlik Konseyi (MGK) adı altında 12 Eylül 1980'de ülke yönetimine el koyan ve 24 Kasım 1983 yılına kadar bu statüsünü 
sürdüren askerî cunta yönetiminin hayatta kalan üyeleri, Kenan Evren, Nejat Tümer ve Tahsin Şahinkaya'nın işlediği (A) Nürnberg Şartı ile kabul 
edilmiş ve tüm devletlerin kendi kanunlarında yer almasa dahi suçun oluşumu halinde takip etmek zorunda oldukları uluslararası hukukun buyruk 
kuralı niteliğine sahip insanlığa karşı suçlar (B) 765 Sayılı Ceza Kanunu'nun 146, 147, 153, 174, 179, 180, 181. maddeleri kapsamında, 
insanlığa karşı suçlar ve resen takdir edilecek suçlar nedeniyle haklarında başsavcılık tarafından ceza dava açılması ve haklarında gerekli 
önlemlerin alınması istemi .."  ile 7 Nisan 2011 yılında ilk soruşturma başlattı. 4 Nisan 2012 tarihinde ise darbenın yargılanmasına başlanmıştır.

Darbenin Gerekçeleri '' Siyasi İktidarsızlık ''

12 Eylül 1980 askerî darbesinin gerekçeleri arasında ülkede yaygınlaşan siyasi cinayetler, ve 6 Eylül günü Konya'da Necmettin Erbakan 
önderliğinde yapılan ve darbe liderlerinin şerîat amaçlı bir kalkışma girişimi olarak nitelediği Kudüs Mitingi gösterildi. Konya mitingi olarak da 
bilinen bu mitingde topluluk İstiklal Marşı sırasında yerlere oturmuş ve İstiklal Marşını yuhalamıştır. miting sırasında sürekli şeriat çağrısı yapılmış, 
miting devleti protestoya dönüşmüştür. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 22 Mart 1980'de ilk turunu yaptığı Cumhurbaşkanlığı seçimini, 114 tur 
oylama yaptığı halde darbe gününe kadar sonuçlandırmayarak, halkta demokratik yollarla ülkenin düzlüğe çıkamayacağı inancına yol açtı.

 '' Ekonomik Sebepler ''

12 Eylül öncesi dönemin son Başbakanı Süleyman Demirel'in "70 sente muhtacız" sözü ile özetlenen dış ticaret açığındaki artış ve döviz darboğazı;
 işsizlik, kıtlık ve işyeri anlaşmazlıkları ile beraber ekonomik sebepleri oluşturur.
Aynı zamanda 1980'lere doğru tüm dünyada neoliberal bir ekonomik dönüşüm yaşanmaktaydı. Neoliberal reformları uygulayabilmek için 
toplumsal muhalefetin olmaması ve baskı ortamı gerekliydi. Amerika Birleşik Devletleri neoliberal politikaları hızlandırabilmek için dünyanın çeşitli 
ülkelerinde sağ hükümetleri işbaşına geçirmek için askerî darbeleri desteklemekteydi. O dönemde Türkiye'de yükselen bir toplumsal muhalefet 
özellikle işçi ve öğrenci hareketleriyle kendini göstermekteydi. Fabrikalarda grevler artmıştı.

''Güvenlik Sorunları ''

12 Eylül öncesi ülke de ciddi bir güvenlik sorunu da vardı. Üniversiteler değişik siyasi görüşler tarafından art arda basılır ve öğrencilerin 
üniversiteyi boykot etmeleri için baskı uygulardı. Darbe gününden bir gün önceki gazeteler Eskişehir'de kahvenin tarandığını ve bir kişinin 
öldüğünü, Ankara'da ev basan teröristlerin 2 kişiyi öldürdüğünü, Mersin'de sinema kuyruğunun tarandığını ve 4 kişinin öldüğünü, İstanbul, 
Gaziantep ve Malatya'da 1'er kişinin öldürüldüğünü yazar 


'' Dış siyaset etkenleri ''

NATO güney kanadının en önemli üyelerinden olan Türkiye'nin siyasi ve ekonomik iktidarsızlığı özellikle ABD tarafından gözleniyordu. 
1979 yılında meydana gelen İran İslam Devrimi, ardından aynı yıl içinde Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesi üzerine Türkiye'nin ABD 
politikaları için istikrarlı hale gelmesi önem kazandı.



12 Eylül Darbesi, Öncesi Olaylar, Gerekçeleri ve Sonuç

Ali Necati Dogan

Haksız yere idam edilen ülkenin geleceği insanlar, yarından çalınan umutlardır...

Türkiye’de, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin 12 Eylül 1980 günü emir komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği askeri müdahale olarak teknik bir
tanımla aktarılmaktadır. 27 Mayıs 1960 müdahalesi ve 12 Mart 1971 muhtırasının ardından Türkiye Cumhuriyeti tarihinde silahlı kuvvetlerin
yönetime üçüncü açık müdahalesi olarakta betimlenebilir. 
Fakat *12 Eylül 1980'de yapılan askeri darbe, Türk demokrasisinin hedef olduğu en ağır bunalımlardan biri olarak tarihe geçmiş, tarihe geçmekle kalmayıp Türkiye’nin bugünü ve
geleceğinede bir sis bulutu gibi çökmüştür.* *Türkiye'de haklar ve özgürlüklerin askıya alındığı darbe döneminin izleri yıllar boyunca silinmemiş, askeri yönetimin yaptığı anayasa henüz değiştirilememiş;
düşünmeyen, bilmeyen, araştırmayan ve itaatkar bir insan yapısının oluşumu için her türlü baskı ve sindirme politikası uygulanarak
Türkiye’nin geleceğide ipotek altına alınmıştır. *

Bu müdahale ile ilk etapta beklendiği gibi 6. Demirel hükümeti ve TBMM feshedilmiş, sendika ve derneklerin faaliyetleri durdurulmuş ve genel
sıkıyönetim ilan edilmiştir. 1970 sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası tamamen rafa kaldırılmış ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarlandığı bir
askeri dönem başlamışdır. Asıl sorun ise bu tasarlanan ülke konjektüründe ve tasarlamanın gerçekleştirilmesinde uygulanan şiddetli
sindirme politikalarında yaşanmaktadır. Ayrıca 12 Eylül 1980 ardından partiler lağvedilmiş, parti liderleri önce askeri üslerde gözetim
altında tutulup, ardından yargılanmıştır. Bu durum, siyasi partilerin sürekliliği konusunda tarihsel sorunlar yaşayan Türkiye'de siyasi
temsilin demokratikleşmesi önünde yeni bir engel oluşturmuştur.

*Ülkeyi tüm bu sürece sürükleyen olaylar ve darbeye dair öne sürülen gerekçelerin bazıları aşağıda ele alınmaktadır;*

*-Darbenin öncesi olaylar ve gerekçeleri - *

12 Eylül 1980 askeri darbesinin gerekçeleri arasında *Ülkede yaygınlaşan siyasi cinayetler*, TBMM'nin birçok tur ardından *Cumhurbaşkanı'nı
seçememesi* ve 6 Eylül günü Konya'da Erbakan önderliğinde yapılan ve darbe liderlerinin şeriat amaçlı bir kalkışma girişimi olarak nitelediği
Kudüs Mitingi**gibi 12 Eylül tarihine ait somut olaylar gösterilmiştir.

Daha uzun vadede ise 1980 öncesi gerçekleşen bazı siyasi cinayetler şunlardır; 

1 Şubat 1979'da Abdi İpekçi Teşvikiye'de, 
10 Eylül'de TKP Adana eski il başkanı Ceyhun Can yazıhanesinde, 
Çukurova Üniversitesi Rektör Vekili Fikret Ünsal evinin önünde, 
19 Eylül'de Malatya Ülkü Ocakları eski başkanı Mürsel Karataş İstanbul Sultanahmet'te, 
28 Eylül'de Adana Emniyet Müdürü Cevat Yurdakul, 
19 Kasım'da eski Adalet Partisi İstanbul milletvekili İhsan Darendelioğlu İstanbul Beyazıt'ta,
20 Kasım'da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekan Yardımcısı Ümit Doğançay İstanbul Etiler Profesörler Sitesi'nde, 
3 Aralık 1979'da, Fedai Dergisi sahibi yazar Kemal Fedai Çoşkuner İzmir Agora semtinde, 
7 Aralık'ta İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyelerinden Cavit Orhan Tütüngil İstanbul Levent'te, 
11 Nisan 1980'de TRT İstanbul Radyosu prodüktörlerinden Ümit Kaftancıoğlu, 
27 Mayıs'ta Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkan Yardımcısı Gün Sazak Ankara'da, 
24 Haziran'da Milliyetçi Hareket Partisi Gaziosmanpaşa İlçe Başkanı Ali Rıza Altınok evinde eşi ve kızıyla birlikte, 
15 Temmuz’da Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul milletvekili Abdurrahman Köksaloğlu Şişli'deki işyerinde, 
19 Temmuz'da Eski Başbakan Nihat Erim İstanbul'da Dragos Deniz Kulübü'nden çıkarken, 
22 Temmuz'da Maden-İş Sandikası genel Başkanı Kemal Türkler  İstanbul Merter semtinde silahlı saldırı sonucu
öldürülmüştür. 

İstanbul Ayrıca 12 Eylül öncesi dönemin son Başbakanı Süleyman Demirel'in "70 sente muhtacız" sözü ile özetlenen *dış ticaret açığındaki artış ve
döviz darboğazı ile işsizlik, kıtlık ve işyeri anlaşmazlıkları* ise ekonomik bazı gerekçeleri oluşturmaktadır. Tüm bu sorunların üzerine;
*ekonomik olarak yaşayan istikrarsızlık, üretimin azalması ve karaborsacalığın oluşması gibi nedenlerin ortadan kaldırılması için kamu
harcamalarının sınırlandırılması, ücretlerin düşürülmesi, serbest döviz kuru* gibi ekonomik önlemler alınması kararlaştırılmıştır. Bunun için
Süleyman Demirel Turgut Özal'ı başbakanlık *müsteşarlığına atadı ve IMF ile bu kapsamda bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma tarihe 24* Ocak
kararları olarak geçmiştir.

Ülke her türlü bölünmüş, hiçbir yapılanma birlik oluşturamamaktadır. Bu bölünmüş yapıların birbirleri ile çatışmasının önüne geçilememiştir.
Ülkede huzuru ve güvenliği sağlamakla görevli Emniyet Teşkilatı bile mensupları arasında kurulmuş olan Pol-Bir**ve Pol-Der dernekleri diye
ikiye bölünmüştür. Ayrıca Emniyetle ilgili olarak huzuru ve güvenliği sağlamakla görevli bu teşkilatın yaşanılan birçok olayla ilgili olduğu
gayet açık bir şekilde bilinmektedir. Tüm bu kargaşa ve bölünmüş yapı içerisinde Sağ ve sol siyasi hareketin önde gelen temsilcileri ve
tanınmış birçok kişi sağ ve sol gruplara mensup militanlar tarafından öldürülmüş, darbe öncesinde *siyasi cinayetlerin sayısı ise her gün
ortalama 30'a ulaşmıştır*. Böyle bir durumda gelen *askeri darbe önce her kesim tarafından kargaşaya son vereceği, ölümleri sonlandırcağı için
olumlu karşılanmış fakat süreç hiçte beklenildiği gibi gerçekleşmemiş şiddet ve kargaşanın devamı tek yönlü olarak askeri yönetim tarafından
devam ettirilmiştir. *

Ayrıca *NATO* güney kanadının en önemli üyelerinden olan Türkiye'nin siyasi ve ekonomik iktidarsızlığı özellikle ABD tarafından endişe ile
gözleniyor ve 1979 yılında meydana gelen *İran İslam Devrimi*, ardından aynı yıl içinde *Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesi*
üzerine Türkiye'nin önemi ABD politikaları için vazgeçilmez bir hal alıyordu. Bu durumda *ABD’nin Türk politikasına ve yönetimine yön verme
çabaları yeni bir başlangıcı zorunlu kılıyordu*. ABD yönetiminin darbeden haberdar olduğu ve darbe gecesi Başkan Jimmy Carter'a "bizim
çocuklar işi bitirdi" anlamında bir mesajın, bir toplantının ortasında iletildiğinin anlaşılması, 12 Eylül'de ABD'nin rolü konusunu da
tartışmalara açtı. İlk kez Mehmet Ali Birand'ın 12 Eylül 04.00 adlı kitabında ortaya atılan, 12 Eylül Darbesi sırasında dönemin ABD Ulusal
Güvenlik Konseyi Türkiye Masası Sorumlusu Paul Henze'in askeri müdahaleyi haber alırken haberi ulaştıran diplomatın your boys have done
it senin çocuklar işi bitirdi - anlamındaki konuşması*, 12 Eylül Darbesi içinde ABD'nin rolü* konusunda tartışmalara neden olmuştur. Paul Henze
2003 yılında Zaman Gazetesi'ne verdiği demeçte sözlerinin Mehmet Ali Birand'ın uydurması olduğunu belirtmiş, ancak kısa bir süre sonra Birand
2007'de Henze ile yaptığı görüşmenin sesli ve görüntülü kayıtlarını yayınlayarak Henze'i yalanlamıştır.

Sürecin bir diğer önemli olayı ise Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün görev süresi dolduğu sırada meclisteki en büyük 2 partinin liderleri Ecevit ve
Demirel daha Cumhurbaşkanlığı için aday bile belirlememişlerdi. Son anda adaylar bulundu fakat seçimler sırasında hiçbir aday cumhurbaşkanı olmak
için yeter oyu alamıyordu. Meclis onlarca defa tekrar oylama yaptı fakat bir türlü *yeni Cumhurbaşkanı seçilemedi*. CHP'nin adayı eski Hava
Kuvvetleri Komutanı emekli Orgeneral Muhsin Batur, MC Partilerinin(AP, MHP, MHP)adayı ise eski 1.Ordu Komutanı emekli Orgeneral Faik Türün'dü.
Seçimlerde CHP adayı Muhsin Batur en fazla oyu almasına rağmen salt çoğunluk sağlanamadığı için cumhurbaşkanı seçilememiştir. Bu durumsa
ülkeyi daha kötü günlere sürüklemiştir.

Sürece etki eden olaylardan seçilen bazı örneklerden bir diğeri ise Fatsa olayı olarak aktarılabilir. 14 Ekim 1979'de yapılan ara seçimler
sonrası Dev-Genç'e yakınlığı ile bilinen bağımsız aday Fikri Sönmez Fatsa Belediye Başkanı olmuştur. Belediye direniş ve halk komiteleri
şeklinde örgütlenmişti ve bu durum mevcut iktidar ve ordu tarfından hiç tasvip edilmemişti. Neticede 8 Temmuz 1980'de askeri birlikler Fatsa
ilçesine gönderilmiş ve 9 Temmuz 1980 tarihinde Kenan Evren ordu komutanlarıyla beraber inceleme yapmak için Fatsa'ya gitmiştir. Bakanlar
Kurulu tarafından, «Küçük terör odaklarında» baskınlar yapılmasına ilişkin kararla 11 Temmuz sabah erken saatlerinde asker ve *polis "nokta
operasyonu" *düzenlenmiş ve Fatsa Bağımsız Belediye Başkanı Fikri Sönmez ile beraber 300 kişi gözaltına alınmıştır ve bunlardan 250 kişi 15
Temmuz'da serbest bırakılmıştır. 12 Temmuz'da sokağa çıkma yasağı ilan edilen ilçede kaymakamda görevinden alınmışdır. DİSK genel başkanı ise
Demirel'i Çorum'u unutturmak için Fatsa olayını yaratmakla suçlamış ve neticede Sönmez 18 Temmuz'da tutuklanmış, 12 Eylül'den sonraki süreçte
ise cezaevinde ölmüştür. Kenan Evren bu ve benzeri olaylar için takındığı tavırlarla aslında 12 Eylül sonrası sürece dair önemli
ipuçları vermiş, adeta yarınların ayak seslerini o günki kararları ile belli etmiştir.

Kenan Evren 25 Ekim 1982'de Trabzon gezisi sırasında yaptığı bir konuşmada bu olayla ilgili şu sözleri dile getirmiştir: “Ve yine
biliyorduk ki, Fatsa kurtarılmış bir kasaba idi. Oralarda Devletin kanunları işlemiyordu. Buralarda vatandaşlar sorunlarını, Devletin
ilgili makamlarına değil, mahalle komitelerine bildirmekte ve şikayetleri kendilerinin taktıkları isimle buralardaki (Halk
Mahkemelerinde) neticelendirilmekte ve hatta bu halk mahkemelerinde ölüm cezaları dahi verilmekte ve bu cezalar sokak ortasında herkesin gözü
önünde kurşunlanarak icra edilmekteydi. Böyle sokak ortasında, bu mahkeme kararlarının yerine getirildiği zamanları da biliyoruz.”

Süreç içerisinde yaşanan ve bu yazıda bir paragrafla geçilmesi haksızlık olacak olan *Maraş Olayları*, *Çorum Olayları, 1 Mayıs 1977* olayları ve
benzeri birçok olay darbenin oluşumuna dair bir altyapı hazırlamış; sosyal, siyasal ve ekonomik olarak yaşanılan istikrarsızlık ve kargaşa
ortamı neticesinde 12 Eylül Askeri darbesi gerçekleşmiştir. Süreçin kendisi darbenin gerekliliğine dair bir soru işareti oluşturmasına
rağmen darbe sonrasında *askeri yönetimin uyguladığı baskı ve sindirme rejimi hiçbir soruya gerek kalmaksızın kabul edilemez *olarak
yorumlanmaktadır. *Sürgünler, idamlar, işkenceler, sindirme ve yıldırma politikaları ile geçen yıllar, eğitim ve yönetime dair yapılan
değişikliklerle oluşturulan sistem ve askeri yönetimin kurguladığı siyasal, sosyal ve ekonomik yapı memleket üzerinde gerçekleşen her türlü
çağdaşlaşma ve ilerleme adımını silerek, toplumsal bir çöküşün altyapısını oluşturmuştur. Darbenin gerekliliği tartışılabilir ama
askeri yönetimin yaptıklarının ülkeye uğrattığı zaralar tartışılamaz bir gerçektir. *


12 Eylül darbe günlüğü ve bugünlerimizi karartan süreç

Ali Necati Dogan
Postal sesleri ile geleceği düşünülen demokrasi ve özgürlük aynı seslerle esaret altına alındı...

---


Dönemin * Genelkurmay Başkanı Orgeneral Evren, ilk etapta harekât gününü 11 Temmuz olarak belirledi. 3 Temmuz'da CHP hükümetinin düşürülmesi için
verilen gensoru ve 10 Temmuz'da Paris'te Türkiye'nin borçlarının ertelenmesinin gündeme gelmesi, darbe tarihinin saptanmasında etkili oldu*.

*17 Haziran'da Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, kuvvet komutanları ve Genelkurmay II. Başkanı Necdet Öztorun'u çağırmış ve kod adı "Bayrak
Harekâtı" olan bir darbenin 11 Temmuz 1980'de gerçekleştirilmesi bildirmiştir*." Bütün Ordu Komutanlarına; Bayrak Planı'nın uygulanmaya giriş 
günü 11 Temmuz, saati ise: 04.00'dır." * Ancak 2 Temmuz'da Süleyman Demirel hükûmeti güvenoyu aldığı için ertelenmiştir. *Daha sonra 28 – 31
Ağustos'ta " 5 Eylül 1980'den itibaren her an hazır olunması" bildirilen "Bayrak Harekâtı" emirleri özel kuryelerle komutanlara teslim edilmiştir.

11 Eylül'de Bakanlar Kurulu öğle saatlerinde toplanmış; askerler, akşam saatlerinde TRT Genel Müdürü Doğan Kasaroğlu ve yardımcılarını
Genelkurmay'a çağırarak radyo ve televizyonların saat 04.00'te hazır hale getirilmesini istemişlerdir.

*Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin
Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan Milli Güvenlik
Konseyi*, radyodan okunan ilk bildiriye göre: İç Hizmet Kanununun*verdiği Türkiye Cumhuriyeti'ni kollama ve koruma görevini yüce
Türk Milleti adına emir ve komuta zinciri içinde ve emirle yerine getirme kararını almış ve ülke yönetimine bütünüyle el koymuştur. *

12 Eylül  tarihli 2 numaralı bildiriyle ülke genelinde *13 sıkıyönetim bölgesine 13 general sıkıyönetim komutanı atanmıştır*. 7 numaralı bildiriyle *siyasi partilerin faaliyetleri
yasaklanmış* olduğunu ve Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki *derneklerin faaliyetlerinin de durdurulmuş* olduğunu
duyurulmuştur. Emniyet Genel Müdürlüğü başta olmak üzere *Polis Teşkilatı Jandarma Genel Komutanlığının emrine verilmiştir*.Darbe günü
Emniyet ve MİT üst düzey yöneticileri Genelkurmay Başkanlığına davet edilmiş ve TRT ile PTT Genel Müdürleriyle beraber tecrit edilmişlerdir.

*20 Eylül'de Kenan Evren eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Bülend Ulusu'yu başbakan olarak görevlendirmiş ve 21 Eylül'de Ulusu'nun sunduğu bakanlar
kurulu listesi Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylanmıştır.*

Darbenin ardından dönemin *AP lideri Süleyman Demirel ve CHP lideri Bülent Ecevit 'in de aralarında bulunduğu 2'si BTP'li, 7'si CHP'li, 7'si
AP'li olmak üzere toplam 16 siyasetçi Zincirbozan'a gönderilerek tecrit edildi. *

Darbenin gece 3:00'da ilanından sonra aynı gün sabah saat 5:30'da Süleyman Demirel, Bülent Ecevit ve Necmettin Erbakan'a Genelkurmay
başkanı Kenan Evren tarafından birer tebliğ gönderildi. 
Tüm tebliğlerde: "TSK yönetime el koymuştur. Hükümetiniz feshedilmiş, parlamento üyeliğiniz düşmüştür. Talimatı getiren subayın ikazlarına uyunuz"
ifadesiyle birlikte gidecekleri adresler belirtilmektedir. *Bülent Ecevit ve Süleyman Demirel için Hamzaköy Gelibolu* adresi belirtilirken,
*Necmettin Erbakan'a ise Uzunada İzmir* adres olarak verilir. Ecevit ve Demirel eşleriyle birlikte aynı uçakla Hamzakoy'a götürülür. Yaklaşık
bir ay boyunca, 11 Ekim 1980'e kadar burada kaldılar. Necmettin Erbakan aynı gün uçakla Uzunada'ya götürülür. Alparslan Türkeş evinde
bulunamadığı için Milli Güvenlik Konseyi, 13 Eylül'de bir bildiri ile teslim olmaması halinde suçlu duruma düşeceğini belirtir. Bunun üzerine
14 Eylül'de Ankara Merkez Komutanlığına teslim olur ve Uzunada'ya gönderilir.

Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve Kuvvet Komutanları tarafından oluşturulan askeri yönetim Milli Güvenlik Konseyi adı altında
1983 Genel Seçimine kadar Türkiye'ye ilişkin tüm kritik kararları aldı.

Darbeden sonra *ilk idam edilenler 9 Ekim 1980 tarihinde ülkücü Mustafa Pehlivanoğlu ve sol görüşlü Necdet Adalı olmuştur*. Daha sonra 19 Mart
1980 tarihinde idama mahkum edilen *Erdal Eren'*in idam kararı Yargıtay tarafından iki kere iptal edilmiş olmasına karşın, Milli Güvenlik
Konseyi tarafından onaylanan kararla, 13 Aralık 1980'de Ankara Merkez Cezaevi'nde infaz edildi. Erdal Eren'in idamına ilişkin. Kenan Evren 3
Ekim 1984'de yaptığı Muş gezisi sırasındaki konuşmada şunları söylemiştir: "Şimdi ben, bunu yakaladıktan sonra mahkemeye vereceğim ve
ondan sonra da idam etmeyeceğim, ömür boyu ona bakacağım. Bu vatan için kanını akıtan, bu Mehmetçiklere silah çeken o haini ben senelerce
besleyeceğim. Buna siz razı olur musunuz?"

*6 Kasım 1981'de çıkarılan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile YÖK kuruldu. *Bundan *sonra 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanununun 2301 ve 2766
sayılı kanunla değişik maddelerince özellikle solcu olduğu düşünülen 71 Üniversite personeli YÖK tarafından görevlerinden uzaklaştırıldı*. İlk
uzaklaştırmalar Şubat 1983'de başladı. Genelkurmayın açılamalarına göre toplam *4891 kamu personeli görevden alınmış ve 38 profesör, 25 doçent,
10 yardımcı doçent'in 1402'lik olmuştur. Ancak 1402'lik olmasını istemediğinden bizaat istifa yolunu seçenleri dahil edildiğinde 20.000' civarında olduğu öne sürülmektedir.*

12 Eylül sonrasında Kürtlerin "Dağ Türkleri" olduğu ilan edilmiştir. Genelkurmay Başkanlığı'nın bastırdığı "Beyaz Kitap"'ta bu açıklama yer
almıştır.

Dönemin ekonomik ve toplumsal yönden önemli bir olayı olan *Bankerler Skandalı* ise özetle, cunta hükümetinin ekonomiden sorumlu başbakan
yardımcısı Turgut Özal’ın göreve getirlimesin den sonra meydan gelmiş, kontrolsüz bir liberalizmin halkın üzerindeki olumsuz etkisidir. Özal'ın
politikası sonucu, ülkedeki bankaların çoğu mevduat sertifikası pazarlamaya başlamış ve devlete ekonomik kaynak getirisi olmuştur. Ancak
kontrolsüz şekilde gelişmesi her bireyin rahatça bu işi yapması sonun başlangıcını getirmiştir.Kalpazanlık, her türlü üç kağıtçılıkla birlikte
herkes bankerlikle uğraşmaya başlamıştır.Artık iş o kadar çığrından çıkmıştırki resmiyette bu işi yapan 300 kurum gayriresmi olarakta 800
civarında bir rakamla karşılaşılmıştır. Halk sonu görmesine rağmen genede bu işten vazgeçmemiş ve kalan son mallarına kadar satıp bu işe
yatırım yapmıştır. 1981 e gelindiğinde; birkaç banker demeye kalmadan yüzlerce banker batmış ve kaçmışlardır, dolayısı ile bu işin içinde olan
birçok şirket, kurum, birey vs. tefecilerin eline düşmüş borç batağında yüzmeye başlamıştır. Dönemin sorumlusu Özal "Batan batar, kalan sağlar
bizimdir" diyerek umursamaz bir tavır takınmıştır. Maliye Bakanı Kaya Erdem de hemen istifa etmeye kalkışacak ancak Turgut Özal
engelleyecekti. "Şimdi istifa edersek olayın sorumluluğu bizim sırtımıza kalır, biraz zaman geçsin" diyecek ve gerçekten de yaklaşık bir ay
sonra, 13 Temmuz 1982'de ikisi de istifa edecekti.

Özal ve Erdem Temmuz 1982'de istifa ettiler ama aradan bir buçuk yıl geçmeden ve hem de daha güçlü bir şekilde tekrar geldiler. *Kasım
1983'de yapılan seçimlerin ardından Bankerler Skandalının sorumluları Özal Başbakan, Erdem ise yine Maliye Bakanı* olarak geri dönecekti. Bu
çapta bir skandalin sorumluluğu bile Özal'ın yükselişini önleyememişti.

12 Eylül darbesinin ardından oluşturulan *Danışma Meclisi'nin hazırladığı anayasa, 1982 yılında referanduma sunuldu. Anayasayı
eleştirmek yasaktı; tartışmalı bir referandum sonucu 1982 Anayasası 7 Kasım 1982 yılında yapılan Halkoylamasıyla %92.7 evet oyuna karşılık,
%8.3 hayır oyuyla kabul edildi.* Oy kullanırken iki renk hakimdi: Mavi renk hayır, beyaz renk evet demekti. Kenan Evren yaptığı konuşmalarla
halkı mavi oy vermemesi konusunda telkin ediyor ve çeşitli gazetelere mavi renkle ilgili sansür uygulanıyordu. Aynı halk oylamasında, Kenan
Evren otomatik olarak Cumhurbaşkanı seçildi. Kabul edilen Anayasa'da, askeri yönetim üyelerinin ömür boyu yargılanmasını engelleyen geçici 15.
madde, daha sonraki seçimlerle iktidara gelen hiçbir hükümet tarafından kaldırılmadı ve 12 Eylül liderlerinin dokunulmazlığı sürdü.

*Anayasanın kabulü Kenan Evren'in de devlet başkanı olması demekti. Evren, 1989 yılına kadar Türkiye'nin 7. Cumhurbaşkanı olarak görev yaptı. *

*Darbe ardından geçen 3 yıl içerisinde önemli kanunların tamamına yakını değiştirilip yeni bir düzen kurulması çalışmaları hızlandırıldı. *

*Bir süre sonra siyasi partilerin yeniden kurulmasına izin verilmiştir*. Ancak Milli Güvenlik Konseyi'nin yayınladığı 31 Mayıs 1983 tarih ve 79
sayılı kararıyla Adalet Partisi'nden Süleyman Demirel, Ali Naili Erdem, Ekrem Ceyhun, Saadettin Bilgiç, Nahit Menteşe, Yiğit Köker, İhsan Sabri
Çağlayangil, , Cumhuriyet Halk Partisi'nden Sırrı Atalay, Metin Tüzün, Celal Doğan, Deniz Baykal, Ferhat Aslantaş, Süleyman Genç, Yüksel
Çakmur, Büyük Türkiye Partisi'nden Hüsamettin Cindoruk ve Mehmet Gölhan olmak üzere *16 eski siyasetçi 121 gün süreyle Çanakkale Lapseki
ilçesindeki Zincirbozan askeri üssünde zorunlu ikamette tabi tutulmuştur.*

Milli Güvenlik Konseyi'nin yeni kurulan partilerin kurucularını veto etmesi ve bazı partilerin ülke genelindeki gerekli teşkilatlanmayı seçim
dönemine yetiştirememeleri nedeniyl*e 6 Kasım 1983 genel seçimlerine katılmasına izin verilmeyen Büyük Türkiye Partisi'nin devamı nitelinde
olan Doğru Yol Partisi, Sosyal Demokrat Parti ve Refah Partisi'ne "Yasaklılar"*, Milli Güvenlik Konseyi tarafından *genel seçimlere
katılmalarını uygun bulunan Emekli Orgeneral Turgut Sunalp'in liderliğindeki Milliyetçi Demokrasi Partisi, eski Başbakanlık Müsteşarı
Necdet Calp'ın liderliğindeki Halkçı Parti ve 24 Ocak Kararları'nı hazırlayan Turgut Özal'ın liderliğindeki Anavatan Partisi'ne
"İcazetliler" veya "6 Kasım partileri" denilmiştir.*

1983 Türkiye Cumhuriyeti Milletvekili Genel Seçimleri gerçekleşmiş ve 6 Kasım 1983 Genel Seçimine, kapatılan eski siyasi partilerin hiçbiri
katılamamıştır. Yapılan *genel seçimleri Anavatan Partisi kazandı, Halkçı Parti ikinci ve Miliyetçi Demokrasi Partisi de üçüncü olmuşdur*.
Seçimlerden sonra milletvekillerinin parti değiştirmeleri sonucunda Doğru Yol Partisi ve Sosyal Demokrat Partisi de meclise girmiş, daha
sonra alınan başarısız seçim sonuçları nedeniyle Milliyetçi Demokrasi Partisi kendisini feshetmiş, Halkçı Parti ise Sosyal Demokrasi Partisi
ile birleşerek Sosyaldemokrat Halkçı Parti'yi oluşturmuştur.

Sıkıyönetim uygulamasının tarihlere göre kaldırıldığı iller:

19 Mart 1984; Bilecik, Bitlis, Burdur, Çanakkale, Çankırı, Gümüşhane, Isparta, Kastamonu, Kırklareli, Kırşehir, Kütahya, İzmir, Sinop

19 Kasım 1984; Denizli, Giresun, Kayseri, Konya, Manisa, Uşak

18 Mart 1985; Antalya, Bursa, Eskişehir, Hakkari, İçel, Kocaeli, Malatya, Kahramanmaraş, Samsun, Sivas, Tokat, Zonguldak

19 Temmuz 1985; Ankara, Artvin, Edirne, Erzincan, İzmir, Ordu

19 Eylül 1985; Trabzon

19 Kasım 1985; Adana, Adıyaman, Ağrı, Erzurum, Gaziantep, Hatay, İstanbul, Kars

19 Mart 1986; Bingöl, Elazığ, Tunceli, Şanlıurfa

19 Mart 1987; Van

19 Temmuz 1987; Diyarbakır, Mardin, Siirt

Türkiye 12 Eylül Darbesi neticesinde uygulanan baskı yönetimi neticesinde rota değiştirmiş, sosyal, ekonomik ve siyasal yönden yapılan
her türlü değişiklik neticesinde oluşturulan düzenle bugünlere kadar gelmiştir. *Kargaşa, anarşi ile siyasal, ekonomik ve sosyal çöküntü
neticesinde çözüm amaçlı yapılan darbe oluşturduğu sistem aracılığı ile ülkeyi daha büyük bir karanlığa doğru sürüklemiş, kısa vadede ölümler ve
kargaşanın önüne geçildiği düşünülsede, baskı rejimi tek yönlü olarak askeri yönetim tarafından sürdürülmüştür*. *Neticede 12 Eylül öncesi
kargaşa bitmiş olsa bile ülke tek kutuplu bir siyaset ekseninde puslu bir geleceğe doğru yönlendirilmiştir.* *Sürgünler, idamlar, işkenceler,
sindirme ve yıldırma politikaları ile geçen yıllar, eğitim ve yönetime dair yapılan değişikliklerle oluşturulan sistem ve askeri yönetimin
kurguladığı siyasal, sosyal ve ekonomik yapı memleket üzerinde gerçekleşen her türlü çağdaşlaşma ve ilerleme adımını silerek, toplumsal
bir çöküşün altyapısını oluşturmuştur. Darbenin gerekliliği tartışılabilir ama askeri yönetimin yaptıklarının ülkeye uğrattığı
zaralar tartışılamaz bir gerçektir. *

*Ali Necati Doğan*

http://blog.milliyet.com.tr/alinecatidogan 


33 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR



TÜRK SİYASİ TARİHİNİN 2 Cİ ASKERİ DARBESİ 12 EYLÜL ÖNCESİ VE SONRASI BÖLÜM 31




TÜRK SİYASİ TARİHİNİN 2 Cİ ASKERİ DARBESİ 
12 EYLÜL  ÖNCESİ VE SONRASI  
BÖLÜM 31


UZAK GÖRÜŞLÜ BİR CUMHURBAŞKANI


‘Kuzey Irak’ta bir Kürt devleti kurulacak

1975 yılının ilk aylarında Güneydoğu’da terör ve şiddet eylemleri tırmanışa geçti.
MGK’de Siirt, Urfa, Hakkâri ve Diyarbakır’da sıkıyönetim ilan edildi.
“Ancak söz konusu illerde sıkıyönetim ilanına gidilebilmesi için” dedi Baransel:
“TBMM’nin onayı gerekiyordu. Meclis’teki görüşmelerde CHP ve AP sıkıyönetime karşı çıktı. İlk oylamada sıkıyönetim isteği reddedildi. İkinci oylamaya geçilmeden Meclis Başkanı oturumu bir sonraki güne bıraktı.
Oylamaya geçileceği gün Korutürk, Genel Sekreter Fuat Bayramoğlu ile hukuk başdanışmanı Çoker’i ve beni erkenden odasına çağırdı.
Odada ayakta duruyordu. Bir şeye canı sıkıldığında genellikle odanın içinde bir elini cebine sokarak bir aşağı bir yukarı dolaşırdı. Masasına oturdu. Karşısındaki koltuklarda yerimizi aldık.
Korutürk, ileride Ortadoğu’da bir Kürt devleti kurulabileceğinden söz etti.
Bu yer için Irak’ın kuzeyinde Kerkük’ü de içine alan toprakların düşünülebileceğini anlattı.

‘Kürt vatandaşlarımızı ayaklandıracaklar’

Burada kurulacak bir Kürt devletinin başta Amerika olmak üzere, yakın müttefikleri İngiltere ve Fransa’nın da desteğini göreceğini söyledi.
Eğer gerçekleşirse, bunun Türkiye için büyük bir tehlike doğuracağını, bu gelişmelerin ileride Güneydoğu Anadolu Bölgemizden toprak isteme küstahlığına kadar gidebileceğini ifade etti. Ardından politikacılara sitem etti: ‘Siyasi partilerin oy avcılığı uğruna bu hayati tehlikeyi bir türlü görmek istememelerine doğrusu akıl erdiremiyorum. Dilerim Türkiye, geleceği görmeyen muhteris politikacılar yüzünden ileride ağır bedeller ödemez. Beni asıl üzen, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’ün partisinin bu konularda gerekli hassasiyeti göstermemesidir.’
Korutürk, Ecevit’e olan güven ve sempatisini giderek yitirdiğini belirtti ve sonra ‘Olmaz efendim’ dedi: Bu kadar da anlayışsızlık olmaz. Neredeyse ‘Ne haliniz varsa görün’ demek geliyor içimden. Dil bilen genç bir politikacı. Ama maalesef tecrübesiz.
Doğu’da bir Kürt devleti kurma düşüncelerinin ne kadar ciddi olduğunu ileride anlayacak. Belki önümüzdeki yıllarda. Güneydoğu’da yaşayan Kürt vatandaşlarımızı kandırarak ayaklandıracaklar. Ellerine silah verip çatışmalara itecekler. İşte o zaman Ecevit bölgede sıkıyönetim ilanını kendisi isteyecek... Sonra iş işten geçmiş olacak.”
İş işten -belki- geçmedi ama Korutürk’ün 1975’lerdeki -kuşku yok gelip geçen bütün hükümetlere uyarıları- özellikle 2 binli yıllarda gerçekleşti.
Dışarıdan içeriden destek gören PKK terör örgütü 1980’lerde ortaya çıktı.
Ayrılıkçı Kürtler elde silah dağlardan kentlere indi. Parlamentoda temsil edilmeye başlandı. Kuzey Irak’ta bir devletin bütün altyapılarını tamamlayan Barzani’nin Kürt devletini ilan etme hazırlığı günlerce gündemde kaldı.
Hâlâ Türkiye Cumhuriyeti oldubitti aşamasına gelen bu kuşkuyu bertaraf etmiş değil. Binlerce insanı ve askeri şehit etti. PKK hâlâ kan dökmeye devam ediyor.
Kürt Devleti ise şimdilik uykuda!..

Bunalımlardan bunalımlara...

1 MAYIS 1977


Fakat 1. MC döneminde bunalımlar bunalımları, olaylar olayları izledi. 2384 kişinin öldüğü, 8149 binanın yıkıldığı Diyarbakır depremi… ve 1 Mayıs 1977’de DİSK’in Taksim Meydanı’nda düzenlediği işçi bayramı mitinginin sonuna doğru açılan ateş 34 kişiyi öldürdü. Yüzlerce kişi yaralandı. Kim, hangi örgüt ateş açmıştı, bir türlü saptanamadı. Facia sol grupların çatışmasına, kontrgerillaya bağlandı.

Olay Köşk’te büyük bir şok etkisi yaptı.

2 Mayıs günü Korutürk, “Son derece karamsar ve sinirli idi” ’den olayın nasıl geliştiğini dinledi.
Gazetelerden derlediği haberleri sunarken Baransel, o günkü gazetelerde Ecevit’in “olayın bir tertip olabileceği kuşkusu taşıdığına” ilişkin değerlendimesini anımsattı.
Biraz sert bir sesle bu görüşe katılmadığını ifade etti…
….1 Mayıs’tan birkaç gün önce Cumhurbaşkanı bir sohbet sırasında 1 Mayıs’ta olaylar çıkabileceğinden kuşku duyduğunu bildirmişti. O gün öğleden sonra Güvenlik Müşaviri Kemal Özçelik ile sohbet ederken konu 1 Mayıs mitingine geldi. MİT raporlarında olay çıkabileceği şeklinde değerlendirmeler olduğunu ve bunları Cumhurbaşkanı’na anlattığını söyledi.
1 Mayıs olaylarından sonra (Cumhuriyet Senatosu’nun tabii üyesi, 27 Mayıs’ı gerçekleştirenlerden oluşan) Milli Birlik Grubu, MİT raporlarının açıklamasını istedi, ama açıklanmadı.


SEÇİME DOĞRU:

5 HAZİRAN 1977

Olaylı, yer yer kanlı seçim propagandası başladı ve 1 Mayıs’tan sonra ikinci bir olayın şoku ile Türkiye çalkalandı.
29 Mayıs 1977 günü birlikte seçim gezisine olduğumuz CHP lideri Ecevit’e, İzmir, Çiğli Havaalanı’nda bir suikast girişimine tanık olduk. Korutürk olayları izliyor ve bu sıralarda kimi resimlere bakarak “Bu MSP ne yapmak istiyor? Şeriat kanununu ve İslam hukukunu ülkede geçerli kılmak istiyor. Atatürk devrimlerinin tam karşısında. Bu ne cüret! Ne yazık ki demokrasinin cilvesi bu” diyor ve sonra “ tarafsızlık beni kahrediyor” diye devam ediyordu: “Bağrıma taş basıp bu konularda konuşamıyorum. Partilerin samimiyetsiz durumlarından nefret ediyorum. Hepsi işlerine geldiği gibi ve çıkarlarını ön plana alarak hareket ediyorlar. Hele iki büyük parti CHP ve AP, birbirilerini kötülemekten başka hiçbir şey yapmıyorlar.
Tabii iktidar olmak için gücendirmemek prensibi.
Şu anda hükümet yok. Ben Meclis’in bana verdiği yetkiyle TSK’ nin başkomutanı olarak bu seçimin huzur ve güven ortamında geçmesini sağlayacağım. Ordu her zaman olduğu gibi benim ve demokrasinin yanındadır. Ordu tarafsızdır ve hiçbir partinin yanında değildir. Sandıktan ne çıkarsa ona itibar edecektir. İsterse komünistler çıksın…”


O GÜN VE SONRASI

5 Haziran 1977 Genel Seçimleri; hem sevindirici hem de dramatik kimi sonuçlara yol açtı. O günün gecesi başkent Ankara o günlere dek yaşadıklarına benzemeyen olaylar izledi.
Türkiye genelinde esen rüzgâra bakarsak “Karaoğlan” Bülent Ecevit tek başına iktidara geliyordu.
Sandıklar açıldıkça dört bir yandan gelen haberler bu beklentiyi doğrulayacak içerikteydi.
5/6 Haziran sabahı parti genel merkezinin balkonunda görünen Ecevit, sokağı dolduran binlerce kişinin alkışları, çığlıklar ve davul sesleri arasında kalabalığa doğru elini uzattı.
Kalabalık sustu. “Şimdiden” dedi: “222 milletvekili kazandığımız belli oldu. Tek başına iktidar olmak için sadece 4 milletvekili kazanmamız gerekiyor. Sanıyorum öğleye doğru bu sonuç da alınacaktır.”
Kalabalık patladı. Güneşin ilk ışıklarıyla birlikte başkentte yer yer “iktidar, iktidar” haykırışları duyuluyordu. Grup grup insanlar hangi aracı bulurlarsa ona biniyor ve kentin diğer bölgelerine akın ediyor ve 1950’den beri ilk kez CHP’nin tek başına iktidara geldiğini duyuruyorlardı...
Sabaha karşı CHP’de illerden alınan sonuçlara göre yapılan hesaplar; CHP’nin 222, AP’nin 173, MSP’nin 28, MHP’nin 9, CGP’nin 1 milletvekili çıkardığını gösteriyordu.
450 milletvekilliğinden 437’sinin partilere göre dağılımı belli olmuştu, henüz 13 milletvekilliğinden kesin sonuç alınamamıştı. Ama Genel Sekreter Yardımcısı Ali Topuz’un kalabalığa açıkladığına göre, “CHP öndeydi”.
AP lideri ne yapıyordu, nasıl değerlendiriyordu sonuçları?
Parti genel merkezinden aldığı bilgilerle seçimi yitirdiğini elbette anlamıştı ama, renk vermiyor, “Köyleri bekleyelim. Asıl oy oralardan gelecek” diyordu.
Oysa AP yöneticileri gece yarısından sonra parti genel merkezinden ayrılmaya başlamışlardı.
6 Haziran sabahı sevinç, yerini düş kırıklığına bıraktı.
13 milletvekilliğinin hangi partiler arasında paylaşıldığı kesinlik kazandı.
Yüzde 41.39 oyla CHP 213, yüzde 36.89 oyla AP 189, yüzde 8.57 oyla MSP 24, yüzde 6.42 oyla MHP 16, yüzde 1.87 oyla CGP 3, yüzde 1.85 oyla DP 1, yüzde 2.49 oyla bağımsızlar 4 milletvekilliği kazanmışlardı.
CHP tek başına iktidara 13 adım yaklaşmış ancak güvenoyu için gerekli olan 226 rakamını tutturamamıştı.

Enis Akdağ

17 06 2010

1977 genel seçimlerinden birinci çıkan CHP güvenoyu sınırına ulaşamadığı için iktidar yine ortada kalmıştı
Çankaya zor durumda
Çankaya bu sonuçtan memnun değildi. İktidar yine ortada kalmış; Korutürk’ü zorlayacak bir sonuç vermişti.
Ne yapacaktı? Kuşku yok demok- ratik gelenekler neyi gerektiriyorsa buna göre hareket edecek, parlamentoda en çok milletvekili ile temsil edilen partiye, CHP’ye hükümeti kurma görevini verecekti.
CHP Genel Başkanı’na gönderdiği mektupta; Atatürk ilkelerini ve anayasada yazılı esasları titizlikle koruyacak... Milli birlik ve beraberliği her türlü dar particilik anlayışının üstünde tutacak bir hükümet kurmasını istiyordu.
Bu mektupta sözünü ettiği öğelere bakılırsa Korutürk; CHP’nin MSP ile bir koalisyon kurmasını istemiyordu.
Olaylar öyle gelişti ki... Önce CHP lideri, Başbakan Ecevit, AP ve MHP ile görüşmeyeceğini ilan etti.
MSP ve CGP ile görüştü. Tek başına iktidar olma umutlarının arttığını söyledi.
Ecevit’in partilerle görüştüğü sırada Korutürk’ün değerlendirmelerini Baransel anlattı:
“MHP neyse ama sayın Ecevit’in AP ile görüşmemekte direnmesini doğru bulmuyorum. Parlamentoda 190 sandalyeye sahip bir parti görmezlikten gelinemez. Kaldı ki daha birçok sorunun çözümünde CHP’nin AP ile işbirliği yapması gerekir.
Ayrıca mektupta da değindiğim gibi ‘dar bir parti anlayışı’ dışında kalma ilkesine, Sayın Ecevit bu tutumuyla ters düşmüştür.”
Cumhurbaşkanı bu sözleri doğrultusunda harekete geçti.
18 Haziran 1977 günü Ecevit’i Köşk’e davet etti. Baransel’e söylediği düşüncelerini CHP liderine de yinelemiş olmalı ki; Ecevit, görüşmeden sonra “Bu aşamada AP Genel Başkanı ile de görüşme gereğini duyduğunu” açıkladı.
Bu aşamada bu görüşmeden olumlu bir sonuç çıkması beklenmiyordu. CHP ile AP sürekli kavgalıydılar. CHP lideri MHP’yi kanlı sağ sol çatışmalarında sağın temsilcisi olarak görüyordu.
Ecevit, Demirel’le buluştu. Tabii bir sonuç çıkmadı. Demirel, Ecevit’in isteklerini geri çevirdi.
Başbakan’ın hükümet kurma turları tamamlanmış oldu.
Ecevit Köşk’e geldi. Bir an önce hükümeti kurmak istiyordu. Ama ortak yoktu.
Bu, bir CHP hükümeti olacaktı!
Köşk’ün Bakanlar Kurulu listesini onaylayacağını umut ediyordu ve herhalde 213 milletvekili ile kurduğu hükümetin Meclis’ten güvenoyu alacağı umudundaydı.
Başta AP ve MSP ile MHP, Ecevit hükümetine karşı derhal ve ağır biçimde yüklenmeye başladılar.
Korutürk’ün kabine listesini onaylamasını istiyorlardı.
21 Haziran 1977 Salı günü Ecevit, cebinde Bakanlar Kurulu listesi Köşk’e geldi.
Bakanlar Kurulu listesinde Korutürk’ün isteğiyle kimi ufak tefek değişiklikler yapıldı.
Köşk, Bakanlar Kurulu listesini onayladı.

Kıyamet koptu.

Hükümete derhal “Çankaya Hükümeti” damgası vuruldu.
Kulis derhal faaliyete geçti. Şu soru yanıt arıyordu:
CHP hükümeti güvenoyu alabilecek miydi?
Baransel gülüyor: “Sayın Korutürk’e basında ve siyaset dünyasında saldırılar sürerken ben de nasibimi aldım. Biliyorsun, Fikret Otyam’ın kızı Elvan’la evlenmemize sen önayak olmuştun. Yakın çevre içinde gördükleri bana da ‘solcu yazarın damadı’ diye saldırdılar.”
Bu özel anıdan sonra Baransel, basının ve partilerin saldırılarına ve Korutürk’ün değerlendirmelerine geçti:
“Kim ne yazarsa yazsın, kim ne derse desin verdiğim kararın çok isabetli olduğuna inanıyorum. Bundan zerre kadar endişem yok.
İç ve dış baskıların kesinlikle etkisi söz konusu değil. Arzu ederdim ki Cephe Hükümeti yeni hükümete normal bir devir teslim işlemi yapsın. Bu olmadı. Kaygı verici bir durum. Bu telaş nedendir? Köprüler niye hemen atılır. On gün içinde her şey belli olacak.
Hükümet güvenoyu alırsa göreve devam edecek, demokratik mekanizma yeniden işleyecek.
Cephe Hükümeti’nin günahları ve sevapları ile tarihe geçmesi lazım. AP Genel Başkanı memleketi hükümetsiz bırakmamak için büyük çaba göstermiş ve Cephe Hükümeti’ni kurmuştur. Ancak kurulan böyle bir hükümetin yürümeyeceği daha başından belliydi. Ancak başka demokratik alternatif de yoktu.
Şimdi ikinci bir cephe hükümeti modelini oluşturmak istemesi hakikaten insanı şaşırtıyor.”
Ecevit güvenoyu almayı beklerken Demirel, Ecevit hükümetinin güvenoyu almaması için kolları sıvamış, eski ortaklarıyla görüşmelere başlamıştı.
Ecevit’in hükümet kurma görevini aldığı günün gecesi Demirel’le konuştum.
Seçim gecesi CHP’de zafer şenlikleri yapılırken bir grup partili otobüslerle Demirel’in Güniz Sokak’taki evinin önüne gitmiş, “Nazmiye pabucu yarım / Çık dışarı oynayalım” diye bağırmıştı.
Demirel o geceyi, o seslenmeleri anımsayınca sinirinden yerinde duramıyor ve:
“Hadi bakalım, olsun hükümet. Nasıl olacakmış görelim!” diyordu.
217 evet oyuna karşı 229 oyla Ecevit hükümeti güvenoyu alamadı. (21 Haziran 1977 - 21 Temmuz 1977). Milliyetçi Cephe kazanmıştı!

Kazandı mı kaybetti mi?..

2. MC Hükümeti yola çıktı. CHP ise Korutürk’ü, hükümeti kurma görevi verirken Ecevit’e yazdığı mektubun içeriği nedeniyle eleştiriyordu. Oysa Baransel’in söylediğine göre Korutürk’ün o mektubu yazmayı düşündüğü günlerde CHP’nin bütün ağır topları Köşk’le sıkı temas içindeydiler. Hükümetin güvenoyu alamaması üzerine bu kez mektup üzerinden Cumhurbaşkanı’na yüklenmeye, mektubun “Ecevit’in manevra alanını daralttığını” söylemeye başlamışlardı.
MC’nin yeniden bir araya gelmesini Köşk’ün engellemesini istiyorlardı. Korutürk, geleneği devam ettirdi ve seçimde ikinci parti konumuna gelen AP lideri Demirel’e görev vermeye hazırlandı.
5 Temmuz 1977’de Demirel’i davet ederken danışmanı Çoker ile basın danışmanı Baransel’e, Demirel’e vermeyi düşündüğü bir mektup hazırlamalarını istedi. Ecevit’e verilen mektubun bir benzerini hazırladılar. Mektubu Cumhurbaşkanı’nın onayına sundular; Korutürk’ün yüzü solgundu. Mektubu okudular, dikkatle dinledi.
Sonrasını Baransel’den öğrenelim: “Evet, dedi Cumhurbaşkanı, hazırladığınız mektupta üzerinde durulan görüşler gerçekleri yansıtıyor. Ancak Demirel bunlardan da çeşitli manalar çıkarıp, mektuptaki ifadelere dayanarak polemik yoluna gidebilir. Ayrıca bize karşı son derece ölçüsüz ve insafsız davranan bu zata böyle zarif ifadelerle seslenmek doğrusu içimden gelmiyor.”
Mektup yerine hükümeti kurma gö- revi verdiğini ifade eden kısa bir yazıyla yetinildi. Görev verirken Ecevit’le bir buçuk saat konuşan Korutürk’ün Demirel’i kabulü üç dakika sürdü.
Cumhurbaşkanı; “Demirel’in yönelttiği ağır suçlamaların altında kalmak istemediğini bu hareketiyle göstermek istemişti”.
Demirel, MSP ve MHP ile 2. MC’yi kurdu. (21 Temmuz 1977-9 Ocak 1978)


12 Eylül kapıyı aralıyor...

1977 yılının Ağustos ayında Cumhurbaşkanı Korutürk, yaz dönemi çalışmaları için İstanbul-Florya Köşkü’nde iken kısa aralıklarla Başbakan Demirel, Genelkurmay Başkanı Semih Sancar ve Milli Savunma Bakanı Sadettin Bilgiç ile görüştü.
Görüşmelerin konusu Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na yapılacak atamaydı.
Yakın çevresine söylediğine göre Korutürk, atama konusunda hükümetle aynı görüşte değildi.

Olay patladı ve gelişmeler şöyle seyretti:


Kara Kuvvetleri Komutanı Namık Kemal Ersun’du. Geçmişte Silahlı Kuvvetler içindeki bazı kıpırdanmalarda etkin roller oynamıştı ve politikacıları ülke sorunlarının çözümünde yetersiz buluyordu. Başbakan Demirel’e sempati duymadığını çeşitli vesilelerle yaptığı konuşmalarda ifade etmişti.
O sırada bir olay yaşandı. 3. Ordu’da Kolordu Komutanı olarak görev yapan Korgeneral Ali Fethi Esener, Keban Barajı’nın açılış töreninde Başbakan Demirel’e bir plaket verdi. Ersun Paşa bu olaydan duyduğu memnuniyetsizliği bir mektupla Genelkurmay Başkanı Sancar’a bildirdi.
Politikacılara şirin görünme amacını taşıyan bu hareketin cezalandırılmasını istedi.
Ersun Paşa, 2. MC Hükümeti işbaşına geldikten bir süre sonra görev süresi bitmeden emekliye sevk edildi.
Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na üç orgeneral adaydı: 1. Ordu Komutanı Orgeneral Adnan Ersöz, 2. Ordu Komutanı Orgeneral Şükrü Olcay ve 3. Ordu Komutanı Orgeneral Ali Fethi Esener!
Kıdem sırasına göre kuvvet komutanlığına Adnan Ersöz’ün gelmesi gerekiyordu. Fakat Demirel, Ali Fethi Esener’in Kara Kuvvetleri Komutanı olmasını istiyordu.
Başbakanlık Esener’le ilgili kararnameyi Korutürk’e gönderdi.
Cumhurbaşkanı bu atamaya şiddetle karşı çıktı. Korutürk “Askerlikte hiyerarşi çok hassas bir konudur. Bunun bozulması bazı sakıncaları da beraberinde getirir” diyordu.

Başbakan ise Esener’de direniyordu.

Köşk ile Başbakanlık arasında yazışma trafiği başladı.
Sonunda çözümle ilgili formül bulundu. 30 Ağustos’ta üç orgeneral emekliye sevk edildi ve aynı gün…
...12 Eylül’ün liderleri sahneye girdi
Üç yıl sonra 12 Eylül 1980 darbesinin lideri olacak, Ege Ordu Komutanı Orgeneral Kenan Evren, 30 Ağustos 1977’de Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na atandı. Korutürk’ün görevi sona erdikten sonraki dönemlerde de, 12 Eylül’den sonra da Köşk’te basın danışmanlığına devam eden Ali Baransel’e Kenan Evren’in anlattığına göre önünde kıdemli üç orgeneral varken Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na atanacağını “aklının ucundan bile geçirmiyormuş”!..
3. Ordu’da süresini tamamladıktan sonra emekli olmayı bekliyormuş ve bu nedenle eşiyle İzmir’de aldığı bir evin eşyalarını yavaş yavaş yerleştirmeye başlamışlar.
30 Ağustos günü öğleden sonra makam odasında çalışırken Cumhurbaşkanlığı Hukuk Danışmanı Fahri Çoker telefonda Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na atanma kararnamesinin imzalandığını söylemiş. Baransel’e söylediğine göre “çok şaşırmış”.
Altı ay sonra Genelkurmay Başkanlığı’na getirildi.
Genelkurmay Başkanı Orgeneral Semih Sancar’ın görev süresi iki yıl uzatılmıştı.
Dolaşan söylentilere göre Sancar’ın görev süresinin bir yıl daha uzatılmasına 2. MC Hükümeti’nden sonra işbaşına gelen Ecevit Hükümeti karşı çıkıyordu.
Sonraki gelişmeleri Baransel, Evren’den dinlemiş:
“Beni o günlerde Milli Savunma Bakanı Hasan Esat Işık ziyaret etti. Genelkurmay Başkanı olarak Ecevit’in beni düşündüğünü, ancak Sancar’ın görev süresinin bir yıl daha uzatılmamasının ordu içinde bir rahatsızlık yaratıp yaratmayacağı konusunda endişeleri olduğunu bildirdi. Ben de Hasan Esat Bey’e, ‘Sayın Bakan siz hiç merak etmeyin. Koskoca Silahlı Kuvvetler, Genelkurmay Başkanı’nın görev süresi bir yıl daha uzatılmıyor diye rahatsızlık duymaz. Böyle bir işleme tavır koyan Genelkurmay Başkanı’nın arkasından kimse gitmez’ dedim. Sonra atamam gerçekleşti.”
Tabii Orgeneral Kenan Evren, ordu geleneğine göre Sancar emekli olunca Genelkurmay Başkanlığı’na Kara Kuvvetleri Komutanı’nın geleceğini biliyordu. Kara Kuvvetleri Komutanı da kendisi idi. Evren, “Kısa süre sonra Ecevit’le Hasan Esat Işık beni ziyaret ettiler. Ben de iade-i ziyarette bulundum” diyor.



Enis Akdağ

18 06 2010


Korutürk, doktor heyetinin raporuna göre görevine devam edip etmeme yönünde karar alacağını açıkladı Sağlığı bozuluyor 1978’in Temmuz ayında yaz çalışmaları için İstanbul’a giderken birkaç gün Abant’ta kaldı. Beşinci gün Cumhurbaşkanı’nın aniden ciddi bir rahatsızlık geçirdiği Çankaya Köşkü’ne iletildi. Korutürk aynı gün Ankara’ya döndü, istirahate çekildi. Abant’ta nefes alıp vermekte güçlük çekerek uyanmıştı. Yükseklik sorunu tetiklemişti.
Köşk kapısında karşılanan Korutürk, halsiz ve solgun görünüyordu.
Özel doktoru İlhan Uğurtaş’a “sağlık durumum çalışmama engel bir noktaya gitmeye başlarsa bir doktorlar heyeti teşkil edilmesini ve bu heyetin vereceği rapora göre hareket edeceğini” söyledi, talimat verdi. Görevini yapamayacağı doktor raporu ile saptanırsa Cumhurbaşkanlığı görevinden istifa edecekti!
28 Temmuz’da hastaneye götürüldü. Gülhane Askeri Tıp Fakültesi Hastanesi.
Ağustos ortalarında hastaneden taburcu edildi. İki ay rapor alarak İstanbul-Florya Deniz Köşkü’ne gitti.

Cumhurbaşkanlığı’na Senato Başkanı Sırrı Atalay vekâlet etti.

2. MC AP’den istifa eden milletvekillerinin oylarıyla düşürüldü.
Görev yine Ecevit’e verildi.
Korutürk’ün gönlünde yine CHP-AP koalisyonu vardı. Böyle bir hükümetin ülkeyi cephelere ayrılmışlıktan kurtarabileceğini düşünüyordu.
Zira sağ-sol çatışması giderek büyüyor, yoğunlaşıyor. Her gün insanlar öldürülüyordu.
O günü anlatan Baransel; “Korutürk, Ecevit’le yaptığı görüşmede 2. MC hükümetinin çok kritik bir zamanda iktidara geldiğini ve kısa sürede düştüğünü de hatırlattıktan sonra, ‘Bundan ders almalısınız’ demişti; geniş tabanlı bir hükümetin gücü ortada. Oysa bağımsızların sizi destekleyeceklerini belirten bir organik bağıları yok. Nasıl güveniyorsunuz?” diyor.
Oysa Cumhurbaşkanı’nın böyle konuşmasını gerektiren bir hareketlilik vardı. Adalet Partisi’nden arka arkaya istifalar başlamıştı.
CHP lideri Ecevit, İstanbul’da Güneş Moteli’nde kimi AP milletvekilleriyle görüştü.
Partilerinden ayrılır bağımsız olarak hükümeti desteklerlerse, her birine bakanlık görevi vaat etmişti.
Ecevit, 213’ü tamamlayacak milletvekillerini arıyordu ve bulmuştu.
CHP lideri artık AP’den ayrılanlarla hükümet olmayı kafasına koymuş ve yola çıkmıştı.
Korutürk’ü dinleyecek durumda değildi.
Örgüt ve kamuoyunun baskısı altındaydı. 213 milletvekili ile hükümet olamayışını sürekli eleştiriyordu.
Ecevit, Batı ülkelerinde böyle kritik rakamlarla kurulan birçok hükümet olduğunu söyleyince, Korutürk, o ülkelerin şartlarıyla Türkiye’nin şartlarını aynı ölçüler içinde değerlendirmemek gerektiğini hatırlattı Ecevit’e.
Amacı açıktı: AP’den ayrılarak bağımsızlaşan milletvekillerinin desteğiyle 2. MC hükümetini düşür-müştü. Yine onların desteğiyle hükümeti kuracaktı.
AP’den ayrılan 11 milletvekilinin 10’nuna kabinde yer vermesi siyasal tansiyonu daha da yükseltti. Demirel ile Ecevit’in arası artık kapanmayacak biçimde açıldı.
Bu arada anarşi ve terör olayları giderek tırmanıyordu.
3. Ecevit hükümeti 6 Ocak 1978’den 12 Kasım 1979’a kadar görevde kaldı.
1979’daki ara seçim, Ecevit hükümetinin sonu oldu.
Demokratik rejimin sonunun başlangıcı!
Bülent Ecevit hükümeti sırasında toplumsal olaylar patlak verdi. Maraş katliamı bunların en önemlisiydi
Terör ve anarşi ortanın solu-sağı dinlemiyor
Ecevit’in -Güneş Moteli gibi- kişiliğine yakışmayan bir serüvenden sonra hükümeti kurması, eleştiriden çok destek aldı.
Fakat terör ve anarşi azgın dalgalar gibiydi.
Sokağa çıkılmaz duruma gelmişti. Can güvenliği yok sayılıyordu.
Ecevit hükümeti sırasında çok önemli toplumsal olaylar patladı.
16 Mart 1978’de İstanbul Üniversitesi önünde sol görüşlü öğrencilerin üzerine bomba atıldı. 6 kişi öldü.
Malatya Belediye Başkanı Hamid Fendoğlu (17 Nisan 1978) evine gönderilen bombalı paketin patlaması sonucu öldürüldü.
Bedrettin Cömert öldürüldü (9 Ekim 1978). Ankara’da 7 TİP üyesi öğrenci kaldıkları evde ülkücü komandolar tarafından katledildiler.
İTÜ Elektrik Fakültesi Dekanı Bedri Karafakioğlu öldürüldü (20 Ekim 1978).
Ve… Kahramanmaraş katliamı (23 Aralık 1978).

Baransel, katliamı Köşk’ten anlatıyor:

“Kahramanmaraş’ta bir sinemaya atılan bir bombanın solcular tarafından planlandığı iddiası inanılmaz gelişmelere sahne oldu. Bu olayın ardından CHP ve TÖB-DER binalarına saldırılmış, ardından da iki öğretmen evlerine giderken vurularak öldürülmüşlerdi.
Öldürülenlerin cenaze töreninde halkın kışkırtılmasıyla Aleviler ve Sünniler arasında çıkan olaylar, zamanında durdurulamayınca olanlar oldu. Cami önünde toplanan sağ görüşlü oldukları öne sürülen kalabalık, silah ve sopalarla şehir merkezine yürüyerek CHP’lilerin ve Alevilerin üzerine, işyerlerine saldırıya geçti. Bu çatışmalar arasında üç kişinin, ‘sol görüşlü’ polislerin tabancasından çıkan kurşunla öldürüldüğü haberi, olayları inanılmaz boyutlara ulaştırdı.
Saldırganlar, bütün şehirde solcu Alevi avına çıktı. Evler yakılıyor, ele geçirilenler katlediliyordu.
9 Aralık’ta başlayıp 23 Aralık’a kadar bütün şiddetiyle devam eden olayların bilançosu korkunçtu.
105 kişi ölmüş, çok daha fazlası yaralanmış, yüzlerce ev ve işyeri yıkılmış, insanlar sokaklarda kalmışlardı.
Olaylar üzerine o güne kadar sıkıyönetim uygulamasının karşısında olan Ecevit, 13 ilde sıkıyönetim öngören tasarıyı Meclis’e sunmak zorunda kaldı
Zorunda kalmıştı; günlerce aralarında sıkıyönetim ilan etmekle etmemek konusunda tartışmışlardı.
Hamido’nun paketle gelen bombayla öldürülmesinden sonra Malatya’ya gittim ve oradan da Kahramanmaraş’a…
Olaylar patlat vermemişti ama kent barut kokuyordu.
Toplum öylesine gergindi ki… Burada yakın günlerde bir şeyler olacağı elle tutulurcasına belliydi. Oradan gazeteye -Hürriyet’e- geçtiğim haberlerde, Maraş’ın büyük olaylara gebe bir kent olduğunu belirtmiştim.
Ankara’ya dönüşümde -oradan verdiğim haberleri okumuş olacak- Cumhurbaşkanı Korutürk aradı. İzlenimlerimi anlattım, orada devlet yok, edim.
Bir gazeteci olarak benim görebildiklerimi devletin sezmemesi olanaklı mıydı?
Çankaya’nın kaygılı olduğu ses tonundan, anlaşılıyordu.
Birkaç gün geçti. Kahramanmaraş katliamı patladı.”
“Yüz çizgilerinden okudum. Korutürk olaydan derin bir acı duyuyordu” diyor Baransel. Cumhurbaşkanı duygularını, yargılarını şöyle açıklamıştı:
“Ne yazık ki ateşle oynamanın korkunç tehlikelerini göremeyen ya da kestirmek istemeyen bazı kişi, kuruluşlar ve politikacılar da siyasi çıkar için el altından mezhep ayrılıklarından yararlanma yoluna girmişlerdir.”

BİR GİRİŞİM

Cumhurbaşkanı Korutürk ülkeyi içine düştüğü çaresiz durumdan, ancak bir CHP-AP hükümetinin çıkarabileceği inancını hiç yitirmedi. Görevinin son yıllarında bu konuda bir girişim başlattı. “CHP-AP koalisyonunu mümkün kılabilmek için” bir büyük gazetenin öncülük yapmasını düşünüyordu. Baransel’e “Milliyet gazetesi başyazarı Abdi İpekçi saygın ve etkili bir gazeteci. Benim düşüncelerimi ona anlatsak, kendisi de bunu haber yapsa, köşesinde müdafaa etse çok iyi olur. Bunu sağlayabilir misin” diye sordu. Baransel gazete nezdinde gereken girişimlerde bulundu, yokladı. Abdi İpekçi’den haber geldi. Köşk’ün görüşlerini gazetenin birinci sayfasında haber yapacağını, köşesini de bu konuya ayıracağını bildiriyordu. Haber “Çankaya Köşkü CHP-AP Koalisyonu İstiyor” manşetiyle çıktı ve.. beklendiği gibi büyük tepkiyle karşılandı. Köşk’ün görüşlerinin ya Cumhurbaşkanı’nı ya da Köşk Genel Sekreteri kanalıyla açıklandığını savunan Demirel; “Anlaşılıyor ki Çankaya Köşkü’nde karnından konuşanlar türemiştir” diyordu. AP lideri ima yoluyla Baransel’i hedef alıyordu. Kahramanmaraş olaylarının yarası kapanmadan Türk basın, düşün ve yazın yaşamı bir darbe yedi. Abdi İpekçi evinin yakınında öldürüldü. (1 Ocak 1979)

Morali bozuk, bitkin bir cumhurbaşkanı
Sıkıyönetimin uzatılması Meclis’te Ecevit’le Demirel arasında sert tartışmalara neden oldu ve tartışma Silahlı Kuvvetler üzerinde yoğunlaşınca Korutürk, devreye girmek zorunda kaldı: “Türk ordusu politikanın dışında tutulmalıdır!”
İki lider arasındaki gerginlik sürerken Ecevit’in kısa süre önce AP’den ayrılan Hasan Korkut’u Devlet Bakanlığı’na ataması ve atamayı Köşk’ün onaylaması AP liderini adeta çileden çıkardı.
Demirel, iki yakın arkadaşı İhsan Sabri Çağlayangil’le Nuri Bayar’ı Köşk’e gönderdi. Genel Sek-reter Haluk Bayülken’le konuşan AP’liler şu mesajları iletiyorlardı:
“Cumhurbaşkanı bu tutum ve davranışlarıyla partiler demokrasisini ağır bir şekilde zedelemiştir.
Türkiye’deki bunalımın temelinde Cumhurbaşkanı vardır.
Bundan sonra Cumhurbaşkanı ile hiçbir şekilde görüşmeyeceğim.
Cumhurbaşkanı’nın tutumunu meydanlarda kınayacağım.
Cumhurbaşkanı’nın taraf oldığu ortada. CHP’yi tutuyor...Köşk’ü töhmet altında bırakan bir gelişme.


- Eve geldim. Eşim Köşk’ten arandığımı ve hemen gelmemin istendiğini söyledi” diyor Baransel:
“Köşk’te Haluk Bayülken ile Prof. İlhan Öztrak oturuyordu, olay anlatıldı. Bayülken AP’lilerle yaptığı konuşmayı anlatmak için Korutürk’ün konutuna gitti, geldi.
Cumhurbaşkanı’nın Demirel’e iletilmek üzere öngördüğü mesajın ana hatları şöyleydi: Bize, bu bağımsız bakanın atanmasından önce duyarlılıklarını açıkça bildirebilirlerdi. Cumhurbaşkanının AP ile karşı karşıya getirilmesi doğru olmaz. Demirel daha toleranslı davranmalı. Bunu kendisinin devlet adamlığı tecrübelerinden ve hassasiyetinden beklerim.”
Mesaj Demirel’e iletildi, ama AP lideri tatmin olmadı. Aynı gün AP Başkanlık Divanı yayımladığı bildiride Korutürk’ü ağır bir dille suçladı.
Köşk’ü Ecevit hükümetine alet olmakla itham ediyordu.
Bizi odasına çağırdı ve ben Korutürk’ü böylesine morali bozuk, bitkin ve sarsılmış görmedim. Yüzü kıpkırmızı olmuş, elleri titriyor, kuruyan boğazını ıslatmak için sık sık su içiyordu.
Mesela Meclis Başkanı’na bir mektup yazıp tarafsızlığını kaybedip kaybetmediğinin oylanarak belirlenmesini istedi. Bizler de anayasa ve yasalarda böyle bir hüküm ve geleneğin olmadığını belirterek yatıştırmaya çalıştık. Fakat düşüncelerimizi bir türlü kabul ettiremedik.
Şöyle diyordu: “Biliyorum anayasada böyle bir hüküm yok. Ama lütfen bunun bir yolunu bulun. Eğer benim tarafsızlığımı kaybettiğime karar verilirse, Meclis’te böyle bir kanaat varsa ben yerimi, bulacakları tarafsız bir cumhurbaşkanına bırakmaya hazırım!”
Çaresiz kaldık, Meclis Başkanı’na bir mektup yazdık. Korutürk, tarafsızlığını yitirmiş olup olmadığı konusunda TBMM’nin birleşik oturumunda karar verilmesi yönünde böyle bir başvuruyu yasal yönden yapmanın mümkün olmadığını anımsattıktan sonra bu hakkın kendisine verilmesi için gereken yasal yol ve yöntemlerin oluşturulmasını istiyordu. Olanağı olmayan bir girişimdi, ama Korutürk’ün amacı duruşunu kamuoyuna bu yoldan duyurmaktı.
O sırada Meclis Başkanı olan Cahit Karakaş (CHP), Korutürk’e moralini düzeltmeye yardımcı olacak bir yanıt verdi: “Sayın Cumhurbaşkanı, Yüce Meclis’in zatıâlinize karşı her zaman tam bir güveni olmuştur. Bundan sonra da olmaya devam edecektir.”


Enis Akdağ

19 06 2010

Siyasi gerginliklerin yoğunlaştığı dönemde Korutürk, orduyu politikanın dışında tutmak için büyük çaba harcadı Askeri müdahaleye karşı Baransel’e sordum: Siyasal gerginliklerin alabildiğine yoğunlaştığı, anarşi ve terörün ülkeyi kan gölüne çevirdiği günlerde birtakım çevreler (hatta sorumlu kişiler) Silahlı Kuvvetler’in yönetime el koymasını açıktan söylemeye başladıkları günlerdi o günler. Bu durumda Cumhurbaşkanı’nın tavrı neydi?

Duraksamaksızın yanıtladı: “Korutürk Silahlı Kuvvetler’in yönetime el koymasına daima karşı çıktı” dedi ve bir sohbet sırasında Cumhurbaşkanı’nın bu konuda kendisine söylediklerini aktardı:
“Göreve başladığından bu yana orduyu politika dışında tutmak için büyük çaba gösterdim.
Parlamenter sistemin kendi kuralları içinde işlemesi gerektiğine olan inancımı her şart ve ortamda korudum. Hür demokratik parlamenter sistemlerde her türlü çözüm yeri milletin iradesinin temsil edildiği TBMM’dir…
...Bana bende olmayan yetkiler kullandırılmak isteniyor. Bu yönde kamuoyu oluşturulmak isteniyor. Böyle bir kapı açıldığında demokratik parlamenter sistemin sağlıklı işlemesi mümkün olur mu?
Başkomutanlığım hatırlatılıyor. Ben önce TBMM’nin manevi kişiliğini temsil ediyorum. Temsil ettiğim Meclis’e karşı, başkomutanlığımı nasıl kullanırım?..
Kendilerinden aldığım vazifeyi, kendilerini ortadan kaldırmak için nasıl kullanırım?”

Bir kez daha hükümet kurdurdu

17 Ekim 1979’da Cumhuriyet Senatosu ara seçimi ve boş olan 5 milletvekilliği için ara seçimlerinde iki parti arasında yine kıran kırana bir mücadele yaşandı.
Kimi iddialara karşın AP, beş senatörlük ve beş milletvekilliği kazandı.
Bej bej diye ünlenen seçim sonuçları belli olur olmaz CHP lideri Bülent Ecevit; “milletin teveccühü Adalet Partisi lehine olmuştur” dedi ve Korutürk’e istifasını verdi.
Seçimi kazanan Demirel’e yine hükümet olma yolu açılmıştı ama:
Bu hükümet 1970-80 arasında kurduğu son hükümet oldu. 12 Eylül sabahı darbe ile sona erdi.
6. Demirel (azınlık) hükümeti. (12 Kasım 1979’dan 12 Eylül 1980’e)
MSP’nin dışarıdan destek ve güvenoyu verdiği azınlık hükümeti dönemi ilginç gelişmelere sahne oldu.
12 Eylül darbesini dokuz ay önceden haber veren ordu uyarı mektubu olayı yaşandı.


UYARI MEKTUBU


Türkiye’yi sarsan, bir süre sonra 12 Eylül 1980 günü TSK’nin yönetime müdahalesinin öncüsü; “uyarı mektubu” baştan sona ilginç bir öykü.
27 Aralık 1979 Perşembe günü Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren yanında emir subayı saat 17.00’de Cumhurbaşkanı Korutürk ile mutat haftalık görüşmesini yapmak üzere Köşk’e geldi.
Görüşmeye on dakika vardı. Köşk’ün mavi salonunda oturdu. Tam saatinde başyaver, Evren Paşa’nın yanına gitti ve Cumhurbaşkanı’nın kendisini beklediğini söyledi.
Evren önce kravatını, sonra saçlarını düzeltti. Hızlı adımlarla makam odasına yürüdü. Düşünceli bir hali vardı. Yüzü solgundu.
Görüşme yaklaşık bir saat sürdü. Evren Paşa yorgun ve dalgın, Köşk’ün uzun koridorunu geçti. Arabasına bindi, gitti.
Baransel, Evren’den sonrasını anlatıyor:
“Yaver kapıyı açık bırakmıştı. Korutürk yaveri vasıtasıyla masasındaki notlarını çantasına yerleştirdikten sonra ayağa kalktı. Sıkıntılı zamanlar yaptığı gibi pencereden bir süre Ankara’yı seyretti. Odanın içinde bir aşağı bir yukarı dolaştı. Kendisini beklediğimiz küçük salondan bize selam vererek geçti. Merdivenlerden üst kattaki özel konutuna girdi. Korutürk’te bir tatsızlık ve gariplik sezdik. 28 Aralık Cuma sabahı biraz düşünceliydi.
Çankaya Köşkü ve Türkiye yeni yıla umutlarla girdi.
Pazartesi günü önüme gelen randevu çizelgesinde Korutürk’ün saat 17.00’de Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanlarını kabul edeceği yazılıydı.
Biraz şaşırdım. Cumhurbaşkanı Genelkurmay Başkanı ile görüşmesini perşembe günü yapardı. Acaba hafta başında yılın ilk gününde böyle bir görüşmeye neden gereksinmişti? Acaba yine terör konusu muydu? Zira terör ve anarşi sıkıyönetimlere karşın şiddetini giderek arttırıyordu.
Genel Sekreter, Evren’i karşılamak üzere Köşk’e gitmiş, bu arada Evren’le kısa bir görüşme yapma olanağı bulmuştu:
Evren, Bayülken’e; ‘Eğer siyasi partiler hizaya getirilmezse durumu hiç de iyi görmüyorum. Olacak şey değil, bu ne büyük sorumsuzluk? Birisi başaramazsa öteki adeta memnun kalıyor. Keza tayin ve nakil furyası almış başını gidiyor. Bu uygulamalar toplum içinde ikiliğe sebep oluyor. Bütün bunları Sayın Cumhurbaşkanına anlatacağım’ demişti.


HÜRRİYET’TE UYARI MEKTUBUNUN ÖYKÜSÜ

Bir gazetecilik olayı
Baransel: “Bir gün sonra, 2 Ocak 1980 sabah büroda günlük basın brifingi için çalışırken Hürriyet’te Cüneyt Arcayürek imzasını taşıyan bir haberle irkildim.
Birinci sayfadan iri puntolarla yer alan haberde, TSK’nin Cumhurbaşkanı’na bir uyarı mektubu verdiği yazılıyordu.
Tam o sırada nöbetçi yaver arayarak, Cumhurbaşkanı’nın acele beni görmek istediğini bildirdi.”
Söz sırası Arcayürek’e geldi. O da Türk basınını atlattığı uyarı mektubu haberini nasıl aldığını anlattı:
“Bir gün önce 1 Ocak 1980 Salı günü öğleden sonra bürodan eve geldim.
Yılın ilk günüydü. Sokaklar bomboştu. Gazete büroları dingindi.
Sağlı solu aradım. Biraz kitap okudum. Günlük haberleri TV’den izleyeceğime tuttum radyoyu açtım. 19.00 haberlerini dinledim.
Kısa bir haberdi.
Öteki haberler arasında dikkat çekmiyordu.
Habere göre Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, üç kuvvet komutanı ve Jandarma Komutanı ile birlikte Çankaya’ya çıkmışlar, Cumhurbaşkanı Korutürk’le bir görüşme yapmışlardı.
Önce önemsemedim... Fakat bir süre sonra haberin günü ve saati dikkatimi çekti.
Bildiğim kadarıyla Genelkurmay Başkanı her perşembe Cumhurbaşkanı ile mutat haftalık görüşmesini yapardı.
Oysa bugün günlerden salıydı.
Üstelik “ziyarette” Genelkurmay Başkanı yalnız değildi. Çankaya’ya dört kuvvet komutanı ile beraber gitmişti.
Bu işte bir anormallik vardı.
Olaya daha başka gözle bakmak zorunluydu. Hemen her gün pek çok çevrede olağanüstü terör ve anarşi olayları karşısında TSK’nin müdahale edeceğinden söz ediliyordu. Kulislerde ordu müdahalesinin artık gün sorunu olduğu öne sürülüyordu.
Liderler dışındaki parti yöneticilerinden ordunun artık dayanamaz hale geldiğine değinen değerlendirmeler dinliyorduk.
O zaman soru güçleniyordu: Bayram değil seyran değil. Komutanlar bir salı günü hep birlikte Cumhurbaşkanını neden ziyaret etmişlerdi?
Köşk’ü aradım. Ali Baransel bilgisi olmadığını söyledi. Genel Sekreter Haluk Bayülken’e sordum. Ziyarete olağanüstü bir anlam vermedi.
Kuşkularım daha da arttı. Öteden beri tanıdığım, saygı duyduğum Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Bülent Ulusu’yu aradım; yeni yılını kutladım ve pat diye sordum:
“İçinde bulunduğunuz koşulları, çözüm yollarını Sayın Cumhurbaşkanı’na sözlü olarak mı bildirdiniz, yoksa… Yazılı bir metin mi verdiniz?” dedim.
Tok bir sesle yanıtladı:
“Yazılı!”
Metnin içeriği telaşına kapıldım. Arka arkaya sorular sordum.
Oramiral “metinde bildiğin şeyler var” dedi... Nasıl “bir şeyler?”:
Soru üzerine soru.
1 Ocak gecesi saat 20.30’a doğru İstanbul’u, Hürriyet’i aradım ve haberi yazdırdım.
Özetle şöyleydi haber: “Cumhurbaşkanı Korutürk’le dün saat 17.00’de bir saat görüşen Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren ve kuvvet komutanları, bütün anayasal kurumları, ülkeyi içinde bulunduğu tehlikelerden ve çıkmazlardan kurtarmak için birliğe, dayanışmaya ve birbirilerini desteklemeye çağıran bir metin verdiler.”
Tabii haberde Oramiral Ulusu’nun adını vermiyordum.
“Bir TSK yetkilisi Cumhurbaşkanı’na verilen metinle ilgili olarak şunları söyledi:
‘Bu metnin 12 Mart muhtırasından farkı ilgilileri yani bir partiyi veya partileri değil, bütün anayasal kuruluşları olumlu yönde uyarmaktan ibarettir. Sanırım Cumhurbaşkanı bu yazılı metni Türk kamuoyuna sunacaktır.
Eğer uyarımızı içeren önemli hususlar yerine gelmeyecek olursa, geriye elbette tek bir alternatif kalıyor.
Düşününüz; bir yandan anarşi öte yandan ekonomik sıkıntılar ve ülkeyi bölmeye yönelik hareketler karşısında Türkiye’nin tek güvencesi ve bir anayasal kuruluş olan TSK susup kalamazdı. Bütün anayasal kuruluşlar akıllarını başlarına devşirip gereken tedbirler manzumesini süratle almak zorundadırlar. Kısır çekişmeler partiler arasındaki kavgalar sorunları giderek büyütmektedir’.”
Askeri yetkiliye sordum:
“Ya partiler sıralanan önlemleri almazlarsa o zaman?”
“O zaman” dedi. “Yönetime el koyarız!”
Haberde sadece bu son soru ve yanıtı yer almadı.
“Ordu Uyarı Mektubu” haberi 2 Ocak 1980 günü Hürriyet’te patladı.
Yalnız tarihte yanılmıştım.
Mektubu 1 Ocak’ta Cumhurbaşkanı’na verdiklerini yazıyordum.
Oysa uyarı mektubunu Genelkurmay Başkanı Orgeneral Evren 27 Aralık 1979 günü Cumhurbaşkanı Korutürk’e vermiş… Ancak Cumhurbaşkanı sonradan öğreneceğimiz kendine özgü nedenlerle mektubu bir haftaya yakın süre -Demirel’in ifadesiyle- “cebinde taşımış” partilere vermemişti.

32 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEK..,


***