TÜRKİYE’DEKİ SEÇİM SÜREÇLERİNDE PKK’NIN SİLAHLI EYLEM STRATEJİLERİ., BÖLÜM 6

TÜRKİYE’DEKİ SEÇİM SÜREÇLERİNDE PKK’NIN SİLAHLI EYLEM STRATEJİLERİ., BÖLÜM 6

REFERANDUMLAR 

Ülkenin Anayasa’sındaki değişiklikleri oylayan referandumların PKK ve ona müzahir etnik temelli siyaset yapan siyasi partiler bakımından muhalif anlayışı kuvvetlendirmek ve meşrulaştırmak için bir araç olarak kullanıldığı görülmektedir. Referandum süreçleri PKK’nın saldırı stratejisinden ziyade örgüt destekçileriyle anayasal değişiklikler arasındaki ilişkiler bakımından önemlidir. PKK’nın 2010 referandumunu bir kitle destek ölçüm aracı olarak kullandığı, 2017 referandumunu ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve AK Parti hükümetine düşmanlığı pekiştirme hedefi üzerine inşa ettiği anlaşılmaktadır. 

12 EYLÜL 2010 REFERANDUMU 

2009 yerel seçimlerinden önce başlayıp seçimlerden sonra PKK’nın güvenlik güçlerince KCK operasyonlarına gösterdiği tepki saldırılarıyla yavaş yavaş kapanmaya başlayan açılım süreci 12 Eylül 2010’daki Anayasa referandumundan önce yeniden gündeme geldi. BDP hükümetin Kürt sorunu konusunda somut adım atmaması ve KCK operasyonlarının devam etmesini gerekçe göstererek son anda referandumu boykot etme kararı aldı.54 Referandumdan kısa süre sonra 31 Ekim 2010’da –daha sonra TAK (Kürdistan Özgürlük Şahinleri) tarafından üstlenilen– Taksim’de gerçekleştirilen canlı bomba eylemi ciddi bir kırılma yarattı.55 

AK Parti’li milletvekillerinin verdiği 27 maddelik Anayasa değişikliği teklifi 
önce Anayasa Komisyonunda görüşüldü ve kabul edildi. TBMM’deki oylamada 
AK Parti pakete destek verirken MHP muhalefet etti. CHP ve BDP ise Meclise 
girmedi. TBMM’de yapılan oylamada 72 ret oyuna karşılık 336 kabul oyu alan 
Anayasa değişikliği teklifi 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün onayına sunuldu. 
Cumhurbaşkanı Gül 12 Mayıs 2010’da değişiklik paketini halkoyuna sundu ve 
halk oylaması 12 Eylül 2010 Pazar günü gerçekleştirildi. Mecliste temsil edilmeyen partilerden Saadet Partisi ve BBP ise pakete destek vereceklerini açıkladılar.56 

Genel olarak yargıdaki düzenlemeleri içeren Anayasa değişikliği referandum 
sürecinde PKK 13 Ağustos 2010’ta bazı taleplerde bulunarak referandum sürecinde eylemsizlik kararı aldığını açıkladı.57 PKK açıklamasında “1 Haziran’dan bu yana aktif savunma pozisyonunda olan güçlerimizi pasif savunma pozisyonuna çektiğimizi kamuoyuna resmen ilan ediyoruz” ifadesini kullanarak 13 Ağustos-20 Eylül arasında örgütün herhangi bir eylem yapmayacağını duyurdu. PKK’nın diğer seçim süreçlerinde olduğu gibi eylemsizlik kararını seçimlerden bir müddet önce alması, bir müddet eylemsizlik kararını yenilemesi ve eylemsizlik durumunu “savunma hakkı” şartına bağlaması ise saldırı için bir kez daha açık kapı bıraktı. PKK taleplerini ise güvenlik güçlerinin operasyonlarını durdurması, örgütün gizli sivil yapılanması Kürdistan Topluluklar Birliği Türkiye Meclisi (KCK/TM) operasyonunda tutuklananlar ile Irak’ın kuzeyindeki kamplardan gelen PKK’lıların serbest bırakılması, Abdullah Öcalan ile müzakere sürecinin başlatılması ve yüzde 10 olan seçim barajının düşürülmesi şeklinde sıraladı. 12 Eylül 2010 genel seçimlerinden önceki ve sonraki üç aylık dönemleri kapsayan 14 Haziran-12 Aralık 2010 arasındaki altı aylık süreçteki PKK saldırı eğrisi Grafik 26’da gösterilmiştir. PKK bu süreçte 18 saldırı gerçekleştirmiştir. Terör örgütünün seçimlerden önceki süreçte azalan bir saldırı eğilimi gözlemlenirken seçimlerden sonra ise saldırılarında bir devamlılık görülmemiştir. Referandumdan önce 14 Haziran-12 Eylül 2010 arasındaki üç aylık dönemde 15 saldırı yapılmıştır. Saldırılarda 37 güvenlik görevlisi ve 1 sivil şehit olmuş, 46 güvenlik görevlisi ve 5 sivil yaralanmıştır. Saldırılar Hakkari, Siirt ve Şırnak kırsalları ile Hatay (İskenderun) ve İstanbul’da kent merkezlerinde görülmüştür. Kırsal alandaki saldırılar taktik ve askeri birliklere baskın, EYP ve taciz şeklinde meydana gelirken kent merkezlerinde polis merkezlerini, sivilleri ve askeri tesisleri hedef almak suretiyle gerçekleşmiştir. 

GRAFİK 26. REFERANDUM SÜRECİNDEKİ PKK SALDIRI EĞRİSİ 

GRAFİK 27. REFERANDUMDAN ÖNCEKİ DÖNEMDE TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI 

GRAFİK 28. REFERANDUMDAN ÖNCEKİ DÖNEMDE HEDEF TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI

GRAFİK 29. REFERANDUMDAN ÖNCEKİ DÖNEMDE PKK SALDIRILARINDA 
ŞEHİT, YARALANMA VE KAÇIRILMA DURUMU 

HARİTA 8. REFERANDUM ÖNCESİ DÖNEME AİT PKK SALDIRILARI 

PKK’nın ilan ettiği eylemsizlik kararına uymadığı 28 Ağustos 2010’da Van’ın 
Başkale ilçesi kırsalındaki EYP saldırısıyla bir kez daha görülmüştür.58 PKK’nın 
HDP’nin aldığı referandumu boykot kararına uyup sandığa gitmeyen sınırlı sayıdaki HDP seçmeninin tavrını tüm Kürtlere tahvil edip “Halkın bu referandumda anayasayı değil, demokratik özerklik çözümünü onaylamıştır”59 çıkarımı oldukça dikkat çekidir. Aynı açıklamada PKK “Bizim hareket olarak, demokratik bir biçimde halkın gerçek iradesinin açığa çıkması için üstümüze düşen sorumluluğun gereğini yerine getirdiğimiz açıktır. Ancak buna karşı AKP hükümeti ve Türk devleti, kendileri istemesine rağmen eylemsizlik sürecini görmezden gelmiş, yeri geldiğinde bu süreçten faydalanmış ama operasyonlarını durdurmamış ve çatışmalı sürecin devam etmesini esas almıştır” diyerek saldırıları yeniden başlatacağının 
sinyallerini vermiştir. 

Referandumdan sonra 13 Eylül-12 Aralık 2010 arasındaki üç aylık dönemde 
3 saldırı düzenlenmiştir. Saldırılarda 9 sivil şehit olmuş, 18 güvenlik görevlisi 
ve 21 sivil yaralanmıştır. Saldırılar İstanbul, Gaziantep ve Hakkari’de gerçekleştirilmiştir. 

İntihar saldırısı ve EYP şeklinde yapılan saldırılar büyük ölçüde sivilleri 
hedef almıştır. 

GRAFİK 30. REFERANDUMDAN SONRAKİ DÖNEMDE TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI 

GRAFİK 31. REFERANDUMDAN SONRAKİ DÖNEMDE HEDEF TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI

GRAFİK 32. REFERANDUMDAN SONRAKİ DÖNEMDE PKK SALDIRILARINDA 
ŞEHİT, YARALANMA VE KAÇIRILMA DURUMU 

HARİTA 9. REFERANDUM SONRASI DÖNEME AİT PKK SALDIRILARI 
12 Eylül 2010 referandum süreci sonrasındaki PKK saldırıları seçim öncesindeki 
saldırılara oranla yüzde 80 düşüş göstermiştir. Saldırı türlerinde yüzde 
50, hedef tiplerinde de yüzde 33 düşüş gözlemlenmiştir. Bu süreçte PKK’nın ve 
HDP’nin boykot çağrılarına Kürt seçmenin yüzde 32’sinin uyduğu ifade edilmiştir.
60 PKK’nın referandum sürecinde geleneksel eylem paradigmalarına bağlı 
olarak hareket ettiği ve öncelikle sivil ve daha az korunmasız güvenlik güçlerine 
saldırı düzenlendiği görülmektedir. 

16 NİSAN 2017 REFERANDUMU 

15 Temmuz 2016’da gerçekleştirilen FETÖ’cü darbe girişimi Türkiye’de hükümet 
sisteminin değişmesinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. 

Darbe girişimi sonrası FETÖ ile etkin ve hızlı bir mücadele süreci yürütebilmek adına olağanüstü hal ilan edilmiş ve devletin tüm kurumları bu örgütten arındırılmaya başlanmıştır. FETÖ ile eş zamanlı olarak PKK ve DEAŞ ile de kapsamlı mücadele devam etmiştir. Halk tarafından seçilmiş cumhurbaşkanının meşruiyeti ile yetkilerinin çakışması halihazırda sorun teşkil eden parlamenter sistemin iyice tıkanmasına sebep olmuştur. Türkiye olağanüstü bir süreçten geçerken yaşanan sistem tıkanıklığı devlet açısından bir beka sorunu yaratmış ve bu sorunun çözülmesi daha elzem hale gelmiştir. MHP siyaseten kendine düşeni yaparak hükümete sistem değişikliği konusunda destek vermiştir. CHP ve HDP’nin katılmayı reddettiği bir anayasa taslağı hazırlık süreci yaşanmış ve bu sürecin sonucunda Aralık 2016’da taslak Meclisten geçerek Cumhur başkanlığı hükümet sistemi için referandum oylaması yapılması kararı alınmıştır. Türkiye 16 Nisan referandumuna yeni sisteme yönelik tartışmalar ve terör örgütleriyle mücadele gündemleriyle gitmiştir. 

Referanduma giden süreç siyasi partiler bağlamında önemli birtakım değişikliklere sahne olmuştur. AK Parti ile MHP Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ve devletin bekası konusunda amaç ve söylem birliği inşa etmişlerdir. HDP ise dokunulmazlıkların kalkmasıyla beraber Kasım 2016’da tutuklanan eş genel başkanları ve milletvekillerinin yokluğunda çok fazla siyasi varlık gösterememiştir. 

Bu boşluğu CHP doldurmuş ve hem hükümeti terörle mücadele konusunda desteklememiş hem de kurduğu söylem açısından HDP çizgisine kaymıştır.61 Referandum kampanyası bazında AK Parti ile MHP “evet” için çalışmışlar; CHP, HDP ve MHP’den ayrılan muhalifler “hayır” kampanyasında birleşmişlerdir. “Hayır” kampanyası genel olarak rejim değişikliği ve tek adam yönetimi argümanları etrafında şekillenmiştir. CHP bunun yanında 15 Temmuz darbe girişimine yönelik “kontrollü darbe” söylemine de başvurmuştur.62 HDP ise her ne kadar etkin siyasi varlık gösteremese de referandum kampanyasını bir varoluş mücadelesine çevirmekten geri durmamıştır.63 Sistem değişikliği yapıldığı takdirde baskının artacağı, tek adam yönetiminin pekişeceği,64 HDP’lilerin tutuklanarak partinin tartışma ortamının dışına itildiği ve referandumdan ancak “hayır” çıkarsa Erdoğan’ın durdurulabileceğini savunan bir referandum söylemi benimsemiştir.65 

HDP referandum kampanyasını hem ülkede hem de yurt dışında yürütmüştür. 

Hükümet yetkililerinin konuşmasına izin vermeyerek diplomatik kriz yaratan Almanya ve Hollanda HDP’ye izin vererek referandum kampanyasını desteklemiştir. Öte yandan PKK referandumda “hayır” oyu kullanılmasına yönelik çağrıda bulunmuştur.66 HDP ise kampanya kapsamında yaptığı etkinliklerde PKK’ya yönelik sembol ve fotoğrafları kullanarak terör örgütüyle bağını koparmadığını göstermiştir.67 16 Nisan’da gerçekleştirilen referandumdan yüzde 51,4 “evet” ve yüzde 48,6 “hayır” oyu çıkmasıyla Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş kabul edilmiştir. 

Bundan sonraki süreç yeni sisteme geçiş ve devletin yeniden yapılandırılması 
hususunda ortaya konacak uyum yasalarını içerecektir. Partiler için ise 
referandum sonrası oluşan yeni siyasi dinamikleri 2019 için bir yol haritasına 
dönüştürecekleri kritik bir süreç başlamıştır. Referandum sonrası ilk önemli gündem YSK tarafından mühürsüz oy pusulalarının da geçerli kabul edilmesi olmuştur. YSK’ya yapılan itirazların reddedilmesi üzerine mühürsüz oy pusulası CHP ve HDP tarafından seçimlerin meşruiyetine gölge düşürmek adına bir propaganda aracı haline getirilmiştir. “Evet” ve “hayır” oylarının birbirine bu kadar yakın olması CHP başta olmak üzere “hayır” oyu verenleri 2019 seçimlerine giderken Erdoğan ve AK Parti karşıtı bir blok ihtimaliyle umutlandırmıştır. HDP’nin referandum sonuçlarına yönelik ilk açıklaması Selahattin Demirtaş’tan gelmiştir. Demirtaş “Herkes bilmeli ki, demokrasi ortak paydasında önümüzdeki dönem yeni ittifak olasılıkları şekillenebilir” diyerek HDP’nin 2019 için ittifaklara açık olduğu mesajını vermiştir.68 Referandum sonuçları Kürt seçmen açısından okunduğunda ise doğu ve güneydoğuda nispeten yüksek oranda “evet” 
oyunun çıkmasıyla HDP’nin referandum öncesi güttüğü siyasetin Kürt seçmende 
beklenen etkiyi yaratmadığı anlaşılmaktadır. Kürt seçmenin MHP ile iş birliğine 
rağmen AK Parti’ye teveccüh göstermesine sebep olarak iktidar partisinin 
Kürt sorununu çözeceğine inanması gösterilmiştir. HDP bundan sonraki süreçte 
odağını tutuklu milletvekillerine çevirmiştir.69 Parti üyeliği düşürülen Figen Yüksekdağ’ın yerine yeni bir eş genel başkan seçilmesi için Olağanüstü Kurultay gerçekleştirilmiş ve Serpil Kemalbay eş başkan olmuştur. Parti meclisinin de önemli bir kısmı değiştirilmiştir. 
Bu değişiklikler HDP siyasetine bir yenilik getirmemiş, parti mevcut söylemini devam ettirmiştir.70 16 Nisan 2017 referandumundan önceki ve sonraki üç aylık dönemleri kapsayan 16 Ocak-16 Temmuz 2017 arasındaki altı aylık süreçteki PKK saldırı eğrisi Grafik 33’te gösterilmiştir. PKK bu süreçte 86 saldırı gerçekleştirmiştir. Terör örgütünün referandum sürecinin başından itibaren sürekli artan bir saldırı eğilimi gösterdiği gözlemlenmiş, referandum sürecinin sonlarına doğru ise PKK saldırılarında keskin bir azalma görülmüştür.

GRAFİK 33. REFERANDUM SÜRECİNDEKİ PKK SALDIRI EĞRİSİ 

Referandumdan önce 16 Ocak-16 Nisan 2017 arasındaki üç aylık dönemde 
16 saldırı gerçekleşmiştir. Saldırılarda 15 güvenlik görevlisi ve 4 sivil şehit olmuş, 20 güvenlik görevlisi ve 24 sivil yaralanmıştır. Saldırılar Şırnak, Siirt, Diyarbakır, Bingöl, Hakkari ve Van kırsallarının yanı sıra Adana, Mersin ve İzmir gibi kent merkezlerinde de meydana gelmiştir. EYP şeklinde yaygınlaşan saldırılar taktik harekat operasyon birliklerini hedef alırken bomba yüklü araçlarla yapılan saldırı da sivillere yönelik gerçekleştirilmiştir. 

2017 PKK ile mücadele bakımından Türkiye için bir dönüm noktasıdır. 
Geçmişteki uygulamaların aksine güvenlik güçleri PKK’ya karşı farklı alanlarda 
eş zamanlı ve aralıksız bir şekilde operasyon düzenlemiştir. Türkiye’nin 
uygulamaya koyduğu sürekli operasyon inisiyatifi referandum süreçleriyle de 
örtüşmüştür. PKK saldırılarının da referandum süreçlerine dönük değil yaygın 
operasyon inisiyatifine karşı olduğu anlaşılmaktadır. Eylemlerin hedefleri ve 
yöntemleri de referandum sürecini doğrudan etkileyecek nitelik taşımamaktadır. 
AK Parti’li yerel siyasetçilere karşı düzenlenen saldırılar baskı ve korkutma 
maksadı taşısa da bu yöntem ve hedef türünün referandum sürecinde sınırlı 
olduğu görülmektedir. 

GRAFİK 34. REFERANDUMDAN ÖNCEKİ DÖNEMDE TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI 

GRAFİK 35. REFERANDUMDAN ÖNCEKİ DÖNEMDE HEDEF TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI 

GRAFİK 36. REFERANDUM ÖNCESİ DÖNEMDE PKK SALDIRILARINDA 
ŞEHİT, YARALANMA VE KAÇIRILMA DURUMU 

HARİTA 10. REFERANDUM ÖNCESİ DÖNEME AİT PKK SALDIRILARI 

Referandumdan sonra 17 Nisan-17 Temmuz 2017 arasındaki üç aylık dönemde 
70 saldırı gerçekleşmiştir. Saldırılarda 54 güvenlik görevlisi ve 4 sivil şehit 
olmuş, 116 güvenlik görevlisi yaralanmıştır. 1 kamu görevlisi PKK tarafından kaçırılmıştır. 
Saldırılar Şırnak (Beytüşşebap), Diyarbakır (Lice, Kulp), Bingöl, Hakkari, 
Van, Kars, Trabzon ve Osmaniye kırsallarında meydana gelmiştir. Pusu ve 
EYP şeklinde yaygınlaşan saldırılar taktik harekat birliklerini hedef almıştır. Bu 
saldırıların PKK’nın referandum süreçlerindeki stratejisinin bir ürünü olduğunu 
ifade etmek için yeterli bulguya ulaşılamamıştır. 

GRAFİK 37. REFERANDUMDAN SONRAKİ DÖNEMDE TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI 

2017 referandum sürecinden sonraki PKK saldırıları referandum öncesindeki 
saldırılara oranla yüzde 338 artış göstermiştir. Saldırı türlerindeki artış yüzde 80, hedef tiplerindeki artış ise yüzde 17 olarak gözlemlenmiştir. Bu süreçte terör örgütünün Kürt seçmeni referanduma gitmemesi konusunda sıklıkla tehdit ettiği görülmüştür.71 

GRAFİK 38. REFERANDUMDAN SONRAKİ DÖNEMDE HEDEF TİPLERİNE GÖRE PKK SALDIRILARI 

GRAFİK 39. REFERANDUMDAN SONRAKİ DÖNEMDE PKK SALDIRILARINDA ŞEHİT, YARALANMA VE 
KAÇIRILMA DURUMU 

HARİTA 11. REFERANDUM SONRASI DÖNEME AİT PKK SALDIRILARI 

PKK’nın referandumlarda eylemden ziyade söylemsel boyutta bir strateji izlediği 
görülmektedir. Terör örgütü “demokratik özerklik” söylemi üzerinden 2010 
referandumunu boykot çağrısında bulunmuş ve referandum sonucuna göre örgütün kamusal alandaki desteğini ölçmeye çalışmıştır. Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçişin onaylandığı 2017 referandum sürecinde ise PKK saldırılarının seçmen tercihleri üzerinde doğrudan etki ettiği söylenemez. Terör örgütünün yerel seçimlerde kuvvetlenen seçim süreçlerine müdahale stratejisi göreceli olarak sırasıyla genel seçimler ve referandumlarda zayıflamaktadır. 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

54. “Demirtaş: BDP’liler Referandumu Boykot Edecek”, Hürriyet, 10 Temmuz 2010. 
55. “Taksim’de Bomba Patladı”, NTV, 31 Ekim 2010.
56. “Referandumda Saflar Netleşiyor”, Milliyet, 12 Temmuz 2010. 
57. “PKK 38 Günlük Ateşkes İlan Etti”, Milliyet, 13 Ağustos 2010.
58. “PKK’lılar İlan Ettikleri Ateşkese Uymadı”, Takvim, 28 Ağustos 2010. 
59. “PKK: Referandum Kürtlerin Gücünü Gösterdi”, Bianet, 13 Eylül 2010, 
https://m.bianet.org/bianet/siyaset/124759-pkk-referandum-kurtlerin-gucunu-gosterdi, (Erişim tarihi: 18 Haziran 2018).
60. Ahmet Alış, “Dersimiz Boykot: Kürtler, Referandum ve Bölge Üzerine Notlar”, Birikim, 17 Eylül 2010.
61. Fahrettin Altun, “Referandum Süreci ve Terör Saldırıları”, Sabah, 4 Ocak 2017. 
62. “Kılıçdaroğlu: 15 Temmuz Kontrollü Darbe Girişimidir”, BBC Türkçe, 3 Nisan 2017. 
63. Hazal Duran, “HDP Referandumda Ne Yapacak?”, Sabah Perspektif, 18 Mart 2017. 
64. “İdris Baluken: ‘Ver Genel Başkanlık Koltuğunu, Al Başkanlık Koltuğunu’ Pazarlığı”, HDP, 
https://www. hdp. org.tr/tr/guncel/haberler/idris-baluken-ver-genel-baskanlik-koltugunu-al-baskanlik-koltugunu-pazarligi/9095, 
(Erişim tarihi: 20 Kasım 2017).
65. “Bilgen: ‘Hayır’ Diyerek Erdoğan’ı Demokratik Bir Biçimde Durdurabilmek Mümkün ve Zorunludur”, HDP, 22 Ocak 2017, 
http://www.hdp.org.tr/tr/guncel/haberler/bilgen-hayir-diyerek-erdogani-demokratik-bir-bicimde-durdurabilmek-mumkun-ve-zorunludur/9849, 
(Erişim tarihi: 27 Kasım 2017). 
66. “PKK Referandum için ‘Hayır‘ Çağrısı Yaptı”, Sabah, 26 Ocak 2017. 
67. “HDP’den PKK’lı Teröristlerin Fotoğraflarıyla Anayasa Kampanyası”, Yeni Şafak, 30 Ocak 2017. 
68. Selahattin Demirtaş’tan Referandum Mesajı, CNN Türk, 5 Mayıs 2017. 
69. “‘Bu Sonucu Kürtler Kazandırdı’”, Aljazeera Turk, 17 Nisan 2017.
70. Nebi Miş vd., “2017’de Siyaset”, 2017’de Türkiye, (SETA, İstanbul: 2017).
71. “Cemil Bayık’tan Referandum Tehdidi”, NTV, 24 Mart 2017.

7. CI BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,

***