DEMOKRATİKLEŞME PROGRAMI Ergenekon’un Öteki Yüzü BÖLÜM 2

DEMOKRATİKLEŞME  PROGRAMI Ergenekon’un Öteki Yüzü BÖLÜM 2

DEĞERLENDIRME 

Ergenekon klasörlerinde yaptığımız tarama çalışması, davaya konu olan geniş ilişkiler ağı üzerine oturan yapının, hükümeti devirme girişimlerine ilaveten Türkiye’nin aydınlatılamamış siyasi cinayetleri ve yargısız infazları ile olan bağlantılarına da işaret etmektedir. 
İddianamelerde şüpheli/sanıklara isnat edilen suçlar arasında 1990’lı yılların ağır hak ihlalleri ve faili meçhul cinayetlerine yönelik bir suç bulunmamasına rağmen dava dosyalarına yansıyan bilgiler, bu eylemlerin arkasındaki devlet kurumlarıyla bağlantılı illegal örgütleri ve gerçek failleri ifşa etmek için ipuçları sunmaktadır. Bu sonuca ulaşmamızı sağlayan diğer önemli bir bulgu, Ergenekon klasörlerinde geçen bilgilerin Türkiye’deki siyasi cinayetler ve faili meçhul cinayetlerle 
alakalı diğer soruşturma ve kovuşturmalarla olan bağlantılarıdır. Buna paralel olarak, davanın tamamlanmasından bir ay sonra bine yakın faili meçhul dosyasının savcılara dağıtıldığına ilişkin bir haber de kamuoyuna yansımıştır.13 Bu bakımdan Ergenekon Davası, bir “darbe davası” olmaktan öte bir anlam taşımaktadır. 

Öte yandan araştırmamız, Ergenekon yargılamasının, 1990’lı yıllarda özellikle Kürt vatandaşlara karşı gerçekleştirilen faili meçhul cinayetleri ve zorla kaybetmeleri ortaya çıkaracak şekilde yeterince derinleşmediğini de ortaya koymaktadır. Ergenekon diye tanımlanan ilişkiler ağının tek bir örgüt mü yoksa birden fazla örgütten mi oluştuğu, tarih içinde süregelen bir yapı mı yoksa farklı zamanlarda olaylar bazında örtüşen farklı yapılardan mı oluştuğu gibi konular 
netlik kazanmamıştır. Eğer dava bu kapsamda ele alınsaydı faili meçhulleri ortaya çıkarma mücadelesi veren mağdur, mağdur yakınları ve insan hakkı savunucularına daha fazla resmi kaynak ve bilgi sunulabilir, dahası bu gibi ihlallere zemin sağlayan kurumsal yapının deşifre edilmesi için daha net ve doğrulanmış fotoğraflar çekilebilirdi. Böylece kamuoyunda, Ergenekon’un “Fırat’ın Doğusundaki” diye tanımlanan varlığı bütün açıklığıyla ortaya çıkarılabilirdi. Diğer taraftan Türkiye tarihinde Balyoz Davası ile birlikte darbe teşebbüsünün yargılandığı ilk dava olan Ergenekon Davası, askeri bürokrasi içindeki bazı grupların ve onlarla siyasi ve ekonomik çıkar ortaklığında olan sivil ağların demokratik siyasete hukuk dışı yollarla müdahalesini engelleyecek hukuki bir pratik oluşturdu. Yargılamanın soruşturma ve kovuşturma aşamalarında yapılan hataların yanı sıra söz konusu davanın hâkim ve savcılarının, davanın meşruiyetinin kamuoyunda sorgulanmasına sebebiyet veren tercihleri bir yana bırakıldığında14 davanın, darbe girişimini engellemesi ve darbe suçuna karşı bir yaptırım olması itibariyle amacına ulaştığını söylemek mümkündür. 

Türkiye’de yargının, bir aktör olarak darbe girişimlerini veya ordu mensuplarının gerçekleştirdiği hak ihlallerini yargılayabilmesinde, kuşkusuz hükümetin sivilleşme alanında yaptığı hukuki ve kurumsal reformlar önemli bir rol oynamıştır. Bu açıdan en kritik değişiklik, 2010 Anayasa Referandumu sonucunda yapılan, savaş durumları dışında devletin güvenliğine karşı askerlerin işledikleri suçların askerî mahkemeler yerine sivil mahkemelerde yargılanmasını mümkün kılan anayasa değişikliği olmuştur.15 Şemdinli Davası’nın askerî mahkemeden tekrar sivil mahkemeye alınması ve savcı Sarıkaya’nın göreve iade edilmesi de 2010’daki Anayasa değişiklikleri sonucunda gerçekleşmiştir. Bunun yanı sıra ordunun, yargıdaki vesayetinde önemli bir role sahip olan HSYK ve Anayasa Mahkemesi’nin yapısının değişmesi ve askerî vesayetin temel aktörlerinden biri olan Milli Güvenlik Kurulu (MGK) Genel Sekreterliği’nin daha sivil bir yapıya kavuşması da askerî bürokrasinin sivil aktörler üzerindeki etkisini azaltmıştır.16 

Dosyalardaki “Devlet Sırrı” 

Araştırmalar sonucunda ulaşılan bir diğer önemli bulgu ise “devlet sırrı”na yönelik hukuki düzenlemelerin, güvenlik güçleri kaynaklı ağır insan hakları ihlallerini araştırmada önemli bir engel teşkil ettiğini ortaya koymaktadır. Ergenekon Davası’nın incelenen klasörlerinde yer alan ve “devlet sırrı” kapsamında olması nedeniyle inceleme olanağı olmayan bu dosyalarda da yine 
Türkiye’nin siyasi faili meçhul cinayetlerine ve zorla kaybetmelerine dair bilgiler olabileceğini düşünmekteyiz. 

Devlet sırrı, yasal mevzuatta net sınırlandırma ile tanımlanmamaktadır. Madde hükümlerinde “devlet sırrı” kavramı oldukça geniş biçimde açıklanmaktadır. Ancak Türk Ceza Kanunu’nun 326. maddesinde düzenlenmiş, “Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk” başlıklı hükümde, “Devletin güvenliğine veya iç veya dış siyasi yararlarına ilişkin belge ve vesikalar” ifadesine yer verilmektedir. Yine Ceza Muhakemesi Kanununda (CMK) da, “Açıklanması, devletin dış ilişkilerine, 
milli savunmasına zarar verebilecek, anayasal düzeni ve dış ilişkilerinde tehlike yaratabilecek nitelikteki bilgiler devlet sırrı sayılır” şeklinde tanımlanmaktadır. 

CMK’nın 47. maddesinde ise, “Bir suç olgusuna ilişkin bilgiler devlet sırrı olarak mahkemeye karşı gizli tutulamaz” ifadesi ile bu tür delillerin soruşturma konusu edilmeyerek bir çeşit ceza muafiyeti sağlanmasının önüne geçilmektedir. Böylelikle idari makamlar, belgeleri “devlet sırrı” gerekçesi ile mahkemelere göstermemek veya izin vermemek gibi bir yetkiye haiz değildir. CMK’nın 125. maddesi, “Devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgelerin, ancak mahkeme hâkimi veya heyeti tarafından” inceleneceğini söylemektedir. Bu durum, soruşturma aşamasında savcıların “devlet sırrı” niteliğindeki belgeleri inceleyemeyeceğini, bu belgelerin yalnızca kovuşturma konusu edilebileceğini ifade etmektedir. 

Ergenekon Davası’nda “devlet sırrı” gerekçesi ile içeriğine mahkeme heyeti dışındakilerin erişiminin engellendiği belgeler arasında özellikle Arif Doğan’ın evinden elde edilen belgeler oldukça önemlidir. Doğan’ın Beykoz’da bulunan evinde yapılan arama ile dokuz çuval belge soruşturma kapsamında ele geçirilmiş, “JİTEM arşivi” denilen bu belgeler “devlet sırrı” gerekçesi 
ile kamuoyu ile paylaşılmamaktadır. JİTEM’in, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde birçok siyasi faili meçhul cinayetle bağlantılı olduğu aşikârken bu belgelere ulaşılamamış olması, faili meçhul soruşturmalar açısından eksiklik yaratmaktadır. 

Arif Doğan’ın basına da yansıyan ifadeleri ise şöyledir: 

“1984-1990 arasında çatışmalarda ölen PKK’lıların çantalarında bulunan dokümanlar var. Yönlendirme ve emir belgeleri. PKK barınaklarından ele geçirilen evrak ve krokilerden Öcalan’a ulaştım. Sadettin Tantan’ın İçişleri Bakanı olduğu dönem, ‘Öcalan’ı kısa zamanda ele geçireceğiz’ dedikoduları vardı. Bu, Öcalan’ın yanında koruma olan adamımla ilgilidir. O adamımın kimliğini açıkladığım anda çocuklarını yok ederler. Benim o adamımı öldürdüler, mezarını hiç kimse bilmiyor. 

Abdullah Çatlı 2 yıl emrimde çalıştı. Rahmetli Hüseyin Kocadağ’la (Susurluk kazasında ölen polis müdürü) birlikte. Bir kuruluşun, uyuşturucuyla mücadele edebilmesi için dört ekolden birisi gerekir. İçici, üretici, satıcı ya da taşıyıcı olacak. Çatlı da bunlardan biriyle uyuşturucu işine girerek onları patlattı. Sonra da milletin gözünde uyuşturucu kaçakçısı oldu.” 

Gizlilik kararının devlet kaynaklı suçları ortaya çıkarmak yönünden oluşturduğu en önemli engellerden birisi, söz konusu belgelerin incelenmesinin yalnızca ilgili davaya bakmakla görevli ve yetkili mahkeme heyeti tarafından mümkün olmasıdır. Örneğin yalnızca hükümete yönelik suçlara ilişkin yargılama yapılan Ergenekon Davası düşünüldüğünde, bu davada devlet sırrı gerekçesiyle ortaya çıkan kritik delillere, faili meçhul cinayetleri soruşturan diğer mahkemelerin 
(mesela JİTEM’i soruşturan mahkemeler) ulaşamıyor olması önemli bir engel teşkil etmektedir. Bu durum, faili meçhullerle ilgili olarak görülmekte olan davalar bakımından müşteki vekillerinin dosyaya delilleri ibraz etmelerini imkânsız hâle getirmektedir. Ayrıca bu durum, soruşturma konusu edilmemiş fakat “devlet sırrı” niteliği haiz belgelerin incelenmesi ile aydınlatılabilecek 
olaylara ise yargı muafiyeti sağlanmasına neden olmaktadır. 

Devlet sırrı gerekçesiyle erişimi engellenen bir diğer belge ise Başbakanlık Teftiş Kurulu Susurluk raporunun 12 sayfalık bölümüdür. Raporun gizli tutulan bölümleri, Susurluk Davası’na bakan mahkemeye dahi gönderilmemiştir.17 Buna karşın raporun gizli bölümleri, Ergenekon operasyonları sırasında sanıkların ev ve işyeri aramalarında bulunarak Ergenekon iddianamesinin ekleri arasında 
yer almıştır. Basına yansıyan iddialara göre raporun bu bölümlerinde siyasi yargısız infazlara ilişkin ve kamuoyuna daha önce de yansımış bilgiler yer almaktadır.18 Bu bilgilerin devam eden yargılamalarda kullanılması, söz konusu infazların gerçek faillerinin ve arkasındaki örgüt yapısının ortaya çıkarılması için elzemdir. 

Ergenekon’un Ardından Açılan Yeni Davalar 

Ergenekon’da yakın dönemde yaşanan siyasi cinayetler ve 1990’lı yıllarda Kürt vatandaşlara karşı gerçekleştirilen ağır insan haklarına ilişkin ilgili bir yargılama gerçekleştirilmemesine rağmen Türkiye kamuoyu Ergenekon Davası’nın ardından, bu suçlarla ilgili yeni davaların açıldığına tanık oldu. Bunda gerek savcıların gerekse de mağdurların, bu tür suçların soruşturulması yönünde bir 
irade oluştuğuna dair edindikleri izlenim önemli bir etken olarak görülmektedir.19 Ayrıca araştırmamız sırasında davanın eski savcısı Zekeriya Öz20 ile yaptığımız görüşmede savcı, soruşturma esnasında Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaşanan faili meçhul olaylarla ilgili karşılarına çıkan delilleri, ana davadan tefrik ederek Malatya, Diyarbakır, Van, Erzurum ve 
Adana Özel Yetkili Savcılıklarına gönderdiklerini ve soruşturmaların söz konusu şehirlerden yürütüldüğünü belirtti. Dosya incelemeleri aşamasında görüştüğümüz Diyarbakır Cumhuriyet Savcısı Osman Coşkun21 da kendisine Ergenekon savcıları tarafından soruşturma kapsamındaki bir kısım belgelerin tefrik edilerek gönderildiğini ve kendilerinin bu bağlamda ilgili soruşturma yı yürüttüğünü belirtti. Ancak tefrik edilen bu dosyalara ulaşılması mümkün olmadı. 
Bugün yürütülmekte olan soruşturma ve kovuşturmalar Ergenekon’un yalnızca “hükümete yönelik eylemlerle sınırlı bir örgütlenme olmadığının göstergelerinden biridir. Zira birçok faili meçhul cinayet ve kayıp olayında karşımıza bu örgütlenme içerisinde olan ve iddianame ile ek klasörlerde ismi geçen kişiler çıkmaktadır. 

Ergenekon Davası başladığı günden bu yana geçmişte yaşanmış ve aydınlatılma yı bekleyen faili meçhul cinayetler, siyasi suikastler ve kayıplar hakkında davalar ve soruşturmalar peş peşe açılmaya başlanmıştır. Bazı davalarda sanık sandalyesinde Ergenekon davasının da sanığı olan kişiler oturmaktadır. Bazılarında ise Ergenekon dosyalarında yer alan bilgiler nedeniyle Ergenekon 
sanıklarının bağlantılı olduğu düşünülmektedir. Bu soruşturma ve kovuşturmalar Ekim 2013 itibari ile şu şekildedir: 

• Zirve Yayınevi Katliamı Davası: Malatya’daki Zirve Yayınevi’nin çalışanları Tilman Ekkehart Geske, Necati Aydın ve Uğur Yüksel’in “misyonerlik faaliyetleri” yaptıkları gerekçesiyle 18 

Nisan 2007 tarihinde öldürülmeleri hakkında dava, Kasım 2007’de Malatya’da başladı. Sadece cinayeti işleyen kişilerin yargılandığı davada uzun süre azmettiricilere ulaşılamadı. Ancak daha sonra aralarında Ergenekon sanığı Hurşit Tolon’un da bulunduğu kişiler hakkında olayın azmettiricileri olarak 03.09.2012 tarihinde ikinci bir dava açıldı ve bu iki dava birleştirildi. Dava Malatya’da görülmeye devam ediyor.

• Temizöz ve diğerleri Davası: 93-95 yılları arasında Şırnak Cizre’de İlçe Jandarma Bölük Komutanı görevinde bulunan Cemal Temizöz ve 6 kişi hakkında, görev yaptığı dönemde sivil bir sorgu/infaz timi kurduğu, bu grupla, terör örgütü PKK’ya yardım ettiğini düşündüğü ya da özel sebeplerden dolayı gözaltına aldığı 22 kişiyi terörle mücadele adı altında işkenceyle sorguladığı, zorla kaybettiği ya da öldürdüğü iddiaları ile Temmuz 2009’da dava açılmıştır. Dava devam etmektedir. Ergenekon dosyalarında bu olaylarla ilgili bir tanık ifadesi 
bulunmaktadır. 

• JİTEM Davası: “JİTEM adı altında ‘sözde devlet’ adına ancak yasadışı olarak” suç işlemek için teşekkül oluşturmak, bir suçu söyletmek için işkence yapmak ve taammüden öldürmek suçlamaları ile 2010 yılında açılan davada 16 sanık tutuksuz yargılanmaktadır. Ergenekon sanığı Albay Arif Doğan’ın JİTEM’in kurucusu olduğuna dair kendi beyanları bulunmaktadır. Evinden ise Jitem’e ait resmi belgeler elde edilmiştir. 

• Musa Anter Cinayeti: Kürt gazeteci ve yazar Musa Anter’in 1992 yılında uğradığı silahlı saldırı sonucu hayatını kaybetmesi olayı hakkında Temmuz 2013’te dava açıldı. Anter cinayeti hakkında Ergenekon dosyalarında bilgiler bulunmaktadır.

• Mete Sayar Davası: Haziran 1993’te Şırnak’ın Silopi ilçesi Görümlü Köyü’nde jandarmalar tarafından gözaltına alınıp bir daha kendilerinden haber alınamayan altı köylünün kurşuna dizilerek öldürüldükleri ve sonra da bilinmeyen bir yere gömüldükleri iddiası ile ilgili yürütülen soruşturma Haziran 2013’te tamamlandı ve dava açıldı. Davada dönemin tümen komutanı dahil olmak üzere 5 sanık yargılanıyor. Görümlü Köyü’nde 6 köylünün kaybedilmesi olayına ilişkin 
Ergenekon dosyalarında kapsamlı bilgiler yer alıyordu. 

• Bıçak Timi Soruşturması: Mardin Kızıltepe Savcılığı tarafından Ergenekon sanığı Atilla Uğur yönetimindeki JİTEM ekibinin işlediği 12 faili meçhulle ilgili fezleke hazırlanmıştır. Ayrıca yapılan kazılarda Atilla Uğur’un sorumlu olduğu düşünülen faili meçhul cinayetlere ait başka kemiklere de ulaşılmıştır. Kızıltepe Cumhuriyet Başsavcılığı, Terörle Mücadele Kanunu (TMK) 10. madde ile görevli Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcı Vekilliği’ne gönderdiği fezlekede, 8 kişi 
hakkında inceleme başlatmıştır. 

• Cumhurbaşkanı Turgut Özal’a yapılan suikast hakkında açılan dava: Ergenekon sanığı emekli Tuğgeneral Levent Ersöz hakkında, “Cumhurbaşkanı Özal’a suikast” suçlamasıyla dava açılmıştır. Ankara 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nin kabul ettiği iddianamede 1993’te faili meçhul onlarca olayın art arda geldiği belirtilmektedir. İddia makamı, bu tarihlerdeki şüpheli ölümleri ve faili meçhulleri iddianamede tek tek sıralamıştır. Savcılık, bu cinayetlerin Kürt sorununu 
çözmek için Özal’ın başlattığı hamleleri durdurmak için işlendiğini savunmuştur. 

• Yavuz Ertürk Davası: Diyarbakır’ın Kulp ilçesinde 1993’te faili meçhul cinayete kurban giden 11 köylüyle ilgili soruşturma tamamlanarak Eylül 2013’te dava açıldı. Dava iddianamesinde davanın tek sanığı Yavuz Ertürk’ün katıldığı ileri sürülen 1994 yılında Lice, Kulp, Hani ve Bingöl’ün Genç ilçesinde bazı şahısların gözaltına alındıktan sonra kendilerinden bir daha haber alınamamasına 
yönelik soruşturmaların da devam ettiği bildirildi. 

• Ergenekon ve Zirve Yayınevi Katliamı davalarının iddianamelerinde Rahip Santoro, Zirve Yayınevi Katliamı ve Hrant Dink suikastlarının Ergenekon silahlı terör örgütü tarafından işlendiği belirtilmektedir. 

ÖNERİLER 

Türkiye’deki devlet kaynaklı faili meçhul cinayetlerin ve zorla kaybetmelerin açığa çıkartılması için hükümete, yargıya, avukatlara ve hak savunucularına önemli görevler düşmektedir. Aşağıda bu aktörlerin atması gerektiğini düşündüğümüz bazı temel adımları sunmaktayız. 

Yargıya İlişkin Öneriler 

Zamanaşımı 

1990’lı yıllarda gerçekleştirilen faili meçhul olayların soruşturulmasına ilişkin karşımıza çıkan başlıca problemlerden birini zamanaşımı konusu oluşturmakta dır. Zira eski Türk Ceza Kanunu’na göre soruşturmada zamanaşımı süresi 20 yıldır. Kovuşturma aşamasına geçmiş olanlar açısından ise bu süre 30 yıldır. Yargı, zamanaşımı yorumunda eski kanuna sadık bir şekilde yorum 
yapmaktadır. Ancak 2005 yılında yürürlüğe giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yapılan “insanlığa karşı suçlar” düzenlemesi ile bu suçlar bakımından zamanaşımının işlemeyeceğini belirtilmektedir. Türkiye yargısında bu maddenin sanık aleyhinde olduğu için geçmiş suçlara uygulanamayacağını yönünde genel bir kanaat olsa da Nürnberg ilkeleri ile hukuk hayatına giren 
bu suç, Nazilerin geçmiş suçlarının yargılanması bakımından düzenlenmiştir. Yani insanlığa karşı işlenmiş suçlar, sanık aleyhine yapılan yeni hukuki düzenlemelerin geriye yürümeyeceği ilkesinin, istisnai bir durumunu oluşturmaktadır. Bu yorum, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihatlarında karşımıza çıktığı gibi Sivas Davası ve 12 Eylül Davasında Türkiye yargısında da aynı şekilde yorumlanmıştır. Sivas Davası’nda kamu görevlilerinin işlediği insanlığa karşı suçlar bakımından zamanaşımının işlemeyeceği yorumunun, JİTEM gibi örgütlenmelerin karanlıkta kalmış faili meçhul cinayetleri ve kayıpları bakımından da uygulanması gerektiği açıktır. 

Yargılamanın Hızlandırılması 

Hem sanıklar hem de müdahiller bakımından adil bir yargılamanın gerçekleşebilmesi için duruşma aralıklarının kısa olması, delillerin ivedilikle toplanması, ilgili kurumlardan beklenen raporların hızlı tamamlanmasının sağlanması gerekmektedir. Üzerinden uzun zaman geçen ve bu sebeple 
delillere ulaşmanın daha zor olduğu soruşturma ve kovuşturmalar daha hızlı yapılmalıdır. 

Tanıkların Korunması 

Bu davalarda tanıklık yapacak kişilerin etkili biçimde korunması, faillerin ortaya çıkarılması ve davanın derinleşebilmesi için oldukça önemlidir. Kamu gücüne sahip ve onlarla birlikte kamu gücüne güvenerek suçlara ortak olmuş sanıkların, tanıklara zarar veremeyeceği ve tehdit edemeyeceği bir koruma sisteminin eksikliği, bu davaların ilerlemesinin önündeki temel engellerden birini teşkil etmektedir. Olaylar hakkında bilgi sahibi olan kişilerin tanık olmaya teşvik 
edilmesi, olayların aydınlatılması için yargının etkili tanık koruma mekanizmaları 
geliştirmesi ve uygulaması gerekmektedir. Öte yandan tanık koruma, sanık haklarının kısıtlanmasına yol açmayacak biçimde düzenlenmelidir. Bu sebeple sanık ve sanık avukatlarının tanık ve gizli tanıklara çapraz sorgu yapma hakları korunmalıdır. 

Soruşturma ve Yargılamaların Mağdur Odaklı Hâle Getirilmesi 

• Yakınlarını faili meçhul cinayet veya kayıplarda kaybetmiş olanların güvenliğinin kamu gücü ile temin edilmesi gerekmektedir. Zira maktul yakınlarının, gerek duruşma salonlarında gerekse de duruşmalar dışında tehditle karşılaşması engellenmeli ve yakınlar korunmalıdır. 
• Mağdurların, bilgilerini daha fazla aktarabilecekleri, paylaşabilecekleri, yaşadıklarının dinlenebileceği, bu sayede onlara karşı işlenen suçların ortaya çıkacağı mağdur odaklı soruşturma ve kovuşturma süreçleri gerekmektedir. 
• Sanıkların güvenliği gerekçesi ile mahkeme yerlerinin değiştirilmesi, sadece istisnai durumlarda uygulanmalı ve dava nakil kararı duruşmalı olarak, tarafların görüşleri alınarak verilmelidir. 

Dava nakilleri söz konusu olduğunda mağdur taraf avukatlarının, mağdur yakınlarının ve davayı takip eden hak örgütlerinin duruşmayı izlemek üzere duruşmanın görüldüğü yerlere transferleri kamu tarafından organize edilmeli ve bütün masrafları karşılanmalıdır. 

Yasama ve Yürütmeye Öneriler 

Hakikatleri Araştırma Komisyonu Önerisi 

Bugüne kadar çoğunlukla Kürt siyasi hareketinden olmak üzere farklı siyasi aktörler ve sivil toplum kuruluşları, birçok kez faili meçhul cinayet ve zorla kaybetmelerin ortaya çıkartılması için hakikat komisyonları kurulması önerisinde bulunmuştur. Komisyon kurulması önerilerine rağmen, Türkiye’nin tarihindeki ağır insan hakları ihlalleri ile yüzleşilmesi ve Kürt sorununun barışçıl yollarla çözülmesi için büyük önem arz eden bu tarz bir komisyonun kapsamı, işleyiş şekli, yetkileri 
ve kimler tarafından oluşturulacağı üzerine toplumun farklı kesimlerinin daha fazla fikir üretmesine ihtiyaç bulunmaktadır. Farklı siyasi, dinî ve etnik kimlikte olan mağdurların sahiplenmediği, dar bir toplumsal meşruiyete sahip bir komisyonun geçmişle yüzleşme adına istenen sonuçları ortaya çıkarması mümkün olmayacaktır. Bunun için yasama organının geçmişle yüzleşme konusunda faal olan hak örgütlerinin ve mağdur yakınlarının görüşlerini alması ve bu görüşler doğrultusunda Türkiye’nin siyasi ve toplumsal koşullarına uygun bir model geliştirmesi gerekmektedir. Gerektiği takdirde hükümet veya Türkiye Büyük Millet Meclisi, bu komisyonun etkin ve verimli çalışabilmesi için yeterli kaynak ve yetkiyi sunmalıdır. 

Devlet Sırrı 

Devlet kaynaklı insan hakkı ihlalleriyle ilgili yargılamalarda devlet sırrı gerekçesiyle bazı bilgilerin saklanması, soruşturmaların derinleşmesi ve yeni soruşturmalar açılmasının önündeki engellerden birini oluşturmaktadır. Yasalarda tanımlandığı şekliyle devlet sırrı kavramının sınırlarının oldukça muğlak olması ve devlet sırrı sayılan belgelerin ne zaman devlet sırrı vasfını 
yitireceğinin belli olmaması, hak savunucularının ve avukatlarının soruşturmaya katkı sunmasını engellemektedir. Hükümetin, uzun süredir gündeminde tuttuğu Devlet Sırları Kanun Taslağı’ndaki muğlak ifadelerin netleştirilerek güvenlik kurumlarının ardına sığınabileceği yeni bir cezasızlık kalkanı yaratılmasının önüne geçilmelidir.

Uluslararası Anlaşmalar 

Hükümet, “Bütün Kişilerin Zorla Kaybedilmekten Korunması Uluslararası Sözleşmesi” ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin “Ağır İnsan Hakları İhlalleriyle Cezasızlığın Ortadan Kaldırılması için 2011 İlkeleri” gibi uluslararası ve evrensel normlara imza atarak yükümlülüklerini yerine getirmelidir. 

Sivil Toplum ve Avukatlık Alanına İlişkin Öneriler 

• Avukatların ve hak savunucularının da bu yargılamalara destek vermesi, davaların derinleşebilmesi ve daha geniş bir kesimin hakikat arayışına olanak sağlaması açısından önem arz etmektedir. Bunun için hem yargılamaların izlenmesi hem de davada mağdur kesimin avukatlığını yürütenlere hukuki destek sağlanması gerekmektedir. 
• Barolar, avukatların ve hak savunucularının faili meçhul cinayet davalarını takip ederken nitelikli bir örgütlenme geliştirmeleri için daha fazla katkıda bulunmalıdır. Mevcut davalara destek, daha çok Kürt vatandaşların yoğun olarak yaşadığı illerdeki barolar tarafından sağlanmaktadır. 
Hâlbuki tüm barolar, özellikle de üye sayısı ve kaynak gibi etkenler de göz önünde bulundurulduğunda İstanbul ve Ankara gibi büyükşehir baroları da Avukatlık Kanunu’nun kendilerine yüklediği insan haklarını savunma ve gözetme görevini yerine getirmek üzere bu davalara daha fazla katkıda bulunmalıdırlar. 
• STK’lar, kendi örgütlü yapıları ve imkânları doğrultusunda faili meçhul cinayetler ve kayıplara ilişkin yargılamalara hukuki destek sağlanması, dava sonuçlarının kamuoyuna aktarılması ve toplumsal destek sağlanması adına katkıda bulunabilirler. Ayrıca bu alanda uzmanlaşmış hak örgütlerinin ve sivil toplum kuruluşlarının, davalara müdahil olması da temsil ettikleri kesimler 
adına daha örgütlü ve etkili bir dava yürütme biçimi geliştirebilmek için oldukça önemlidir. Hali hazırda insan hakları örgütleri ve aktivistler tarafından yürütülen dava izleme-destek çalışmalarının daha etkin hale getirilmesi için farklı örgütler arasındaki koordinasyon ve işbirliğinin arttırılması gerekmektedir. 


Tüm hakları saklıdır. Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı’nın (TESEV) izni olmadan bu yayının hiçbir kısmı elektronik ya da mekanik yollarla (fotokopi, kayıtların ya da bilgilerin arşivlenmesi, vs.) çoğaltılamaz. 
Bu yayında belirtilen görüşlerin tümü yazarlara aittir ve TESEV’in kurumsal görüşleri ile kısmen ya da tamamen örtüşmeyebilir. 

TESEV Demokratikleşme Programı, bu yayının hazırlanmasındaki katkılarından ötürü İsveç Uluslararası Kalkınma Ajansı’na ve TESEV Yüksek Danışma Kurulu’na teşekkür eder. 


DİPNOTLAR;

1 Sancar, Mithat (2007), Geçmişle Hesaplaşma, İletişim Yayınları, İstanbul. 
2 Bu bölüm raporda Nur Kırmızıdağ tarafından kaleme alınan “Ceza Adaletini Uygulama Deneyimleri: Etiyopya ve Arjantin Örnekleri” bölümünden kısaltılarak aktarılmaktadır. 
3 Erdal, Meryem (2010), ‘‘Herkesin Yargısı Kendine’’, TESEV Yayınları, İstanbul 
4 Savaş, Kutlu (1997),‘‘Susurluk Raporu’’, Vikikaynak, 
http://tr.wikisource.org/wiki/Susurluk_Raporu_(Kutlu_Sava%C5%9F), erişim 29.08.2013. 
5 TBMM(1998), “Susurluk Araştırma Komisyonu Raporu”, Vikikaynak, http://tr.wikisource.org/wiki/ 
TBMM_Susurluk_Ara%C5%9Ft%C4%B1rma_Komisyonu_Raporu, erişim 29.08.2013. 
6 Erdal, Meryem (2010), ‘‘Herkesin Yargısı Kendine’’, TESEV Yayınları, İstanbul, s.22. 
7 Erdal, Meryem (2010), ‘‘Herkesin Yargısı Kendine’’, TESEV Yayınları, İstanbul, s.23. 
8 Atılgan, Mehmet ve Serap Işık (2011), ‘‘ Cezasızlık Zırhını Aşmak: Türkiye’de Güvenlik Güçleri ve Hak İhlalleri’’,TESEV Yayınları, İstanbul. 
9 Radikal, “Devlet JİTEM’i resmen kabul etti”, 
http://www.radikal.com.tr/turkiye/ve_devlet_jitemi_resmen_kabul_etti-1055684 ,    Erişim 31.07.2013. 
10 10/90 no’lu Ülkemizin Çeşitli Yörelerinde İşlenmiş Faili Meçhul Siyasal Cinayetler Konusunda Meclis Araştırma Komisyonu Raporu, 8. Bölüm, s. 3. 
11 Işık, Serap, “JİTEM Davası”, Faili Belli, http://failibelli.org/davalar/jitem/jitem-davasi/, erişim 31.07.2013. 
12 Işık, Serap, “Zirve Yayınevi Davası”, Faili Belli, http://failibelli.org/davalar/zirve-yayinevi-davasi/,  Erişim 31.07.2013. 
13 Zaman, “Her savcıya bin faili meçhul dosyası”, 
http://www.zaman.com.tr/gundem_her-savciya-bin-failimechuldosyasi_2138832.html,    Erişim 23.09.2013. 
14 Ergenekon Davası bağlamında yaşanan sanık hakları ihlalleri, aslında Türkiye’de oldukça yaygın olan bir yargı mağduriyetini, ilk defa toplumun imtiyazlı bir grubu yaşaması bakımından kamuoyunda oldukça yoğun bir tepki yarattı. Bunun sonucunda, Türkiye’de adil yargılanma ve sanık hakları konusunun daha güçlü bir toplumsal talebe dönüştüğünü gördük. Elinizdeki bu raporun kapsamı dışında kalan, Ergenekon Davası’nın da sanık hakları 
boyutunun ele alındığı çok kapsamlı bir sanık hakları raporunu 2011 yılında hazırlamıştık: Doğru, Osman (2011) ‘‘Sanık Öğüten Çarklar: İnsan Hakları Açısından Türkiye’de Ceza Adalet Sistemi ’’, TESEV Demokratikleşme Programı Siyasa Raporları Serisi, TESEV Yayınları, İstanbul. 
15 Atılgan, Mehmet, Serap Işık (2011), ‘‘Cezasızlık Zırhını Aşmak: Türkiye’de Güvenlik Güçleri ve Hak İhlalleri Raporu’’, TESEV Yayınları, İstanbul, 14; Erözden, Ozan, Ümit Kardaş, Ergun Özbudun ve Serap Yazıcı, Serap 
Yazıcı (der.) (2011), Yargısal Düğüm: Türkiye’de Anayasa Reformuna İlişkin Değerlendirme ve Öneriler, TESEV Yayınları, İstanbul. 
16 Berksoy, Biriz (2013), ‘‘Türkiye’de Ordu, Polis ve İstihbarat Teşkilatları: Yakın Dönem Gelişmeler ve Reform İhtiyaçları’’, TESEV Demokratikleşme Programı Siyasa Raporları Serisi, TESEV Yayınları, İstanbul. 
17 Erdal, Meryem (2010), ‘‘Herkesin Yargısı Kendine’’, TESEV Yayınları, İstanbul. Sayfa 18 
18 Milliyet, (2008)‘Susurluk’un gizli bölümleri iddianamede”, http://siyaset.milliyet.com.tr/-susurluk-ungizli-
bolumleri iddianamede/siyaset/siyasetdetay/09.08.2008/976405/default.htm erişim 24.09.2013 
19 Ergenekon Davasıyla birlikte bu suçların soruşturulması ile ilgili mağdur ve tanıklardaki korku tamamen geçmemiş olmasına rağmen daha fazla kişi adliyelere başvurdu: Elçi, Tahir (2012), “Yakın Geçmişte İnsan 
Haklarının Ağır İhlallerini Soruşturma(ma) Sorunu”, TESEV Geçmişle Yüzleşme ve Mevcut Davalar Değerlendirme Raporu, TESEV Yayınları, İstanbul, s.11. 
20 Savcı Zekeriya Öz ile görüşme, Gülçin Avşar, Koray Özdil, Levent Pişkin, 06.12.2012. 
21 Diyarbakır Cumhuriyet Savcısı Osman Coşkun ile görüşme, Gülçin Avşar, 22.06.2012. 


***