MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE DOGU VE GÜNEYDOGU ANADOLU’DA YABANCI DEVLETLERİN FAALİYETLERİ (1918-1922) BÖLÜM 17

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE DOGU VE GÜNEYDOGU ANADOLU’DA YABANCI DEVLETLERİN FAALİYETLERİ (1918-1922)  BÖLÜM 17

II- SEVR GÖRÜŞMELERİ SIRASINDA KÜRT MESELESİ VE SEVR ANTLAŞMASI 

    I. Dünya Savası’nın sona ermesinin ardından, savasın galibi olan devletler maglup devletlere kendi sartlarını dayatmak ve bu ülkelerin toprakları üzerinde kendi inisiyatifleri uyarınca düzenlemeler yapmak amacıyla Paris’te barış konferansı düzenlenmesini kararlastırmıslardır. Savasın maglupları arasında bulunan ve en önemli paylasılacak devlet statüsünde bulunan Osmanlı Devleti’ne sunulacak olan barış sartlarının tespiti de Paris’te yapılan görüsmeler sonrasında kararlastırılmıstır. Savasın magluplarına imzalattırılan barış antlasmaları içinde en sona bırakılan antlasma Osmanlı Devleti’ne imzalattırılan Sevr Antlasması’dır. Zira, Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylastırılması ve bu topraklar üzerinde olusturulacak hegemonya ile ilgili olarak, I. Dünya Savası’nın galipleri arasında büyük çekismeler ortaya çıkmıstır. 
    Paris’te yapılan barış görüsmeleri sırasında ortaya çıkan sorunlardan birisi de Kürt meselesidir. Osmanlı Devleti’nin ve Türklerin bir daha ayaga kalkmamaları ve kendilerine gelememeleri amacı ile çesitli projeler üreten emperyalist batılı güçler, Osmanlı toprakları içinde yasayan ve Türkler ile iç içe bulunan Kürtleri ne sekilde kullanabilecekleri ve Türkler ile ayrıstırabilecekleri hususunda büyük mesai harcamak zorunda kalmıslardır. I. Dünya Savış sırasında imzalanan Sykes-Picot Antlasması ile Kürtlerin yasadıkları yerlerin önemli bir kısmının Rusya’ya bırakılmasına ragmen, Rus Çarlıgı’nın sona ermesi ile bu topraklar üzerinde ne tür bir olusumun ortaya çıkarılacagı ve bunun emperyalizm açısından ne tür getirileri olacagı hususunda büyük fikir ayrılıkları ortaya çıkmıstır. 

  İngilizlerin Kürtler ile ilgili olarak faaliyetleri I. Dünya Savası bitmeden baslamıstır. Bu amaçla 1918 yılının Temmuz ayında İngiliz yetkililerinden Percy Cox ile Serif Pasa Cenevre’de görüsmelerde bulunmuslardır. Yapılan bu görüsmelerde, Sykes-Picot Antlasması ile Fransa’ya bırakılmış olan Musul ve çevresinde İngiltere himayesi altında özerk bir Kürdistan Devleti’nin olusturulması hususunda fikir birligine varılmıstır481 . Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından, Osmanlı Devleti’nden ayrılmak isteyen bir çok gurup gibi Kürtlerin bazıları arasında da ayrılıkçı fikirler ortaya çıkmış ve barış görüsmelerinin yapılacagı Paris’in kendilerinin bagımsızlık mercii oldugu hususunda hayallere kapılmıslardır. Paris Barış görüsmelerinin baslamasından 
kısa bir süre önce, daha önce ngilizler ile görüsmelerde bulunmuş olan Serif Pasa, kurulması düsünülen Kürt Devleti’nin merkezi olarak düsündügü Musul ve çevresinin Fransızlara bırakılacagını düsünerek, 26 Aralık 1918’de Cenevre’de Fransız yetkilileriyle görüsmüstür. Yapılan bu görüsmede Serif Pasa, Fransız mandası altında özerk bir Kürdistan istedigini bildirmis, fakat Fransızlar Serif Pasa’yı ciddiye almamıslardır482 . 

Paris’teki barış görüsmeleri sırasında Kürtleri Serif Pasa baskanlıgındaki bir heyet temsil etmistir483 . Barış görüsmeleri sırasında zaman zaman İngilizler ile Fransızlar arasında görüsmelerde bulunan ve bunların destegini kazanmaya çalısan Serif Pasa, bu ülkeler tarafından ciddiye alınmamıstır. Paris görüsmeleri ile ilgili olarak Seyh Mahmut Berzenci, Kürtlerin bagımsızlıgı hususunda görüsmelerde bulunması için kendi adamlarından iki kisiyi Paris’e göndermek istemisse de İngilizler bu tesebbüse engel olmuslardır484 . 
    Paris görüsmelerinde Kürtler ile ilgili meselenin görüsülmesi sırasında485 ortaya çıkan en önemli meselelerden birisi Kürtler arasında birlik ve bütünlügün 
bulunmaması ve ortak bir temsilci tespit etmedeki basarısızlıkları olmustur486. Bunun yanında ortaya çıkan bir diger mesele de kurulması düsünülen Kürdistan 
toprakları ile yine kurulması düsünülen Ermeni Devleti’nin topraklarının çakısmasıdır487. Bu mesele ile ilgili olarak, Kürtler ile Ermenilerin isteklerinin bagdastırılabilmesi ve bu iki gurubun ortak bir tavır sergilemeleri hususunda özellikle ngilizler büyük bir gayret sarf etmislerdir. Büyük gayretlerin sonucunda Serif Pasa ile Ermenilerin temsilcisi Bogos Nubar arasında mutabakata varılmış ve bu hususla ilgili mutabakat metni barış görüsmelerindeki devlet yetkililerine sunulmustur488 . 
   Paris’teki barış görüsmeleri sırasında İngilizler ve Fransızlar mümkün mertebe Kürtleri kendi emelleri dogrultusunda kullanmanın yollarını aramıslardır. 
Lazarev’in de ifade ettigi gibi, bu devletlerin amacı Kürtlerin bagımsızlıgı ve isteklerinin yerine getirilmesi degil, Kürtleri kendi çıkarları dogrultusunda ne sekilde ve ne ölçüde kullanabilecekleridir489 . 

Kürtlerin istekleri ve ortak bir tavır sergileyememeleri hususunda sıkıntılar yasayan ngilizler ve diger müttefikleri, 1919 yılının sonlarına dogru Kürt meselesini geniş bir sekilde görüsmeye baslamıslardır. Bu görüsmeler genellikle İngilizler ile Fransızlar arasında gerçeklesmistir. Zira, Kürtlerin yasadıkları bölgeler bu iki devletin çıkar sahası dahilinde bulunmaktaydı490 . Bu görüsmeler sırasında İngilizler, Kürtlerin yasadıkları yerleri mümkün mertebe kendi hakimiyetleri altına almaya gayret göstermiş ve savaş sırasında ve sonrasında elde ettikleri kazanımları Fransızlara karsı saglamlastırmaya çalısmıslardır491 . 

Paris’teki bu görüsmeler sırasında ngilizler Kürtler ile olan iliskilerini mümkün mertebe geniş tutmaya ve Kürtlerin yasadıkları yerlerin kendi hakimiyet sahalarına dahil edilmesine gayret göstermislerdir. 
Ancak Fransızlar bu hususta aksi tavır sergileyerek, kendileri için önem arzeden yerlerin İngiliz hakimiyetine devredilemeyecegini belirtmislerdir. 1920 yılının Subat ayında Londra’da yapılan Londra Konferansı’nda kesin bir sonuç alınamamasının ardından, 18 Nisan 1920 tarihinde toplanan San Remo Konferansı’nda bu hususla ilgili görüsmelere girisilmistir. Yapılan görüsmelerin sonucunda Sevr Antlasması’nda yer alan Kürtler ile ilgili kısımlar kabul edilmistir492 . 

Paris’teki görüsmelerde Kürtlerin isteklerinin yerine getirilmemesi karsısında Serif Pasa 1920 yılının Nisan ayının sonlarında Kürt temsilciliginden istifa etmistir. Serif Pasa’nın bu istifası üzerine, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin baskanı olan Seyit Abdülkadir 17 Mayıs 1920 tarihinde Paris’teki barış görüsmeleri heyetine bir telgraf göndererek, Kürtlerin temsil edilmedikleri bu görüsmelerin sonuçları ve kararlarını tanımayacaklarını bildirmistir493 . 

San Remo Konferansı’nda alınan kararların ardından barış görüsmeleri ile ilgili olarak son düzenlemeler yapılarak anlasma metni 11 Mayıs 1920 tarihinde Osmanlı Hükümeti’ne sunulmustur. Yapılan bazı küçük düzeltmelerin ardından antlasmanın son hali 16 Temmuz’da Paris’teki Osmanlı heyetine sunulmustur. 
Sunulan bu anlasmanın metni 22 Temmuz 1920 tarihinde Vahdettin baskanlıgında toplanan Saltanat Surası’nda kabul edilmistir494 . 

Saltan Surası tarafından kabul edilen ve Sevr Antlasması olarak adlandırılan barış antlasması 10 Agustos 1920 tarihinde Paris’te imzalanmıstır. İmzalanan Sevr Antlasması’nın 62, 63 ve 64. maddeleri Kürtler ile ilgilidir. Antlasmanın bu maddelerine göre, Fırat Nehri’nin dogusunda, gelecekte belirlenecek olan Ermenistan hududunun güneyinden ve Türkiye-Irak ve Suriye sınırlarının kuzeyinde yasayan Kürt çogunlugun bulundugu bölgenin mahalli istiklali için, anlasmanın yürürlüge konulmasından sonraki altı ay içerisinde İngiliz, Fransız ve İtalyan hükümetlerinin atayacagı üç üyeden olusan ve İstanbul’da toplanacak olan bir komisyon tarafından bir plan tasarısı hazırlanacaktır. Bu amaçla, kurulacak olan komisyonun üyeleri adı geçen bölgede incelemelerde bulunacak ve gerekli durumlarda sınır düzenlemeleri yapabilecektir. Bunun yanında adı geçen sınırlar dahilinde yasayan Süryani ve Keldaniler basta olmak üzere bölgede yasayan etnik ve dini azınlıkların haklarının korunması için gereken güvenceler temin edilecektir (62. Madde). 

Osmanlı Hükümeti, 62. Madde ile kurulacak olan komisyon veya komisyonların kendisine bildirecegi kararları üç ay içerisinde tatbik etmek zorundadır (63. Madde). 

Antlasmanın yürürlüge konulmasından bir yıl sonra, 62. maddede belirtilen bölgelerde yasayan Kürtlerin nüfusunun çogunlugu bagımsız olmak istegi ile Cemiyet-i Akvam Meclisi’ne basvurur ve bu meclis tarafından bunların bagımsız olmalarına neticede karar verilirse Osmanlı Devleti bu karara uyarak bölge üzerindeki bütün haklarından ve sıfatlarından vazgeçecegini simdiden kabul eder. Bu vazgeçmenin ayrıntılı hükümleri Müttefik Devletler ile Osmanlı Devleti arasında yapılacak olan ayrı bir sözlesmede belirlenecektir. Bu vazgeçmenin gerçeklesmesinden sonraki dönemde, adı geçen bölgelerin dısında kalan Musul vilayeti dahilinde yasayan Kürtler, bagımsız olacak olan bu Kürt Devleti’ne kendi istekleri ile katılma isteginde bulundukları takdirde müttefik güçlerin hükümetleri tarafından herhangi bir itirazda bulunulmayacaktır (64. Madde)495 . 

Sevr Antlasması içerisinde yer alan bu maddelerdeki ifadelerin muglaklıgı nedeniyle birçok Kürt ileri geleni bu antlasma ile Kürtlere herhangi bir hak 
verilmedigini iddia etmislerdir. Ancak bu maddeleri antlasma metnine koyduran 

İngilizler, yürütmeye çalıstıkları ayrılıkçı propagandalar ile ulasamadıkları emellerine, bir nebze de ulastıklarını düsünmüslerdir496 . Bunun yanında İngilizler, bu antlasmada Kürtler ile ilgili maddeler aracılıgı ile Kürtleri belirli oranda kendi tarafına çektiklerini düsünmüslerdir. Zira bu maddelerin uygulanabilmesi için özellikle Kürtlerin onayının alınması gerekmekte, bu ise Kürtlerin kendileri ile yapacakları isbirligine paralel olacaktır. Bu düsüncelerde olan İngilizler, antlasmanın sartlarını ihlal etmek isteyen Türklere karsı Kürtleri demoklesin kılıcı gibi tepelerinde tutarak, İngiliz çıkarları aleyhine Türklerin faaliyetlere girismelerine engel olmak istemistir497 . 
İngilizlerin bu politikalarına ragmen, Kürtlerin çogunlugu arasındaki düsünceler bunun tersi istikametindedir. Kürtlerin kendi kaderlerini belirleyecegi maddeleri 
içermesine ragmen, Kürtler arasında birlik ve bütünlügün bulunmaması nedeniyle birçok Kürt ileri geleni Sevr Antlasması’nı hayal kırıklıgı ile karsılayarak498 Bu antlasma ile Kürtlere verilen hakların gerçeklesmesinin hayali oldugunu görmüş ve antlasmada belirtildigi gibi kendi kaderlerini belirleme yoluna giderek, Türkler ile birlikte hareket edip emperyalist isgalci güçlere karsı ortak mücadele içine girmislerdir499 . 

    Sevr Antlasması sonrasındaki dönemde, Kürtlerin çok daha büyük bir katılımla Türkler ile birlikte hareket etmeye baslamaları İngilizler açısından endiselere neden 
olmustur. Kendi hâkimiyetleri altında bulunan Musul ve çevresindeki Kürtler arasında büyük karısıklıklar ortaya çıkmış ve durum oldukça nazik bir hal almıstı. Sevr sonrasındaki dönemde ortaya çıkan bu tablo karsısında İngilizler Musul ve çevresindeki Kürtleri yatıstırmaya gayret göstermiş ve burada yasayan Kürtleri, gelecekte tabi olacakları Araplara karsı kıskırtarak onlara karsı kullanmaya baslamıslardır500 . 

III- SEVR SONRASI DÖNEMDE İNGİLİZLERİN KÜRTLER HAKKINDAKİ ÇALIŞMALARI 

     10 Agustos 1920 tarihinde imzalanan Sevr Antlasması ile İngiltere basta olmak üzere savasın galibi olan ülkeler, Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden silinmesi ve bir daha Türk milletinin ayaga kalkamaması için her türlü düzenlemeyi yaptıklarına inanmıslardır. Bu antlasmanın Osmanlı Devleti’ne imzalatılması ile artık istediklerinin gerçeklesmesinin önünde tek engel olarak Anadolu’da Mustafa Kemal Pasa önderliginde yürütülen Milli Mücadele’yi görmeye baslayan, İngiltere basta olmak üzere I. Dünya Savası’nın galip devletleri, Türklerin kesin olarak ezilmeleri ve bir daha kendilerine karsı çıkacak güçten yoksun bırakılmaları hususunda son bir hamlenin yapılması gerektigini düsünmeye baslamıslardır 501 . 

Sevr Antlasması’nın imzalandıgı dönem içerisinde, Musul ve çevresinde büyük zorluklar ile karsılasan ve bölgedeki halk arasındaki İngiliz aleyhtarı tavırların gittikçe artması karsısında, İngilizler bir aralık bu bölgeyi terk ederek daha güneydeki güvenli bölgelere çekilmeyi dahi düsünmeye baslamıslardır. Ancak bu düsünceye, Irak bölgesinin genel idarecisi konumundaki Sivil Komiser Sir Arnold Wilson sert bir biçimde karsı durarak, bu bölgenin Irak ve ran’daki ngiliz çıkarları açısından hayati bir öneme sahip oldugunu öne sürmüş ve bu düsünceye sert bir biçimde karsı çıkmıstır502 . 

İngilizlerin ilk dönemlerde kurulacagını iddia ettikleri, birlesik ve büyük Kürdistan Devleti’nin, imzalanan Sevr Antlasması ile gerçeklesemeyeceginin apaçık 
ortaya çıkması, İngilizlerin bu dönemdeki en önemli çeliskilerinden biri olarak gün yüzüne çıkmıstır503. Yürüttügü faaliyetler ile 1919 yılına damgasını vurmuş 
olan ve 21 Aralık 1919 tarihinde Binbası rütbesine atanan Edward Charles Noel’in504, Malatya’da meydana gelen Ali Galip olayından sonraki dönemde her platformda yerine getirilmesini istedigi Kürdistan’ın bölünmemesi ve olusturulacak Kürdistan ile Irak Devleti arasındaki sınırın mümkün mertebe Arap ve Kürtlerin etnik yapılarına göre düzenlenmesi istegi505, Sevr Antlasması ile imkan dısına çıkmıstır. Binbası Noel’in bu istegine ragmen, İngilizler kendileri açısından önemli gördükleri Musul’u elde ettikten sonra, Kürtlerin bir devletlerinin olup olmaması hususunda fazla mesai harcamanın gereksiz oldugunu düsünmeye baslamıslardır506 . Ancak Sevr Antlasması’nın imzalanmasından sonraki dönemde Türklerin yılmayarak, azimli bir sekilde isgalci güçlere karsı mücadelelerine devam etmeleri ve basarılar kazanmaları karsısında, İngilizler belirli oranda yeniden Kürt meselesi üzerinde kafa yormaya baslamıslardır507 . 

İngilizler açısından Kürdistan’ın olusturulması için Türklere karsı askerî bir hareket düzenlenmesi hususu dahi gündeme gelmis, ancak İngiliz 
Genelkurmayı’nın bu hususta herhangi bir askerî harekete girismekten çekinmesi ve risk almak istememesi nedeniyle bu düsünce uygulanamamıstır508 . 
İngilizlerin kararsız ve çeliskilerle dolu bu politikası devam ederken, 1920 yılının sonlarına dogru Musul ve çevresinde İngilizlere karsı büyük çaplı mücadeleler ortaya çıkmaya baslamıstır. Bunun yanında Irak’ın Arap bölgelerinde de İngiliz aleyhtarı tavırlar günden güne artmaya ve silahlı çatısmalar meydana gelmeye baslamıstır509 . Araplar ile ilgili olarak ngilizler 1920 yılının sonlarına dogru etkin adımlar atarak, büyük oranda kontrolü ele geçirmiş ve askeri yönetim kaldırılarak İngiliz subaylarının danısmanlıgı altında bir Arap Konseyi kurulmustur510 . Araplar arasındaki İngiliz aleyhtarı tavırlar belirli oranda çözüme kavusmusken, İngilizler açısından Kürtler daha tehlikeli bir sekilde ngiliz aleyhtarı bir konuma gelmislerdir. Bu dönemde ngilizlerin Türkler aleyhine yürüttügü olumsuz tavırlara karsı, Türkler ngilizleri zor duruma sokmak amacı ile Seyh Mahmut Berzenci’nin kardesi Seyh Kadir’i desteklemislerdir. Türklerden aldıgı destek sonucunda Seyh Kadir, İngilizlere karsı mücadeleye giriserek, İmadiye ve Köysancak’a kadar olan bölgeleri ele geçirmistir511 . 

Türk destegi sonucunda ortaya çıkan bu baskaldırı İngilizler açısından büyük bir korkuya neden olmustur. Musul ve çevresindeki ahali arasında İngiliz aleyhtarı 
tavırların artıp, Türk taraftarlıgının revaç kazanması üzerine Lord Curzon, “Bizim için en büyük tehlike Kemalistlerle Mezopotamya asırılarının biraraya gelmesidir” demek sureti ile ortaya çıkan bu durumun kendileri açısından ne derece önemli oldugunu ifade etmistir512 . 

Ortaya çıkan bu durum üzerine İngilizler Kürtleri kendi taraflarında tutmak amacı ile, meydana gelen bu hareketlerin gelecekte olusturulacak olan Kürdistan için iyi sonuçlar dogurmayacagını İstanbul’da bulunan Kürt ileri gelenlerine ifade etmislerdir. Seyit Abdülkadir ve diger Kürt ileri gelenleri ile yapılan görüsmeler sonrasında, bazı Kürt önde gelenlerinin Musul ve çevresine giderek İngilizler lehine faaliyette bulunmasına karar verilmistir. Bunun sonucunda Hamdi Baban ve Mustafa Pasa Yelmuki’nin513 Musul bölgesine gitmesine karar verilmistir514 . 
Olusturmaya çalıstıkları sistemin, meydana gelen baskaldırılar nedeniyle çökme tehlikesi ile karsı karsıya kaldıgını gören İngilizler, mevcut durumun ne sekilde bir çözüme kavusturulabilecegi hususunda kafa yormaya baslamıslardır. Yapılan bir dizi görüsmenin ardından 1921 yılının Mart ayında Kahire’de bir toplantı düzenlemesine karar verilmistir. 12 Mart 1921 tarihinde Winston Churchill’in baskanlıgında Kahire’de yapılan ve “Kahire Konferansı” olarak adlandırılan toplantıya Irak, Filistin, Ürdün, Mısır’daki İngiliz yönetimlerinin baskanları, İngiltere’nin Yakındogu’daki askeri güçlerinin üst düzey yetkilileri ile Lawrence, Binbası Noel, Binbası Hubert Young ve Gertrud Bell gibi bölgedeki Britanya istihbarat servisinin önde gelenleri katılmıslardır515 . 

Yapılan bu toplantı sırasında Kürtlerin birlesik bir devlet haline getirilmeleri ve bagımsızlıgı yeniden gündeme gelmistir. Toplantı sırasında Binbası Young, İngiliz denetimi altında bir Kürt Devleti’nin gecikmeden kurulması gerektigini ifade etmistir516 . Bu düsünceleri Binbası Noel de desteklemiş ve Kürtlerin kendi hükümetlerinin olması durumunda dısarıdan gelecek Türk propagandalarına kulak asmayacakları ve İngilizlerin yanında yer alacagını ifade etmistir. Yapılan tartısmaların ardından, toplantının sonucunda Kütlerin Irak’tan ayrı bir hükümet düzenlemesi içine alınması hususunda karara varılmıstır517 . 

İngilizler, Kahire Konferansı’nda aldıkları kararları uygulanma fırsatı bulamadan, Kürtler arasındaki İngiliz aleyhtarı tavırlar ve karısıklıklar ile karsılasmıslardır. 1921 yılının ortalarında Mustafa Kemal Pasa’nın talimatları ile Musul ve çevresindeki Kürtler arasında yogun bir Türk propagandası ortaya çıkmıstır. Mustafa Kemal taraftarı bazı subaylar Revanduz bölgesine gelerek İngilizler aleyhine propagandalar yapmış ve bölge halkına silah gönderilecegi hususunda teminatlar vermislerdir518 . Yapılan Türk propagandası etkilerini göstermiş ve Temmuz ayında Kürtler arasında büyük bir isyan hareketi ortaya çıkmıstır519 . Bunun üzerine İngiliz hava kuvvetlerine mensup uçaklar Rania ve Revanduz’da bulunan Türk subaylarının bulundugu yerleri bombalamıslardır. Bunun sonucunda Türk subayları belirli bir sekilde geri çekilmek zorunda kalmış ve İngilizler Köysancak’ı ele geçirmislerdir520 . 

İngilizlerin yürüttükleri mücadeleler ragmen, Kürtler arasında İngiliz aleyhtarı tavırlar gittikçe artmaya devam etmistir. Kürtler arasında ortaya çıkan bu durum elbette ki Mustafa Kemal Pasa’nın direktifleri ile yürütülen Türk propagandasının sonucunda ortaya çıkmıstır. Kürtler arasındaki İngiliz aleyhtarı tavırların gittikçe artmaya 
basladıgı 1922 yılının baharında Albay Sefik (Özdemir) komutasındaki Türk kuvvetleri İngiliz kontrolünde bulunan Revanduz’a girmiş ve bölgede yasayan 
Kürtler ile birlikte hareket etmeye baslamıslardır. Albay Sefik Bey’in İngilizlere karsı birçok basarı kazanması, bölgede bulunan asiretleri oldukça sevindirmiş 
ve İngiliz aleyhtarı gösterilerin yapılmasına neden olmustur. Ancak İngilizler hava kuvvetlerinin destegi ile Türklere karsı yeniden taarruza geçmiş ve Türkler 
geri çekilmek zorunda kalmıslardır.521 . 

Durumun bu hale gelmesi üzerine İngilizler, Hindistan’a sürgüne gönderdikleri Seyh Mahmut Berzenci’yi geri getirmeye karar vermislerdir. 12 Eylül 1922 tarihinde Irak’a geri dönen Seyh Mahmut Süleymaniye’ye gelerek kendi liderliginde büyük bir devlet kurdugunu ilan etmistir. 10 Ekim 1922 tarihinde 7 bakandan olusan bir hükümet teskil eden Seyh Mahmut, kısa bir süre sonra İngilizlerin aleyhinde faaliyetlerde bulunmaya baslamıstır522 . 

Mustafa Kemal Pasa ile de irtibata geçen Seyh Mahmut’un bu davranısları üzerine İngilizler ona karsı harekete geçmislerdir. İngiliz askeri kuvvetlerinin saldırısına dayanamayan Seyh Mahmut İran’a kaçmak zorunda kalmıstır523 . İran’da bulundugu süre içinde de mücadelesine devam eden Seyh Mahmut, Türklerden ve Sovyetler Birligi’nden yardım isteginde bulunmustur524 . 

Musul ve çevresinde bu olayların oldugu dönemde Anadolu’daki Milli Mücadele basarıya ulasmış ve Yunanlıların bozguna ugratılmasının ardından imzalanan Mudanya 
Ateskes Antlasması’nın ardından yeni bir barış antlasmasının yapılması için taraflar arasında Lozan’da görüsmelere baslanmıstır. Lozan’daki görüsmeler sırasında ortaya çıkan en önemli husus Musul meselesidir. Musul’u her ne sekilde olursa olsun Türklere vermek istemeyen İngilizlere karsı, Türk tarafının temsilcisi olan İsmet Pasa“Musul’suz Ankara’ya dönmeyecegini” İngiliz temsilcisi Lord Curzon’a kesin bir sekilde ifade etmistir525 . 

Bunun karsısında İngilizler, 24 Aralık 1922 tarihinde bir İngiliz-Irak karma deklarasyonunu Cemiyet-i Akvam’a göndererek, Musul ve çevresinde bulunan 
Kürtlerin İngiliz hakimiyetinde özerk bir yönetim altına alınmasını talep etmislerdir. Yapılan bu talep ile Kürtleri kendi tarafına çekmek isteyen İngilizler, bu dönemde her türlü taktigi uygulama yoluna gitmislerdir526 . 

Türk tarafının gösterdigi bütün çabalara ragmen Musul meselesi Lozan’da çözüme kavusturulamamıstır. İngilizler Lozan sonrası dönemde, Türklerin Musul’a karsı herhangi bir harekete girismemeleri için mümkün mertebe gayret göstermislerdir. Bu amaçla Türkiye içerisinde karısıklıkların çıkarılmasını tesvik ederek, Türklerin iç karısıklıklar ile ugrasmalarını arzulamıslardır. Bu düsünce ile hareket eden İngilizler, Musul’u Türklere geri vermemek için 1924 yılında Hakkari çevresinde yasayan Nasturileri Türklere karsı kıskırtmıslardır. İngiliz kıskırtmaları sonucunda yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ne karsı isyan eden Nasturilerin bu tavırları üzerine, 12-28 Eylül 1924 tarihinde askerî harekat düzenlenmistir. Düzenlenen bu askerî harekat sonucunda, Nasturilerin isyanı bastırılmış ve Nasturiler İngiliz hakimiyetindeki Irak’a kaçmak zorunda kalmıslardır527 . 

I. Dünya Savası’nın sona ermesinden sonraki dönemde Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden silinmesi ve Türk milletinin bir daha ayaga kalkamayacak sekilde 
zayıflatılması için büyük bir gayret sarf eden İngilizler, Osmanlı Devleti’ne imzalattırdıkları Sevr Antlasması ile bu yöndeki gayretlerinin basarı ile sonuçlandıgını düsünmüslerdir. Ancak Anadolu’da Mustafa Kemal Pasa liderliginde ortaya çıkan Milli Mücadele karsısında basarısızlıgaugramıslardır. 
İngilizlerin bu dönemdeki en önemli amacı stratejik ve ekonomik degeri olan Musul ve çevresinin Türk hakimiyeti altına girmemesidir. Bu amaçla her türlü 
entrikalara basvuran İngiliz siyaseti, Lozan Antlasması ile çözülmesini daha sonraki döneme ertelettikleri Musul meselesinin kendi istedikleri yönde çözümlenebilmesi amacı ile Kürtleri Türkiye Cumhuriyeti’ne karsı kullanma yoluna gitmisler ve 1925 yılında ortaya çıkan Seyh Sait İsyanı ile yeni kurulmuş olan bu devletin güç bir durumla karsı karsıya kalmasına neden olmuslardır. Bu durumdan istifade eden İngilizlerin siyasi faaliyetleri sonucunda, 5 Aralık 1926’da Ankara’da imzalanan antlasma ile Musul meselesi İngilizlerin istekleri dogrultusunda sonuçlandırılmıstır. İmzalanan bu antlasma ile Musul ve çevresi İngiliz hakimiyeti altında kalmış ve İngilizler yıllar boyunca elde etmek istedikleri hedeflerine ulasmıslardır528 . 

SONUÇ 

Tarihi dönem içerisinde yüzlerce yıl boyunca birlikte yasamış olan Türkler ve Kürtler, bu süreç içerisinde birbirleri ile kenetlenerek bir ve bütün haline gelmislerdir. 
Ancak 19. yüzyılın baslarından itibaren, bu birliktelik zedelenerek, ortaya çıkan ufak çaplı mahalli isyanların etkisi ile de Kürtler arasında huzursuzluklar görülmeye baslandı. İlk dönemlerde Kürtler arasında meydana gelen bu huzursuzlukların nedeni, etnik içerikli olmayıp, bulundukları bölgelerdeki güç mücadelesi nedeniyle ortaya çıkan sartlardan kaynaklanmaktaydı. 

19. yüzyıl içerisinde Kürtler arasında ortaya çıkan ve etnik milliyetçi amaçlı olmayan iki isyan, daha sonraki dönemlerdeki Kürtçüler arasında, büyük bir söhrete kavusmustur. Bunlardan birincisi Bedirhan Bey İsyanı’dır. Bulundugu bölgedeki mahalli gücünü arttırmaya çalısan ve Kürtlük amacı ile degil, sahsi otoritesini yaygınlastırmak için Osmanlı Devleti’ne baş kaldıran Bedirhan Bey, alınan tedbirler sonucunda yakalanmış ve neden oldugu isyan hareketi bastırılmıstır. Ancak, 20. yüzyıl boyunca Bedirhan Bey’in soyundan gelen kisiler Kürtçülük düsüncesinin önde gelen sahsiyetleri durumuna gelmisler ve özellikle dış güçlerin Kürtler üzerinde uygulamak istedikleri politikalarının pratik sahaya tasınmasında en önemli araç halini almıslardır. 

Kürtler arasında 19. yüzyılda ortaya çıkan ve etkisini günümüz Kürtçüleri arasında da gösteren bir diger isyan Seyh Ubeydullah Nehri Ayaklanması’dır. 
Bu ayaklanma, genel olarak mahalli güç kazanma ve ran karsıtı düsünceler ile ortaya çıkmış olmasına ragmen, isyanın olusumu ve fiiliyata geçmesi sırasında İngilizler ve Rusların gizil faaliyetleri nedeniyle uluslararası bir durum almıstır. Ortaya çıkan bu isyan sonrasında Osmanlı Devleti’nin aldıgı tedbirler sonucunda Seyh Ubeydullah teslim olmuş ve Mekke’ye sürgüne gönderilmistir. Mekke’de ölen bu kisinin ogullarından olan Seyit Abdülkadir ise daha sonraki yıllarda kurulacak olan Kürt örgütlerinde liderlik konumunda olmuş ve 1925 yılında Diyarbakır’da idam edilmistir. 

    Uluslararası gelismeler içerisinde ortaya çıkan milliyetçilik akımlarına paralel olarak, Kürtler arasında da bu akım 19. yüzyılın sonlarına dogru ortaya çıkmaya 
baslamıstır. Kürtler arasında milliyetçilik hareketlerinin ortaya çıkmasında dış güçlerin çok önemli etkileri olmustur. 18, yüzyıldan baslayarak dünyada stratejik degeri yüksek olan bazı bölgeler üzerinde hakimiyet kurma pesinde olan ve bu hususta gözlerini Osmanlı Devleti’nin sahip oldugu topraklara diken ngiltere ve Rusya basta olmak üzere bazı Avrupa ülkeleri, bu devletin toprakları üzerindeki emellerini gerçeklestirmek için etnik ve dinî farklılıklara dayalı olarak ayrılıkçı hareketlerinin olusmasını tesvik etmislerdir. İlk etapta, Osmanlı Devleti üzerinde yasayan Hıristiyanlara yönelik yürütülen himayeci ve öne çıkarmacı ayrılıkçılık faaliyetleri sonrasında, Türkler dısında kalan gurupların farklılıklarının öne çıkarılması ve bagımsızlık hareketleri içerisine çekilmeleri emperyalist Avrupalı güçlerin ön önemli hedefi olmustur. 

Özellikle Araplar arasında yürütülen Osmanlı-Türk aleyhtarı propagandalarda İngilizler öne çıkmıslardır. İlk dönemlerde Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya karsı 
korunması politikasını güden İngilizler, 19. yüzyılın sonlarından itibaren politika degisikligi içine girmiş ve Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden silinerek, kendileri için çok önemli bir konum arz eden Hindistan’a giden yol üzerinde bulunan bölgelerin hakimiyetini ele geçirme yönünde strateji izlemeye baslamıslardır. İzlenen bu strateji içerisinde Ortadogu özel bir konumda olmustur. Ortadogu içerisinde yer alan Süveyş Kanalı ile Basra Körfezi’nin mutlaka kendi hakimiyetleri altında olmasını isteyen İngilizler, bu amaç dogrultusunda özel gayretlere girismiş ve ajanları aracılıgıyla bu bölgelerde yasayan halk arasında kendi propagandalarını yıllarca sürdürmüslerdir. İngilizler, Basra Körfezi ve çevresine hakim olmak düsüncesi çerçevesinde, buraya gelebilecek tehditleri de bertaraf etmek hedefindi idiler. Bu dönem içerisinde, 
adı geçen bölgeye gelebilecek en önemli tehdidi Ruslar olusturmaktaydı. Rusların tarihî ve siyasî ideallerinden olan sıcak denizlere inme düsünceleri kapsamında Basra Körfezi’nin özel bir yeri oldugunu çok iyi bilen İngilizler, bu düsüncenin gerçeklesmemesi için Rusların hakimiyet alanı ile Basra Körfezi arasındaki bölgenin ya kendi hakimiyetleri altında olmasını, ya da kendilerine taraf olan bir devlet/devletçik idaresinde olmasını temenni etmislerdir. 

   Belirttigimiz bu düsünceler içerisinde olan İngilizler, bu amaçla Basra Körfezi’nin kuzeyinde yer alan; Musul, Van, Erzurum bölgelerini kapsayacak alanın, bir siyasi idarenin altına sokulması ve bu siyasi idarenin Rusların etkisine girmeyecek bir sekilde olusturulmasının kendileri için büyük bir önem arz ettigini fark etmislerdir. 

Bu düsünceler içerisinde olan İngilizler, Fransızlarla I. Dünya Savası sırasında imzaladıkları Sykes-Picot Antlasması ile Basra Körfezi çevresini kendileri için 
ayırırken, bu dönemde henüz varlıgını sürdüren Rus Çarlıgı ile adı geçen bölge arasında kalan Musul ve çevresinin Fransız idaresine bırakılması ve kendileri ile 
Ruslar arasında bir tampon bölge olusmasının saglanmasını hedeflemislerdir. 

Hindistan’ın güvenligi hususunda yogun bir enerji ve zaman harcayan İngilizler, bu konudaki faaliyetlerini büyük bir dikkatle sürdürürken, Osmanlı topraklarında ise, Kürtler arasında, özellikle de okur yazar kesim içinde ayrılıkçı düsünceler yer etmeye baslamıstır. Bu düsüncelerin ortaya çıkmaya basladıgı II. Mesrutiyet’in ilan edilmesinden sonraki süreçte, Kürtlerin ayrı bir millet olarak tarih sahnesi içinde yer alması gerektigini düsünen bazı Kürtler, bu düsünceleri dogrultusunda yogun bir faaliyet içine girmislerdi. Bedirhan ailesine mensup bazı kisilerin öne çıktıgı bu dönemde, özellikle Dogu Anadolu’daki Ermenileri kullanma stratejisini benimsemiş olan Rusların, bir yandan da Kürtler üzerinde faaliyet yürütmesi gündeme gelmistir. Dogu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurma ideali pesinde kosan Ermenilerin, kendi emellerinin önünde en büyük engel olarak gördükleri Kürtler ile uzlasma stratejisine girmeleri de bu dönemde gündeme gelmiş ve bu düsünceler sonucunda 1913-14 yıllarında Bitlis syanı ortaya çıkmıstır. Bu isyanın Osmanlı Devleti tarafından bastırılması sonucunda Ruslar Kürtler ile olan irtibatlarını daha da arttırmıslardır. 

I. Dünya Savası sırasında Dogu Anadolu’yu isgal eden Rusların, bu bölgede yasayan Müslümanlara karsı kendi orduları içinde yer alan Ermeniler ile birlikte 
yürüttükleri katliamlar sırasında, Kürtler ile Ermeniler arasındaki iliskiler büyük bir yara almıstır. 
    Bu savaş sırasında Ermeniler ve Kürtler arasındaki çekisme iyice derinlesmiş ve Rus Çarlıgı’nın yıkılması sonucunda Rusların geri çekilmesi ile birlikte 
bölge tekrar Osmanlı idaresi altına girmistir. 
    1918 yılında, I. Dünya Savası’nı sonuçlandıran Mondros Mütarekesi’nin imzalanması sonrasındaki dönemde Kürtler, büyük bir düsünce ikilemi ile karsı karsıya kalmıslardır. Savasın galibi olan devletler içerisinde yer alan İngilizler, Rus Çarlıgı’nın yıkılması sonucunda ortaya çıkan durum üzerine bazı yeni stratejiler gelistirme yoluna gitmislerdir. Bu dönem içerisinde ngilizler, Sykes-Picot Antlasması ile Fransızlara verilen Musul ve çevresinin kendilerinin hakimiyeti altında kalması yönünde faaliyetlere girismislerdir. İngilizler, I. Dünya Savası sırasında elde edemedikleri ve savasın son günlerinde ele geçirmek için yogun mücadele verdikleri Musul’u, Mondros Mütarekesi’nin hemen ertesinde isgal ederek, kendi hakimiyetlerinin kalıcı olması ve bölgenin Türklerin veya baska bir idarenin eline geçmemesi için kalıcı düzenlemeler içine girmislerdir. 

DİPNOTLAR;

481 M.S Lazarev; a.g.e., s.24. 
482 E.Kurubas, a.g.e., s.81. 
483 Naci Kutlay’ın ifadesine göre, Serif Pasa ilk dönemlerde Osmanlı temsilcisi iken 1919 Nisan’ından itibaren bu temsilcilikten ayrılarak Kürt haklarını savunmaya karar vermiş ve bu yönde çalısmalarda bulunmustur. Yine aynı yazara göre, Kürt temsilciligi hususunda Dersim mebusu Lütfi Fikri Bey’e teklifte bulunulmussa da adı geçen kisi bu teklifi kabul etmemistir. N.Kutlay; a.g.e., s.304. 
484 R.Hilmi; a.g.e., s.21. Aynı sekilde Paris’teki barış görüsmelerine katılmak isteyen Seyit Taha’nın da girisimi İngilizler tarafından reddedilmistir. 
N.Kutlay; a.g.e., s.303, 333; E.Kurubas, a.g.e., s.79. 
485 Paris’teki görüsmeler sırasında Kürt meselesi ilk olarak 1919 Ocagında gündeme gelmistir. E.Kurubas, a.g.e., s.55. 
486 Bu hususla ilgili olarak İstanbul’daki İngiliz temsilcilerinden Amiral Bristol Londra’ya gönderdigi raporunda “...Kürt akımları ciddiye alınmamalıdır. 
 Kürtler bir lider bulamamıslardır. Onları düzene koyacak güçte kimse yoktur. Serif Pasa kendi ülkesinden izin almamıstır. İstanbul’daki iki Kürt 
Dernegi de oturup uzun uzun tartısmakta ancak ortaya bir lider çıkaramamaktadır” demek suretiyle bu hususu gayet açık bir sekilde ifade etmistir.  Hasan Yıldız; XX. Yüzyıl Baslarında Kürt Siyasası ve Modernizm, Nujen Yayınları, İstanbul, 1996, s.34. 
487 Paris’te yapılan barış görüsmelerinin baslangıcında, Ermeni delegasyonu Baskanı Bogos Nubar Pasa, Ermeni isteklerini açıklayan bir bildirgeyi 12 Subat 1919 tarihinde bu görüsmelere katılan ülkelerin temsilcilerine sunmustur. Bu bildirgeye göre, Akdeniz, Karadeniz ve Hazar Denizi arasında uzanan dev bir Ermeni devleti kurulmalı, bu dönemde olusan Ermenistan Cumhuriyeti’yle Dicle’nin güneyinde ve Ordu-Sivas hattının batısında kalan topraklar hariç Van, Bitlis, Diyarbakır, Harput, Sivas ve Erzurum bu devletin sınırları içinde bulunacaktı. İskenderun dahil bütün Kilikya da talep edilen topraklar arasındaydı. Paul C. Helmreich; Sevr Entrikaları, Büyük Güçler, Masalar, Gizli Anlasmalar ve Türkiye’nin Taksimi, Çev.: Serif Erol, Sabah Kitapları, İstanbul, 1996, s.35; E.Kurubas, a.g.e., s.81. Ermenilerin bu  isteklerine karsın, Serif Pasa 22 Mart 1919 tarihinde bir bildiri ile gelecekte kurulacak olan Kürdistan’ın sınırlarını çizmiş ve bu sınırlar dahilindeki yerlerin Kürtlere verilmesini talep etmistir. Bu bildiride Kürdistan olarak belirtilen yerler su sekilde tarif edilmistir: Kuzeyde Zivan’da Kafkas sınırları üzerinden baslayıp  batıda Erzurum’dan Erzincan, Kemah, Arapkir, Behisni, Divrigi, güneyde Harran, Sincar Tepeleri, Telafar, Erbil, Kerkük, Süleymaniye, Akelman ve Sinna, doguda  Revanduz, Baskale, Vezirkale, yeni İran sınırından Agrı Dagı’na kadar devam eden çizgi. E.Kurubas, a.g.e., s.82. 
488 Ermeniler ile Kürtler arasındaki anlasma çalısmaları ve bunun sonucunda imzalanan mutabakat metni ile ilgili olarak III. Bölümde ayrıntılı olarak bilgi verilmistir. 
489 M.S Lazarev; a.g.e., s.135. 
490 E.Kurubas, a.g.e., s.56. 
491 M.S Lazarev; a.g.e., s.49. 
492 San Remo Konferansı sırasındaki görüsmeler ve bu husustaki ihtilaflar ile ilgili olarak su esere bakılabilir. Paul C. Helmreich; Sevr Entrikaları, Büyük Güçler, Masalar, Gizli Anlasmalar ve Türkiye’nin Taksimi, Çev.: Serif Erol, Sabah Kitapları, İstanbul, 1996, s.226-227. 
493 Hasan Yıldız; XX. Yüzyıl Baslarında Kürt Siyasası ve Modernizm, Nujen Yayınları, İstanbul, 1996, s.37-38; E.Kurubas, a.g.e., s.87. N.Kutlay; a.g.e., s.307. 
494 E.Kurubas, a.g.e., s.103. 
495 Y. Akbıyık; a.g.e., s.35; H.Yıldız; a.g.e., s.70-71; E.Kurubas, a.g.e., s.104-105; Garo Sasuni; Kürt Ulusal Hareketleri ve 15. yy’dan Günümüze Ermeni Kürt İliskileri, Med Yayınları, İstanbul, 1992, s.262-263. 
496 Y. Akbıyık; a.g.e., s.35 
497 Ali Rıza Seyh Attar; Kürtler Bölgesel ve Bölge Dısı Güçler, Anka Yayınları, İstanbul, 2004, s.96. Bunun yanında Türklerin antlasma aleyhine herhangi bir girisimde bulunmaları ihtimaline karsı, İngilizler Yunanlıların Anadolu içlerine dogru ilerlemelerine destek vererek, Türklerin Yunanlılar ile mesgul olarak Musul ve çevresinde  Türler tarafından yürütülen İngiliz aleyhtarı faaliyetleri zayıflatmak istemislerdir. M.S Lazarev; a.g.e., s.160. 
498 Sevr Antlasması’nın hazırlanması asamasında ngilizler ile yakın iliski içinde bulunan ve Yüzbası Noel ile birlikte Malatya’ya kadar gelmiş olan Celadet Ali Bedirhan, daha sonraki yıllarda Sevr Antlasması ile ilgili su ifadeleri kullanmıstır: “Müttefik güçlerin çıkarları, mütarekenin baslangıcında, onları Kürtlerle mesgul olmaya ve ilgilenmeye yöneltti. Bu da Sevr Anlasması’ndaki Kürdistan bölümünün yazılmasına yol açtı. Fakat daha sonra özellikle müttefik güçlerin Dogu’da izledikleri  politikayı çok etkileyen ve söz konusu politikalarını belirgin biçimde degistirmelerine yol açan Rus-Türk yakınlasmasının ertesinde, müttefikler Kürt sorunuyla  ilgilerini kestiler ve Kürtleri, ulusal özlemleriyle birlikte, Ankara Hükümeti’nin insafına terk ettiler”. Celadet Ali Bedirhan; Kürt Sorunu Üzerine, Avesta Yayınları, İstanbul, 1997, s.16. 
499 E.Kurubas, a.g.e., s.64, 106, 108. 
500 M.S Lazarev; a.g.e., s.190, 195. 1920 yılından sonraki dönemde Irak’taki Araplar arasında İngiliz politikaları aleyhinde büyük hareketlenmeler olmustur. 
Bu nedenden ötürü İngilizler 1920 yılının sonlarından itibaren Irak üzerinde yogunlasmaya ve bu ülkenin düzeninin saglanması hususunda gayret göstermeye çalısmıslardır. R. Olson; a.g.e., s.85. 
501 Bu dönemdeki en önemli İngiliz siyasetçilerinden birisi olan Lloyd George, Türklerin mümkün mertebe ezilmeleri ve bir daha ayaga kalkmamaları için gereken her seyin yapılması gerektigini her fırsatta vurgulamıstır. Sina Aksin; İstanbul Hükümetleri Ve Milli Mücadele, Son Mesrutiyet (1919 1920), II. Cilt, Cem Yayınları,  İstanbul, 1992, s.37. 
502 R. Olson; a.g.e., s.85. 
503 İlk dönemlerden itibaren ngilizler açısından Kürt meselesi Mezopotamya’nın güvenliginin saglanması ve Türklerin bu bölgeden uzak tutulmasında araç durumundadır.İngilizlerin basından beri Kürtlere yönelik propagandalarının ve faaliyetlerinin esas amacı bu husus ile ilgilidir. Zira İngilizler açısından önemli olan zengin petrol  kaynaklarına sahip olan Musul ve  çevresinin ellerinde bulundurulmasıdır. 
Bunun dısında kalan yerler onlar açısından Türklerin oyalanması ve zayıflatılması için kullanılacak yerler durumundadır. Bu ise, Sevr Antlasması’nda görüldügü üzere Kürt bölgelerinin siyasi olarak bölünmesi sonucunu dogurmustur. E.Kurubas, a.g.e., s.54, 115. 
504 E.Kurubas, a.g.e., s.45. 
505 Noel’in görüsüne göre, Musul ve çevresinin olusturulacak olan Kürdistan’dan ayrılması durumunda, Kürtler arasında Türk nüfuzu etkin bir hale gelecek ve bunun  sonucunda İngilizler açısından hiç de iç açıcı olmayan durumlar ortaya çıkacaktır. Ahmet Mesut; İngiliz Belgelerinde Kürdistan 1918-1958, 
      Doz Yayınları İstanbul, 1992, s.107. 
506 Bu dönemdeki ngiliz siyasetçilerinden birisi olan Lord Curzon’a göre, İngiltere’nin Kürdistan’dan elde edecegi bir sey yoktur. Burası ile ilgileri sadece yönetecekleri  ülkenin komsusu olmasıyla sınırlıdır. E.Kurubas, a.g.e., s.60. 
507 Sevr Antlasması ile kendilerine bölünmüş ve gerçeklesmesi hayali olarak görülen bir Kürdistan verildigini düsünen Kürtler arasında da görüş ayrılıkları büyük bir ekilde ortaya çıkmış ve Kürtçüler arasından Milli Mücadele saflarına katılımlar gittikçe artmıstır. 
 http://www.kurdinternet.com/article.php?sid=2317. 
508 E.Kurubas, a.g.e., s.60. 
509 Bu dönemde ortaya atılan bazı iddialara göre, Anadolu’da bulunan Türk kuvvetlerinden III. Ordunun Kumandanı olan Nihad Pasa, İngilizlere karsı Araplar ile  birlikte mücadeleye girismesi için isbirligi yollarını aramaktaydı ve bu hususla ilgili emir almıstı. Mim Kemal Öke; Musul-Kürdistan Sorunu 1918-1926, 
 İstanbul, 1995, s.155-156. 
510 Peter Mansfield; Osmanlı Sonrası Türkiye ve Arap Dünyası, Söylem Yayınları, İstanbul, 2000, s.66; E.Kurubas, a.g.e., s.99. 
511 A.R.S.Attar; a.g.e., s.93. İngilizlere karsı yapılan mücadeleler sırasında, İngiliz ajanlarından Yüzbası Salmon ve Albay Leachman öldürülmüslerdir. 
      Mim Kemal Öke; Musul-Kürdistan Sorunu 19181926, İstanbul, 1995, s.156. 
512 Mim Kemal Öke; Musul-Kürdistan Sorunu 1918-1926, İstanbul, 1995, s.158. Ortaya çıkan bu baskaldırılara ragmen, asırı Kürt yanlısı tavırları nedeniyle  “Kürt Lawrence”i olarak da adlandırılan Binbası Noel, Kürtlerin bir devlet çatısı altında toplanması ve İngiliz koruması altına alınması hususunda birçok  yazısmalarda bulunmustur. R. Olson; a.g.e., s.84. Keza, Türklerin destegi ile ortaya çıkan İngiliz aleyhtarı tavırlar karsısında, Irak’taki etkin idarecilerden  olan Sir Percy Cox, 1920 yılının sonlarında Churchil’e Anadolu’da ortaya çıkarılacak bir Kürt isyanının kendilerini rahatlatacagını ve bu isyanın aktif bir sekilde  desteklenmesi gerektigi hususunu bildirmistir. R. Olson; a.g.e., s.98.  İngilizlerin Kürtleri Milli Mücadele’ye karsı kullanma düsüncesinde Sir Percy Cox yalnız degildir. 28 Temmuz 1920 tarihli olup, Amiral Robeck’ten Lord Curzon’a gönderilen bir gizli İngiliz belgesine göre, İngiliz hayranı Damat Ferit Pasa Amiral Robeck’i ziyaret ederek, “... Kürtleri Mustafa Kemal’e  karsı birlikte kullanalım ...”  teklifinde bulunmustur. Benzeri bir görüs ngiliz yetkililerinden Ryan’ın 23 Eylül 1920 tarihli raporunda da yer almaktadır. Ryan raporunda “ ... Kürtlerin Türklerden ayrılmaları çok güç. Böyle olmakla beraber Majeste’nin hükümeti onları Kemalistlerle Bolseviklere karsı kullanabilir ...” demek sureti ile Kürtleri kendi emelleri dogrultusunda ne sekilde kullanılabilecegini açık bir sekilde ifade etmistir. Erol Ulubelen; İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, Cumhuriyet Kitapları,  İstanbul, 2005, s.254, 257. 
513 Kürt Mustafa Pasa olarak bilinen bu kisi“Nemrut Mustafa Pasa” namı ile de anılır. Süleymaniyeli olan Mustafa Pasa, daha sonra kurulan Seyh Mahmut Berzenci’nin  hükümetinde yer almış ve orada ölmüstür. N.Kutlay; a.g.e., s.351. İstanbul’daki etkin Kürt önderlerinden biri olan Mustafa Pasa, Anadolu’daki Milli Mücadele’nin   zor durumda bırakılması amacı ile Ermeniler ve Yunanlılar ile yakın temasta bulunan bir kisidir. Bu davranısları ile öne çıkmış bir kisi olan Musatafa Pasa,  Anadolu’daki Milli Mücadele’ye karsı Kürt asiretlerini harakete geçirmek amacı ile 1920 yılının sonlarında Musul ve Süleymaniye’ye gitmistir. 
 R. Olson; a.g.e., s.100. 
514 Hasan Yıldız; Fransız Belgeleriyle Sevr-Lozan-Musul Üçgeninde Kürdistan, Koral Yayınları, İstanbul, 1991, s.61. İngilizler açısından bu dönemde Türklerin kesin  olarak yenilgiye ugratılmaları ve ortaya çıkan Milli Mücadele’nin sonlandırılması önemli bir mesele olarak gündemini korumustur. 
Bu nedenden ötürü, Türkleri anlasma masasına itirazsız oturmaya razı etmek amacı ile Kürtlerden mümkün mertebe yararlanma yolları aramıslardır. 
Bu dönemde ortaya çıkan Milli, Koçgiri, Sırnaklı Abdurrahman ve diger isyanlara bu göz ile bakılmalıdır. E.Kurubas, a.g.e., s.59; A.R.S.Attar; a.g.e., s.109. 
515 M.S Lazarev; a.g.e., s.191. 
516 Bu düsünceye Sir Percy Cox itiraz ederek, Iraklıların kurulacak bir Kürdistan Devleti’nden rahatsız olacaklarını belirtmiş ve kurulacak olan bu devletin basına 
 getirmek için yeterince munis bir Kürt önderin bulunmasının zor olacagını ifade etmistir. Cox’a göre Süleymaniye dısındaki güney Kürt bölgeleri Irak içinde yer 
 almak istegindedirler. R. Olson; a.g.e., s.93-94. 
517 R. Olson; a.g.e., s.92. 
518 M.K Öke; Musul-Kürdistan Sorunu ..., s.171. 
519 Türkler tarafından yapılan ngiliz aleyhtarı faaliyetlere misilleme olmak amacı ile Churchil, Binbası Noel’in karsı propaganda amacı ile görevlendirilmesi 
      hususunda bölge idarecileri ile görüsmelerde bulunmustur. R. Olson; a.g.e., s.95, 104. 
520 R. Olson; a.g.e., s.105, 108. 
521 M.K Öke; Musul-Kürdistan Sorunu ..., s.184-192; A.R.S.Attar; a.g.e., s.109; R. Olson; a.g.e., s.108 
522 William Aegleton; Mahabat Kürt Cumhuriyeti, Koral Yayınları, İstanbul, 1991, s.40; M.K Öke; Musul-Kürdistan Sorunu ..., s.187-18.  Süleymaniye’de bir Kürt hükümeti kuran Seyh Mahmut Berzenci, 18 Kasım 1922 tarihinde kendisini Kürdistan Kralı olarak ilan etmistir. 
 Hüseyin Tahiri; “Kerkük -Tarih tartısmaya son vermelidir”, 
 http://www.kerkuk-kurdistan.com/kerkukek.asp?ser= 3&cep=9&nnimre=1064. 
523 William Aegleton; Mahabat Kürt Cumhuriyeti, Koral Yayınları, stanbul, 1991, s.40. Bu arada İngilizler Kadiri Tarikatı’na mensup olan Seyh Mahmut’un rakibi 
Naksibendi Seyit Taha’yı 5 Haziran 1923 tarihinde Revanduz Kaymakamı olarak atamıslardır. Hasan Yıldız; XX. Yüzyıl Baslarında Kürt Siyasası ve Modernizm, s.31. 
524 E.Kurubas, a.g.e., s.130; N.Kutlay; a.g.e., s.309-311. 
525 .K Öke; Musul-Kürdistan Sorunu ..., s.195. 
526 Hüseyin Tahiri; “Kerkük -Tarih tartısmaya son vermelidir”, 
      http://www.kerkuk-kurdistan.com/kerkukek.asp?ser=3&cep=9&nnimre=1064. 
527 Genelkurmay Belgelerinde Kürt syanları 3, Kaynak Yayınları, stanbul, 1992, s.66. 
528 Sedat Laçiner; “Türkiye-İngiltere İliskileri ve İsbirligi İmkanları”, 
      http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=68. 

BU YAZI DİZİSİ
18 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR

****

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE DOĞU VE GÜNEYDOĞU ANADOLU’DA YABANCI DEVLETLERİN FAALİYETLERİ (1918-1922) BÖLÜM 11

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE DOGU VE GÜNEYDOGU ANADOLU’DA YABANCI DEVLETLERİN FAALİYETLERİ (1918-1922)  BÖLÜM 11

3.1-Kürdistan Teali Cemiyeti’nin Kurulusu 

Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından, Osmanlı topraklarındaki isgallerin baslaması ve devletin gelecegi hakkındaki karamsarlık nedeniyle, Anadolu üzerinde yasamakta olan bazı guruplar ayrılıkçı faaliyetlere girismeye baslamıslardır. 
Wilson ilkelerinin ilanından sonra, gelecekte kendilerinin de bagımsız olabilecegi hayaline kapılan bazı Kürtler, yer yer faaliyete geçmeye baslamıslardır. Osmanlı 
Devleti’nin tilaf güçleri tarafından ortadan kaldırılacagını düsünen bu Kürtler, kendilerinin yasadıkları yerlerin Ermenilerin idaresine verilmesi tehlikesinin de ortaya çıkması ile teskilatlanmaya ve yapılacak olan barış antlasmasında söz söyleme hakkına sahip olmaya çalısmıslar dır275 . 

Böylesi bir ortam içerisinde stanbul’da yasamakta olan Kürtler tarafından 17 Kanunuevvel 1334 (17 Aralık 1918) tarihinde Kürdistan Teali Cemiyeti kurulmustur276 . 
Kurulusu sırasında yönetim kurulu su sekilde olusturulmustur. Baskan Seyit Abdülkadir277 , Katib-i Umumi Baban-zade Hüseyin Sükrü Bey olup, Dr. Sükrü 
Mehmed Sekban Bey, Muhittit Nami Bey, Baban-zade Hikmet Bey ve Aziz Bey de kurucu üye olarak yer almıslardır278 . 
Kurucu üye olarak belirtilen bu kisiler dısında Kürdistan Teali Cemiyeti’nde aktif rol alan kisiler de sunlardır: Kamuran Ali Bedirhan, Necmettin Hüseyin, Kürt Amele Reisi Resit Aga, Kadızade M.Sevki, Kürdistan Dergisi Ser-muharriri Arvasi-zade Mehmed Sefik ve Mesul Müdürü Mehmed Mihri, Jin Dergisi Müdür-i Mesulü Hamza, Emin Feyzi, Vanlı M.Selim Begi, Berzenci-zade Abdülvahid, Dr.Hamit Sakir, Lâv Resit, Dr.F.Berho, Hakkarili Abdurrahim Rahmi, Yemlüki-zade Aziz ve Heyzani-zade Kemal Fevzi279 . 
Kürdistan Teali Cemiyeti’nin kuruluşu ile ilgili olarak Tarık Zafer Tunaya, bu cemiyetin Tevfik Pasa hükümeti tarafından kurduruldugunu belirtmektedir. Bu kisiye göre, Kürtlerin yasadıkları bölgelerin İtilaf devletlerince Ermeniler ve Araplar arasında paylastırılması için çalısmalar yapılması üzerine, ilerde anlasma yapılması daha kolay oldugu düsünülen Kürtlerin bu hususta çalısmalara girmesi hükümetçe istenmiş ve bunun sonucunda Kürdistan Teali Cemiyeti kurulmustur. 
Tunaya’ya göre, bu cemiyet bir siyasal parti olmadıgını açıklayarak ise baslamıssa da eylemleri tamamen siyasaldır ve de stanbul hükümetlerinin isteklerine ters yönde gelişmiştir280 . 

Kürdistan Teali Cemiyeti’nin önemli bir özelligi, onun simdiye kadar kurulan Kürt örgütlerine göre daha geniş bir tabana sahip olması ve asiretler üstü bir yapıda 
kurulmuş olmasıdır. Cemiyet, yalnızca önceki kusakların milliyetçiliklerini ve kent orta sınıflarını degil aynı zamanda asiret mensubu Kürtleri de kapsamaktaydı. 
Dahası, cemiyet İstanbul’da bulunan 15.000 Kürdü kucakladıgını iddia ediyordu281 . Üyeleri arasında pek çok Kürt aydınının yanı sıra, ileri gelen asiret mensupları da vardı282 . 
Kurulusunun ardından Kürtlerin yasadıkları yerlerde 19 sube açan bu cemiyet, kısa bir süre içerisinde etkin bir konuma gelmistir283 . 

Kurulusunun ardından Kürdistan Teali Cemiyeti içerisinde farklı görüsler ortaya çıkmaya baslamıstır. Cemiyetin üyeleri arasında önemli bir konuma sahip olan 
Bedirhaniler, aydın kesimden bir çok kisiyi etkileyerek kendi yanlarına çekmeye baslamıslar ve bir hizip olusturmuslardır. Bu hizbin genel amacı, Türk karsıtlıgı üzerine kurulu olup, tam bagımsız bir Kürdistan’ın olusturulmasıdır. Seyit Abdülkadir ve çevresindekilerin görüsü ise, Osmanlı himayesi altında, bu olmazsa ngiliz himayesi altında, fakat her iki durumda da bir Kürt özerkliginin kurulmasıdır284 . Bu iki gurup arasındaki çekismeler devam etmiş ve ileride de görecegimiz üzere Bedirhaniler cemiyetten ayrılarak baska bir cemiyet kurma yoluna gitmislerdir285 . 

İstanbul’daki Kürt hamallar ile yakın iliski gelistiren bu cemiyete, anılan hamalların büyük yakınlık duymasını saglamış ve bu yakınlık zamanla yardıma dönüsmüstür. 
Bu dönen içerisinde iktidarda bulunan hükümetler ile görüsmeler yürüten cemiyet, İttihat ve Terakki döneminde göç ettirilen Kürtlerin geri gönderilmeleri için etkin bir faaliyet göstermistir286 . 
Faaliyetlerini Kürtler arasında yürütmeye baslayan Kürdistan Teali Cemiyeti üyeleri, 1918 yılı Kasım’ında çıkmaya baslayan “Jin” Dergisini yayın organı haline getirerek, görüslerini burada ifade etmeye baslamıslardır. Bu arada “Kürdistan” isimli dergi de aynı amaçla yayınlanmaktaydı. 2 Ekim 1919 tarihine kadar 25 Sayı çıkan Jin Dergisi, Kürtçe’nin Kurmanci ve Sorani lehçelerinde yayın yapmıs, zaman zaman Türkçe yazılara da yer vermistir287 . 


3.2- Kürdistan Teali Cemiyeti’nin Osmanlı İdarecileri, İngilizler ve Diğer Devlet Temsilcileriyle Görüsmeleri ve Faaliyetleri 

    1918’de kurulan Kürdistan Teali Cemiyeti yöneticilerinin genel fikir yapısı, I. Dünya Savası sonrasında Osmanlı Devleti’nin kötü gidisatının görülmesi ve bu 
gidisattan kendilerinin ne sekilde faydalanabilecegi ile mümkün mertebe kazanç elde etme düsüncesi idi. Bu düsüncelerle harekete geçen Cemiyetin yöneticileri, 
savasın en önemli galibi olan İngilizler basta olmak üzere, İtilaf güçleri ile dogrudan temasa geçmisler ve çok somut isteklerde bulunmuslardır. İtilaf güçleri ile kendi emelleri dogrultusunda görüsmelere devam ederken, aynı zamanda Osmanlı İdarecileri ile de görüsme ve diyaloglarına devam etmekteydiler. 
Tüm bu faaliyetler, Kürdistan Teali Cemiyeti yöneticilerini, karmasık bir iliskiler yumagına ve fikirler karmasasına itmisti. 
Bu yöneticiler, özellikle Kürtlerin yasadıkları bölgelerin Ermenilere verilmesi tehlikesinin gündemde olması nedeniyle, en önemli devlet gözüyle gördükleri İngilizler ile etkin bir diyaloga girmisler, belli bir noktadan sonra ise çalısmalarını İngiliz politikalarına endeksler bir hale gelmislerdir288 . 

Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından, kurulan Tevfik Pasa Hükümeti, İngilizlerin daha da ilerlemesinin önünün alınması için Kürtlerin Türk 
taraftarı olarak kalması ve İngilizlerin emperyalist çıkarlarına karsı belirli oranda kalkan olarak kullanılması düsüncesindeydi. 
Bu amaçla kurdugu hükümete Kürt kökenli bazı kisileri alarak bu düsüncesini faaliyet sahasına sokmaya çalısmıştır. Tevfik Pasa’nın kurdugu ilk kabinede Mesihat Bakanı Kürt kökenli Haydarizada İbrahim Efendi’dir. Evkaf Bakanı ise, Paris’te oturan Serif Pasa’nın amcası ve eski Dısisleri Bakanı Sait Pasa’nın kardesi İzzet Bey’dir. İzzet Bey’in enistesi olan ve Kürdistan Teali Cemiyeti’nde de önemli görevlerde bulunmuş ve daha sonraki dönemde Nemrut lakabı takılmış olan Mustafa Pasa’dır289 . 

Kürdistan Teali Cemiyeti üyeleri arasında etkin olmaya baslayan bagımsızlıkçı ve İngiliz yanlısı tavırlar, Osmanlı idarecilerini endiselendirmeye baslamıstır. İzmir’in Yunanlılar tarafından isgal edilmesi ve İngilizlerin Kürtler üzerindeki faaliyetlerinin artması sonucunda 26 Mayıs 1919 tarihinde Şura-yı Saltanat toplanmıstır. 
Bu toplantıya çagrılanlar arasında Kürdistan Teali Cemiyeti yetkilileri de vardır. Bu toplantıda, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin Kürtler üzerinde yapmakta oldugu 
propagandadan rahatsız olundugu toplantıya katılan iki kisilik Kürdistan Teali Cemiyeti temsilcilerine ifade edilmistir290 . 

Yapılan Saltanat Surası’na ragmen Kürdistan Teali Cemiyeti mensuplarının Kürtler üzerindeki faaliyetlerinin artması üzerine, bu cemiyet ve Kürtler, hükümetin genel olarak mesgul oldugu bir diger mesele olarak ortaya çıkmıstı. Tevfik Pasa’nın İngiliz ilerlemeleri ve Ermenilere karsı olması amacıyla kurulmasını özendirdigi bu cemiyet, Osmanlı hükümetlerinin basını agrıtan bir mesele haline gelmistir. Bu süreç içinde, 18 Haziran 1919’da toplanan Bakanlar Kurulu, Kürtler ile ilgili meseleleri görüsmüş ve Hükümet yetkilileri, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin etkinliginin azaltılması için yeni kararlar almıstır. Alınan bu kararlara göre; Kürt asiret reislerine madalya ve ünvanlar verilerek tatmin edilmeleri, savaş yıllarında Konya ve Ankara’ya göç ettirilmiş olan Kürtlerin geri gidebilmeleri, kendilerine hayvan ve çadır verilmesi yoluna gidilecekti. Bunun yanında, Kürt kökenli Haydarizade brahim Efendi, Abuk Ahmet ve Bahriye Nazırı Avni Pasalardan olusan bir heyetin Kürtlerin yasadıkları yerlere gönderilerek Kürdistan Teali Cemiyeti’nin gereksizliginin anlatılması da bu kararlar arasında yer almıstır291 . 

Alınan bu kararlara ragmen, Bab-ı Ali, Kürdistan Teali Cemiyeti mensuplarının davranısları ile bu dönemde Yüzbası Noel’in Diyarbakır ve çevresi ile İstanbul’daki faaliyetlerinden rahatsız olmuş ve Kürt hareketlerinin merkezi otoriteye karsı politik misyon tasıdıgını düsünmeye baslamıstır292 . Bab-ı Ali, Temmuz ayının baslarında, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin son çalısmalarını sorgulamak ve bu cemiyet üyeleri ile İngilizler arasındaki görüsmelerde neler konusuldugunun öğrenilmesi için cemiyetin önde gelenlerini çagırtmıstır. 10 Temmuz 1919’da yapılan görüsmeye, hükümet adına eski Seyhülislam ve simdi de nazır olan Haydarizade İbrahim Efendi, eski Harp Nazırı Abuk Pasa ve Bahriye Nazırı Avni Pasa katılmıstır. Seyit Abdülkadir baskanlıgındaki Kürdistan Teali Cemiyeti heyetinde ise Mevlanzade Rıfat, Emin Ali Bedirhan, Yüzbası Emin ve Binbası Avni Beyler bulunmuştur293 . 

Yapılan bu görüsmede Hükümet temsilcisi Haydarizade İbrahim Efendi, Kürdistan Teali Cemiyeti’ne mensup kisilerin bagımsızlık pesinde kostukları ve 
hükümeti tanımadıklarını belirterek, taleplerinin neler oldugu hususunda cemiyet üyelerinden bilgi istemistir. Toplantıya katılan Yüzbası Emin Bey’in bu iddiaları 
reddetmesi üzerine, Haydarizade “Kürtlerin Osmanlı Devleti’nden ayrılmayı istemediklerini ben de biliyorum; ancak aldatılmış olmaları mümkündür. 

Süleymaniye’yi isgal eden ngiltere büyük bir Kürdistan kurmaya çalısmakta ve dogu illerini de bu Kürdistan’a ilhak etmek istemektedir. Biz böyle görüyoruz” diyerek, İstanbul Hükümeti’nin bu dönemde çevrilen İngiliz entrikalarından haberdar oldugunu ifade etmistir. 
Bunun üzerine Mevlanzade Rıfat, Damat Ferit’i, Paris’te Dogu Anadolu’yu Ermenilere peskeş çekmekle suçlamış ve İngilizlerin bu durumda Kürdistan açısından daha iyi oldugunu ifade etmistir294. 

Bu ise hükümet yetkililerini hem sasırtmış hem de sinirlendirmistir. Hükümet yetkilileri itidalli olunması ve Damat Ferit’in dönüsünün beklenmesi gerektigini ifade etmislerdir. Bu ortamda Avni Pasa, durumun karısık oldugunu ve ortak bir amaç için çalısmak gerektigini belirterek, su an için onların yardım ve itaatlerini beklediklerini, ne zaman Kürtleri düsünemeyecekleri ve durumun daha da kötü gittigi bir noktaya gelirlerse “... O zaman size söylerim; gidin ve basınızın çaresine bakın” diyeceklerini belirtmistir. 

Bu söz üzerine Mevlanzade Rıfat “Ancak o durumda bizim kendi basımızın çaresine bakmamız için çok geç olmayacak mı? Su anda herkesin kaderi Paris 
Konferansı’nda tayin edilmek üzere. Her hükümet ve her ulus orada verilen kararlara hürmet etmek zorunda. Dolayısıyla, cemiyetimiz Kürt ulusunun selameti için Kürdistan'da barış ve sükuneti korumaya çalısmaktadır” diyerek yaptıklarını savunma yoluna gitmistir. Bunun ardından Emin Ali Bedirhan kendilerine özerklik verilip verilmeyecegini sormus, Avni Pasa ise, savaş öncesi dönemde Yemen’de uygulanan sistemin Kürtlerin yasadıkları yerlerde de uygulanabilecegini ifade etmistir. Bunun ardından Emin Ali Bedirhan, Kürtlerin yasadıkları yerlere Kürt kökenli Vali ve görevlilerin gönderilmesini talep etmistir. Görüsmenin sonucunda, Kürtlerin yasadıkları yerlere Kürt kökenli Vali ve görevlilerin atanması kararlastırılmıstır295 . 

Daha sonraki dönemde de Kürdistan Teali Cemiyeti ile İstanbul hükümetleri arasında bazı görüsmeler olmustur. Erol Kurubas’ın ifadesine göre, Damat Ferit Pasa Anadolu’daki harekete karsı Kürtleri kullanma siyasetini 1920 yılında da devam ettirmistir. Mustafa Kemal hareketine karsı bir koz olarak kullanılmak istenen Kürtlerin ve Kürdistan Teali Cemiyeti’nin faaliyetlerine bu nedenle göz yumulmus, fakat basarılı olunamamıstır296 .

Kuruluş asamasından sonraki dönemde, Kürdistan Teali Cemiyeti mensuplarının en fazla irtibatta bulunarak görüsmeler yaptıkları kesim İngilizler olmustur. Zira 
İngiltere, savasın galibi olan tilaf devletleri arasında, Ortadogu bölgesindeki en güçlü ülke konumundaydı. Bu nedenle savaş sonrasındaki olusumun İngilizler 
tarafından sekillendirilecegi, bundan dolayı da kendileri için İngilizlerin kurtarıcı güç konumunda olabilecegini düsünmekteydiler. Yukarıda da belirttigimiz gibi, 
Kürtlerin yasadıkları topraklar üzerinde bir Ermeni devletinin kurulması fikri, Kürtler için en kötü son olarak görülmekteydi. I. Dünya Savası sırasında, Ruslar ile birlikte hareket eden Ermeni çetelerinin Kürtlerin de yasadıkları bölgelerde yaptıkları katliamlar hafızalarda derin izler bırakmıs, bunun tekerrür etme olasılıgı, Kürtler için en büyük korku haline gelmistir. 

Mütareke döneminde, gelecekteki yapının İngilizler tarafından sekillendirilecegi düsüncesinde olan Kürdistan Teali Cemiyeti mensupları ile İngilizler arasındaki ilk görüsme, 2 Ocak 1919 tarihinde gerçeklesmistir. Kürdistan Teali Cemiyeti içinde etkili olan sahıslardan; Bediüzzaman Said-i Kürdi, Mustafa Pasa, Emin Ali Bedirhan ve diger bazı Kürt önde gelenleri, İngiltere Yüksek Komiseri’ni ziyaret ederek bazı isteklerde bulunmuslardır. İsteklerden ilki; Sivas, Ankara, Adana, Konya, Halep illerindeki nüfusun bir kısmının, Erzurum, Van, Bitlis, Harput, Diyarbakır ve Musul’daki nüfusun ezici çogunlugunun Kürt oldugu ileri sürülerek, bu illeri kapsayacak uygun yerde sınırları saptanan bur Kürdistan oluşturulması, bunun yanında, Osmanlı sınırları içinde bulunan veya ayrılan yerlerdeki azınlıklara verilen haklardan Kürtler de yararlanmalı ve Kürtlere İngiliz himayesi altında özerklik verilmelidir297 . 

Ocak ayında yapılan bu ziyaretin ardından, Nisan ayının baslarında Kürdistan Teali Cemiyeti’ne mensup bazı kisiler baskanları olan Seyit Abdülkadir’in liderliginde İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiserligi Siyasi Memuru A.Ryan’ı ziyaret etmislerdir. Yapılan bu ziyarette, özerk bir Kürdistan’ın kurulması ve Ermenilerin hakimiyeti altında yasayamayacaklarını belirten heyet, Kürtler arasında meydana çıkan İngiliz aleyhtarı hareketlere karsı298 , İngilizlerin gönlünü kazanmaya çalısmıslardır299 . 
İngilizler ile Kürdistan Teali Cemiyeti arasında iliskiler karmasasının yasandıgı bu dönemde, İngilizlerin bir diger düsüncesi de, kendilerine taraftar olan bazı Kürt önde gelenleri, Kürtlerin yasadıkları yerlere vali ve mutasarrıf olarak atamaktı. Bu düsünce ile Emin Ali Bedirhan’ı Diyarbakır Valiligi’ne, Hamdi Pasa’yı Onuncu Kolordu Komutanlıgı’na ve bir baska Kürd’ün de Mardin Valiligi’ne atanması hususunda tesebbüse geçmislerdir. Hatta atanması düsünülen kisilerden olan Emin Ali Bedirhan ve Seyit Abdülkadir, 16 Nisan 1919 tarihinde Nusaybin ve yöredeki asiret reislerine telgraflar çekerek, Emin Ali Bedirhan’ın yakında Vali olarak yöreye gelecegini bildirmişlerdir. Ancak Osmanlı Hükümeti bu hususta çekincelerini belirtmiş olmalıdır ki, bu atamalar gerçekleşmemistir300 . 

İngilizler tarafından Kürdistan Teali Cemiyeti hakkındaki iliskilerin sürdürüldügü süreçte, İstanbul’daki ngiliz Yüksek Komiser Vekili Amiral Richard Webb, Lord 
Curzon’a 21 Mayıs 1919’da, Kürt hareketi ile ilgili olarak bir yazı göndermistir. Gönderilen bu yazıda “En önemli Kürt önderlerinden bazılarının Türklerle olan 
baglarını kesinlikle koparmalarını saglamak kolay olacaktır; yeter ki çıkarlarının Ermeni çıkarlarına kurban edildigi korkusundan kurtarılsınlar. Öte yandan, eger İngiliz hükümetinden sempati görmezlerse, her yerde olay çıkarabilirler ya da Türk imparatorlugunu kurtarma savasına katılabilirler” demek suretiyle Kürt hareketini Türklerden uzak tutarak kendi kontrolleri altında bulundurmak gerektigini ifade etmistir301 . 

Yapılan bu görüsmeler ve yazısmalara ragmen Kürdistan Teali Cemiyeti üyelerinin çogunlugu genel olarak İngilizlere hep kuskuyla bakmıslar ve onların 
kendilerini tamamen gözden çıkarmalarını engellemek için büyük çaba harcamıslardır. Zira genel gidisata göre İngilizler Kürtlerin tümünü kapsayacak birlesik bir Kürdistan’ı hiçbir zaman düsünmemekteydiler. Bunun yanında Mayıs 1919’dan sonraki dönemde Anadolu’da yavaş yavaş gündeme gelmeye baslayan Mustafa Kemal Pasa’nın faaliyetleri de bu kisileri endiseye sevk etmekte ve ngiltere ile karsılıklı iliskilerinin daha da sıkı bir hale gelmesini saglamaktadır302 . 

Kürdistan Teali Cemiyeti ile ngilizler arasındaki iliskiler 1919 yılı yaz aylarında da devam etmistir. Amiral Calthorpe’un 12 Temmuz 1919 tarihli yazısına göre, 
İngilizler ile Kürdistan Teali Cemiyeti arasında yapılan görüsmeler sonucunda, Yüzbası Noel ile birlikte Güneydogu Anadolu Bölgesi’ne gidecek kisiler tespit edilmistir. 
Buna göre, bu kisiler Noel’den ayrı olarak bu bölgeye gidip, orada bulusacaklar ve asiretler ile görüsmelerde bulunacaklardı303 . 

Sivas Kongresi sırasında ortaya çıkan Ali Galip-Yüzbası Noel Olayı sonrasındaki dönemde, İngilizler ile Kürdistan Teali Cemiyeti arasındaki iliskiler devam etmistir. 
9 Aralık 1918 tarihinde Amiral Sir F.de Robeck’ten Lord Curzon’a gönderilen bir yazıya göre, 8 Aralık tarihinde Seyit Abdülkadir İngiliz siyasi memurlarından Hohler’i ziyaret etmistir. Bu yazıda, Kürtlerin bütün ümitlerini İngiliz Hükümeti ’ne bagladıgı belirtilmekte ve Kürtleri Mustafa Kemal hareketine karsı kullanmak için bazı güçlerin her parayı ödemeye razı oldukları belirtilmektedir304 . 

Kürdistan Teali Cemiyeti’nin baskanı ile İngilizler arasındaki iliskiler 1920 yılı içerisinde de devam etmistir. Amiral de Robeck’in 27 Subat 1920 tarihinde gönderdigi bir telgrafta, Seyit Abdülkadir’in İngiliz himayesinde yönetecegi bir birlesik Kürdistan’dan yana oldugu, ancak Türk egemenligine de karsı olmadıgı belirtilmektedir. 
Buna ilave olarak, Seyit Abdülkadir’in Kafkaslarda beliren Bolsevik tehlikesine karsı Kürtlerin kullanılabilecegini belirttigi de ifade edilmektedir. En son olarak da “ 
... belli durumlarda Abdülkadir’in halen bizim tarafımıza yararlı olabilecegini düsünmekteyim” demek suretiyle Seyit Abdülkadir’den faydalanmak gerektigi 
belirtilmektedir 305 . 

Amiral de Robeck, 2 Mart 1920 tarihinde gönderdigi bir diger telgrafta ise, Seyit Abdülkadir’in 8 Aralık’ta Hohler’e yaptıgı ziyaretten sonra ilk olarak 21 Subat’ta 
İstanbul’daki Yüksek Komiserlige gelerek kendisi ile görüstügünü belirtmektedir. Robeck’in belirttigine göre, bu görüsmede Seyit Abdülkadir, tüm Kürdistan’ın rızasını alabilecek kisinin bizzat kendisi oldugunu ve “... Türk milliyetçilerinin etkinliklerini önlemek ve bir Bolsevik ilerlemesini durdurmak için kendisinin ve halkının faydalı kılınmasını istirham ...” etmistir306 . 
İngilizler ile Kürdistan Teali Cemiyeti arasındaki iliskiler bundan sonraki dönemde de belirli oranda devam etmisse de, bu dönemde cemiyet içinde ortaya çıkan bölünme sonrasında, bu cemiyetin etkinligi gittikçe azalmıstır. Kürdistan Teali Cemiyeti mensuplarının görüsmelerde bulundukları bir diger devlet de Amerika Birlesik Devletleri’dir. I. Dünya Savası’nın sona erdirilmesinde etkin bir gücü olan bu devlet, savaş sırasında Wilson Prensipleri olarak bilinen ve ulusların kaderlerini belirleme hakları oldugu temelinde sekillendirilen bir beyanname yayınlamıstı. Savaş sonrası dönemde, stanbul’daki Kürdistan Teali Cemiyeti ileri gelenleri, ulusların kendi kaderlerini tayin etme hakkından kendilerinin de faydalanması prensibinden Kürtlerin de faydalanması gerektigini düsünerek bu dönemde stanbul’da bulunan Amerikan temsilcileri ile görüsmelerde bulunmuslardır307 . 

Amerikalılar ile Kürdistan Teali Cemiyeti üyeleri arasında 4 Agustos 1919 tarihinde bir görüsme gerçeklesmistir. Kürdistan Teali Cemiyeti baskanı Seyit 
Abdülkadir’in liderliginde Emin Ali Bedirhan, Bedüizzaman Said-î Kürdi ve Dr. Sükrü Mehmet Sekban’ın katıldıgı bu görüsmede, kurulması istenen Kürdistan ve Ermenistan üzerinde görüsmelerde bulunulmustur. Bu görüsme sırasında Kürtlerin yasadıkları yerlerde Ermenistan’ın kurulması gündeme geldigi zaman, hazır bulunanlardan Bedüizzaman Said-i Kürdi “Kürdistan eger deniz sahilinde olsaydı dritnautlarınız ile belki bu kararı tatbik edebilirdiniz,. fakat Kürdistan daglarına dritnautlarınız çıkamaz. 
Bu kararınız da tatbik edilemez” diyerek, Ermenistan’ın kurulmasının mümkün olmadıgını ifade etmistir308 . 

Kuruluş asamasından sonraki dönemde Kürdistan Teali Cemiyeti üyelerinin görüsmelerde bulundukları ve gelecek için yardım talebinde bulundukları ülkelerden birisi de Fransa’dır. Sykes-Picot Antlasması’na göre Musul da dahil olmak üzere Kürtlerin yasadıkları yerlerin Fransızlara verilmiş olması Kürtlerin Fransa’ya bakıslarını önemli oranda etkilemektedir. Kürtlerin yasadıkları yerlerde bulunan Hıristiyan Nasturi ve Ermenilerin hamisi olarak görünen Fransızların idaresine girmekten çekinen Kürtler, 

I. Dünya Savası sırasında Ermeniler ile aralarındaki karsılıklı çatısmaların, Ermenileri koruyan Fransızlar tarafından aleyhlerinde kullanılmasından çekinmislerdir309 . Mondros Mütarekesi’nden kısa bir süre sonra, İngiliz himayesinde bir Kürt devletinin kurulması hususunda çalısma yapan İngilizler, bu hususla ilgili olarak temsilcileri olan Mark Sykes aracılıgı ile Fransızların görüsünü almak istemislerdir. Bu amaçla Sykes, Fransız temsilcisi Georges Picot ile görüsmüstür. 
Bu görüsmede Picot, böyle bir devletin Fransız çıkarlarına ters düsecegini ve kabul edilemeyecegini ifade etmistir310 . 

Fransızların kesin olarak bir Kürt devletine karsı olmalarına ragmen, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin baskanı olan Seyit Abdülkadir, 1919 yılı içerisinde İstanbul’daki Fransız Yüksek Komiserligi’ne basvurarak, gelecekte kurulması düsünülen Kürdistan’ın ekonomik olarak yasayabilmesi için Akdeniz’e çıkısının olması gerektigini belirmistir. Kurulması düsünülen Kürdistan ile Akdeniz arasındaki bölge Fransa hakimiyetinde kalacagından, bu bölgeden belli bir kısmın Fransızlar tarafından kendilerine verilmesini istemistir311 . 

Fransa açısından kurulacak olan Kürt devleti, Ortadogu bölgesinde Fransız çıkarlarına karsı olacaktır. Bu nedenden ötürü, Fransa’nın çıkar alanları ve hakimiyet sahasındaki bölgede herhangi bir Kürt olusumuna izin vermek mümkün degildir. Bu nedenden ötürü Fransızlar, kurulması düsünülen Kürt devletinin, Fransa’nın hakim olacagı sahalar olan Suriye ve Fırat Nehri’nin batı yakasını kapsamasına kesinlikle karsı çıkmıslar, bu alan dısında kurulacak olan bir Kürt devletini kabul edebileceklerini belirtmislerdir312 . 

Fransızların kendi hakimiyetleri altında bulunan yerlerde bir Kürt devleti kurulmasına karsı olmasına ragmen, bazı Kürt ileri gelenleri Fransa’dan bu hususta yardım talep etmeye devam etmislerdir. Kürdistan Teali Cemiyeti’nin baskan yardımcılıgı da yapan Emin Ali Bedirhan, 16 Haziran 1920 yılında Fransız Yüksek Komiserligi’ne basvuruda bulunarak kendilerine yardım edilmesini talep etmistir. Bu basvuruda Emin Ali Bedirhan, barış görüsmeleri sırasında Fransa’ya verilmesi düsünülen yerlerde Bedirhan ailesinin büyük bir etkisinin bulundugu, bu etkinin Fransız hükümeti tarafından kullanılmasının yerinde olacagını belirtmistir313 . 

DİPNOTLAR;

275 Kürt milliyetçilerinin en büyük kaygısı, Kürt topraklarının bir kısmının, kurulması düsünülen Ermeni devletinin sınırları içine alınarak Kürdistan’ın bölünmesiydi. 
      Ayrıca onlar, Türklere karsı ngilizlerin yardımını da umuyorlardı. E.Kurubas, a.g.e., s.69. 
276 Robert Olson, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin 1912 yılında kapatılan Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nin yeniden faaliyete geçen devamı olarak görmektedir. 
      Olson, Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti’nden farklı olarak, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin sehirli milliyetçilerin yanı sıra, asiret mensubu üyeleri de çatısı altında 
      barındırdıgını belirtmektedir. Robert Olson; Kürt Milliyetçiliginin Kaynakları ve Seyh Sait İsyanı, Özge Yayınları, Ankara, 1992, s.45. 
277 Seyit Abdülkadir, sahip oldugu köklü aile yapısından dolayı, özellikle Hakkari ve çevresinde bulunan bölgede “Peygamber gibi tapınılacak bir kisi” olarak görülmektedir. Hasan Yıldız; XX. Yüzyıl 
      Baslarında Kürt Siyasası ve Modernizm, Nujen Yayınları, İstanbul, 1996, s.29. Seyit Abdülkadir cemiyetin kuruldugu dönemde Osmanlı Devleti’nin en önemli 
     görevlerinden olan ve bu günkü Danıstay’a denk gelen Sura-yı Devlet’in baskanı idi. Bu kisinin ayrılıkçı ögeleri içeren bir cemiyetin baskanı olması dönemin 
     İstanbul gazetelerinde kınanmış ve bu konu ile ilgili yazılar yazılmıstır. S.M.Sekban; a.g.e., s.167-168. Gazeteler, Seyit Abdülkadir için "ya Surayı Devlet 
     riyasetinden çekilsin ya da Kürdistan'ın istiklalini istemekten vazgeçsin" diye yazıyorlardı. “80 yıllık Kürt politikası-3” 
     http://www.yuruyus.com/www/news.php?h_newsid=442&dergi_sayi_no=16&. 
278 Tarık Zafer Tunaya; Türkiye’de Siyasal Partiler, C.:II, İstanbul, 1986, s.186; İsmail Göldas; Kürdistan Teali Cemiyeti, Doz Yayınları-İstanbul, 1991, s.12, 16; 
     N.Kutlay; a.g.e., s.287. Yönetim kurulunun olusturulması sırasında, Emin Ali Bedirhan ile Ferik Fuat Pasa baskan yardımcılıklarına, Ferik Hamdi Pasa da genel 
     sekreterlige getirilmistir. Selahattin Çetiner; “Kürtlerin Siyasi ve İdeolojik Kürtçülük Faaliyetleri”, 
     http://www.mudafaai-hukuk.com.tr/test/TEROR_DOSYASI/scetiner_2.htm. 1919 yılına ait gizli İngiliz belgesinde, Kürt Partisi olarak belirtilen Kürdistan Teali 
     Cemiyeti’nde aktif rol alan tanınmış Kürtler belirtilirken Seyh Abdülkadir baskan, Mevlanzade Rifat gazeteci ve Emin Bey Edirne Adliyesi’nde memur olarak 
     belirtildikten sonra, bunların Wilson prensiplerine göre hak iddia ettikleri belirtilmektedir. Erol Ulubelen; İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, Cumhuriyet Kitapları, 
     İstanbul, 2005, s.186. 
279 N.Kutlay; a.g.e., s.287. Kürdistan Teali Cemiyeti’ne üye olan ve çalısmalarına katılanlara ait 167 kisilik bir liste için su esere bakılabilir. İsmail Göldas; 
      Kürdistan Teali Cemiyeti, Doz Yayınları İstanbul, 1991, s.39-45. kurucular arasında yer alan kisilerden 8’i Bedirhan ailesine, 6’sı ise Baban ailesine mensup 
      kisilerdir. Selahattin Çetiner; “Kürtlerin Siyasi ve deolojik Kürtçülük Faaliyetleri”, 
      http://www.mudafaai-hukuk.com.tr/test/TEROR_DOSYASI/scetiner_2.htm.  
      Kürdistan Teali Cemiyeti üyeleri arasında Ankara’nın Bala kazasının esrafından Hacı Osman Bey ile Kırsehir’in Mecidiye kazasından Osman Sefki Efendi’nin de 
      adına rastlanmaktadır Rohat Alakom; “Orta Anadolu Kürtlerinin Kürt Milliyetçiligiyle Tanısması (1918-1920)”, 
      http://www.kusca.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=16&newlang=danish. 
280 Tarık Zafer Tunaya; Türkiye’de Siyasal Partiler, C.:II, İstanbul, 1986, s.188. Mahmut Çetin de, İtilaf güçlerinin, Ermeni ve Arapları öne çıkaran ve bazı yerleri 
onlara verme düsüncesi ile yaptıkları faaliyetlere karsı olarak, İstanbul hükümetinin ustaca bir manevra ile Kürdistan Teali Cemiyeti’ni kurdurarak, Kürt ve Zazaları 
aktif hale geçirdigini belirtmektedir. Mahmut Çetin; İsyancı Bedirhan Bey’in Yaramaz Çocukları ve Bir Kardeslik Poetikası Kart-Kurt Sesleri, Biyografi.net, İstanbul, 
2005, s.40. 
281 15.000 kisilik bu gurubun, İstanbul’da yasayan Kürtlerin % 50’sini olusturdugu belirtilmektedir. Martin Van Bruinessen; Aga,Seyh Ve Devlet, Özge Yayınları, 
     Ankara, Tarihsiz, s.346. 
282 E.Kurubas, a.g.e., s.36. İstanbul’daki merkez mesrutiyetin siyasal sözlügüne uygun olarak, “ Kürt Kulübü” olarak da adlandırılmıstır. T.Z.Tunaya; a.g.e., s.188. 
283 Malmisanij; Diyarbekirli Cemilpasazadeler ve Kürt Milliyetçiligi, s.101. Kürdistan Teali Cemiyeti içerisinde de yer bulan bir diger Kürt gurubu Pan-İslamist 
     görüslere sahip olan guruptur. İngiliz karsıtı faaliyetlerde bulunan Türk guruplarıyla da isbirligi içinde çalısan bu gurubun asli hedefi, bagımsız bir 
     Ermenistan kurulmasını engellemek olarak belirtilmektedir. R.Olson; a.g.e., s.47. 
284 Bu düsüncelere ragmen, Kürdistan Teali Cemiyeti’nde etkin rol oynayan Sükrü Mehmet Sekban’ın daha sonraki dönemde yazdıklarına bakılırsa, ayrı bir Kürt devleti 
       manen ve maddeten yasayamazdı. Zira, Bagımsız bir Kürt Devleti’nin kurulması, Kürt halkının gerçek menfaatleri yönünden bir felaket, bir yıkım olurdu. 
       Ancak o zamanki siyasi sartlar, ayrılma taraftarı gibi hareket etmeyi gerektirmistir. S.M. Sekban; a.g.e., s.28-29. 
285 E.Kurubas, a.g.e., s.36-37. 
286 N.Kutlay; a.g.e., s.295. 
287 S.M. Sekban; a.g.e., s.168; N.Kutlay; a.g.e., s.290. 
288 E.Kurubas, a.g.e., s.68. 
289 N.Kutlay; a.g.e., s.316. İzzet Bey Tevfik Pasa’nın hem birinci, hem de ikinci hükümetlerinde yer alan bir kisiliktir. Calthorpe’un bildirdigine göre, 
İzzet Bey İngilizlerle çalısmaya meyilli bir kisiliktir. Ancak Ermeni meselesinde diger Kürt liderleri ile aynı düsüncede olup, Ermeni hakimiyetine karsıdır. 
E.Kurubas, a.g.e., s.98. İzzet Bey’in İngiliz yanlısı olması, İttihat ve Terakki kökenli kisiler tarafından aleyhinde kullanılmakta ve yıpratılması yönünde etkin 
mücadeleye sebep olmaktaydı. N.Kutlay; a.g.e., s.316. 
290 İ.Göldas; a.g.e., s.106-107. 
291 N.Kutlay; a.g.e., s.321, 323-324. Bu dönemde hükümetin bası olan Damat Ferit Pasa’ya göre, Kürdistan Teali Cemiyeti gayri mesru bir cemiyettir. 
      İ.Göldas; a.g.e., s.107. 
292 İ.Göldas; a.g.e., s.108. 
293 A.Mesut; a.g.e., s.75; E.Kurubas, a.g.e., s.90-91; N.Kutlay; a.g.e., s.324; İ.Göldas; a.g.e., s.108; M.S Lazarev; a.g.e, s.163. 
294 O dönemki İstanbul basınında yer alan yazılara göre, Paris sulh görüsmelerine giden Damat Ferit Pasa’nın Ermenilerin istekleri dogrultusunda konustugu ve Ermeni isteklerinin göz önünde bulundurulup, onlara özerklik verilecegini söyledigi belirtilmistir. İngiliz kontrolü altında bulunan İstanbul basınında yer alan bu ifadeler ile Ermenilere verilecek olan topraklarda yasayan Kürtler ile Osmanlı idaresinin arasının açılması ve Kürtleri kendi taraflarına çekme politikası esas istenen seydir. 
Paris’e giden Damat Ferit Pasa’nın buradaki görüsmeler sırasında, dönemin İngiliz kontrolünde bulunan İstanbul basının ifade ettigi gibi degil de çok daha degisik bir sekilde konustugu Batılı tarihçiler tarafından ifade edilmektedir. Sevr Barış antlasması sürecini ayrıntılı olarak inceleyen ve Paris görüsmelerini de bu incelemeleri sırasında irdeleyen Paul C. Helmreich’in eserinde Damat Ferit Pasa’nın 17 Haziran 1919 tarihindeki konusması ile ilgili bir kısım bulunmaktadır. Bu eserde ifade edildigine göre, Damat Ferit Pasa bütün suçu ttihatçılara ve Almanlara yükleyerek, savaş sırasında sadece Hıristiyanların degil üç milyondan fazla Müslüman’ın da zarar görüp vefat ettigini belirtmistir. 
Bu ifadelerin ardından Damat Ferit Pasa, Osmanlı Devleti’nin bütünlügünün korunmasını isteyerek, “Bu yekpare blogun parçalanması Dogu’nun barış ve huzur ortamı için zararlı olacaktır” seklindeki ifadesi ile görüslerine haklılık getirmeye çalısmıstır. Bundan sonraki konusmaları Paul C. Helmreich su sekilde ifade etmektedir. 
“Dolambaçlı ifadelere hiç girilmeden, Osmanlı hükümetinin, İmparatorlugun parçalanmasını ya da muhtelif mandalar altında taksim edilmesini kabul etmeyecegi belirtiliyordu. Bunu hemen hükümetin kabul etmeye hazır oldugu maddeler izliyordu. Trakya’da, Edirne’yi korumak amacıyla 1878 Berlin Kongresi’nde belirlenen sınırlara 
dönülmesi zorunluydu. Kıyı adalar ile Rus ve ran sınırına kadar Musul dahil bütün topraklar Türkiye’ye ait olmalıydı. Eger Müttefikler su anki Rus Ermeni devletini kabul ederse, Türkler ortak sınır konusunda onlarla görüsmeye taraftardı. Muhtelif Arap eyaletleri, stanbul’da bulunan halifenin denetiminde kalmalıydı. 
Bütün valiler, kendilerine kayda deger bir yerel özerklik hakkı tanınacak  olmasına ragmen padisah tarafından atanmalıydı. Kendi idarî örgütlenmesini saglayacak olan Hicaz buna istisnaydı. Son olarak, Türkiye, Mısır ve Kıbrıs meselelerini ngiltere’yle görüsmeye hazırdı.” Paul C. Helmreich; Sevr Entrikaları, Büyük Güçler, Masalar, Gizli Anlasmalar ve Türkiye’nin Taksimi, Çev.: Serif Erol, Sabah Kitapları, İstanbul, 1996, s.80-81 
295 E.Kurubas, a.g.e., s.91; N.Kutlay; a.g.e., s.324-325; İ. Göldas; a.g.e., s.109-110; M.S Lazarev; a.g.e, s.163-164; Malmisanij; Kürt Milliyetçiligi ve 
Dr.Abdullah Cevdet, s.77-78. Yukarıda belirtilen bu görüsme ile ilgili temel kaynak İngiliz belgeleri arasında yer alan ve İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiserligi’nden gönderilmiş olup 112204 numarada yer alan belge olusturmaktadır. Yapılan bu görüsme ile ilgili detayların ve konusmaların İngilizler tarafından elde edilmiş  olması ayrıca dikkati çeken bir husustur. Bu görüsmenin konusmalarının İngilizlerin eline nasıl geçtigi hususunda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. 
      Ancak, bu husus, o dönemdeki İngiliz taraftarlıgı veya etkinliginin ne derecede oldugu hususunda bize yeterli bilgiyi vermektedir. 
      Bu görüsme ile ilgili adı geçen belgenin Türkçe tercümesinin tamamı su eserde yer almaktadır. Ahmet Mesut; İngiliz Belgelerinde Kürdistan 1918-1958, Doz Yayınları, İstanbul, 1992, s.75-77. 
296 E.Kurubas, a.g.e., s.93. 
297 E.Kurubas, a.g.e., s.69-70; N.Kutlay; a.g.e., s.308, 337. 
298 Musul, Süleymaniye ve çevresinde Nisan ayı basında meydana gelen ngiliz aleyhtarı hareketler ile ilgili olarak Mezopotamya Genelkurmayı’ndan İstanbul Yüksek  Komiserligi’ne 9 Nisan 1919 tarihinde gönderilen gizli yazıda, Kürdistan Teali Cemiyeti’ne mensup bazı kisilerin, bölgede yasayan asiretleri İngiliz boyundurugunu  reddetmeye ve Türk hükümranlıgı (koruması) altında bagımsızlıklarını ilan etmeye çagıran bir mektupla birlikte 25 Mart’ta Süleymaniye’ye gitmek üzere Musul’dan  geçtikleri belirtilmekteydi. Bu hususla ilgili olarak, Seyit Abdülkadir ve Abdullah Cevdet’in bu mektupların yollanmasından sorumlu oldugu düsünülmüş olmalıdır ki,  bu iki kisinin acilen İstanbul’dan uzaklastırılmaları gerektigi bu yazıda belirtilmektedir. A.Mesut; a.g.e., s.29. 
299 Salahi R. Sonyel, Türk Kurtuluş Savası Ve Dış Politikası I.Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayını,. Ankara, 1995, s.28; A.Mesut; a.g.e., s 35; E.Kurubas, a.g.e., s.44, 45, 70. 
      Yapılan bu ziyaret sırasında, gelen kisiler arasında Abdullah Cevdet ve Süleyman Nazif’in bulunmaması Calthorpe tarafından gönderilen 13 Nisan tarihli yazıda belirtilmiş ve bu husus önemli görülmüstür. A.Mesut; a.g.e., s 35. Ayrıca bu ziyaret sırasında Seyit Abdülkadir, Kürdistan Teali Cemiyeti’nin İngiliz aleyhtarı  olmadıgını, bunu ispatlamak için bir ngiliz subayı ile birlikte Güneydogu Anadolu’ya bizzat gidebilecegini, hatta İngilizleri rahatlatmak için cemiyetin baskanlıgından ayrılabilecegini belirtmistir. Mim Kemal Öke; ngiltere’nin Güneydogu Anadolu Siyaseti ve Binbası E. W. C. Noel’in Faaliyetleri (1919), 
      Türk Kültürünü Arastırma Enstitüsü Yayını, Ankara, 1988, s.25. 
300 N.Kutlay; a.g.e., s.325. 
301 Salahi R. Sonyel, Türk Kurtuluş Savası Ve Dış Politikası I.Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayını,. Ankara, 1995, s.29; E.Kurubas, a.g.e., s.44. 
302 E.Kurubas, a.g.e., s.72-73. 
303 A.Mesut; a.g.e., s.59. 
304 “9 Aralık 1919 Amiral Sir F.de Robeck’ten Lord Curzon’a Mr. Hohler Kürt meselesi hakkında Kürt Baskanı olan Seyh Sait Abdülkadir Pasa ile görüstü. 
Kürtler bütün ümitlerini ngiliz Hükümeti’ne baglamıslar. Bu ara Mustafa Kemal gittikçe tehlikeli olmaya baslıyor. Kuvvetler Kürtleri Mustafa Kemal’e karsı 
 kullanmak için her parayı ödemeye hazırlardır.” Erol Ulubelen; İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul, 2005, s.198. 
305 A.Mesut; a.g.e., s.115. 
306 A.Mesut; a.g.e., s.119. Seyit Abdülkadir’in Robeck ile yaptıgı bu görüsmeden bir ay kadar sonrasına ait olan ve Amiral Robeck’ten Lord Curzon’a gönderilen bir 
      yazıda su ifadeler yer almaktadır: “İstanbul’daki Kürt Kulübü Baskanı Seyit Abdülkadir ve Paris’teki Kürt delegesi Serif Pasa emrimizdedir”. 
      E.Ulubelen; a.g.e., s.247. 
307 Savaş sonrası dönemde Osmanlı topraklarının gelecegi amacıyla arastırmalar yapan Amerikalılar tarafından olusturulan ve King-Craine Komisyonu olarak adlandırılıp, resmi adı “Türkiye Mandaları Üzerinde Uluslararası Komisyonun Amerikan Seksiyonu” olan komisyon, 10 Haziran-23 Temmuz tarihlerinde Osmanlı toprakları üzerinde inceleme gezisinde bulunmuslardır. M.S Lazarev; a.g.e, s.139. 
308 İ.Göldas; a.g.e., s.149; N.Kutlay; a.g.e., s.327-328; http://german.rizgari.com/modules.php?name= News&file=article&sid=177 
309 A.R.S.Attar; a.g.e., s.90. 
310 A.Mesut; a.g.e., s.23. Bu görüsmede gündeme gelen İngiliz himayesinde bir Kürt devletinin kurulması ile ilgili olarak Georges P COT, 12 Ocak 1919 tarihinde Fransız Dısisleri Bakanlıgı’na gönderdigi raporunda “Otonom Kürt Emirligi en kesin çıkarlarımıza ters düsmektedir” demektedir. Hasan Yıldız; XX. Yüzyıl Baslarında Kürt Siyasası ve Modernizm, Nujen Yayınları, İstanbul, 1996, s.70. 
311 E.Kurubas, a.g.e., s.74. Paris’te yapılan barış görüsmelerinde Kürtlerin temsilcisi olarak ortaya çıkan Serif Pasa da, Fransa’nın mandası altında otonom bir Kürdistan kurulması için Fransızlarla görüsmelerde bulunmustur. N.Kutlay; a.g.e., s.302. 
312 A.R.S.Attar; a.g.e., s.95. 
313 Yapılan bu basvuru ile ilgili geniş degerlendirme ve belgeler için su esere bakılabilir. Hasan Yıldız; XX. Yüzyıl Baslarında Kürt Siyasası ve Modernizm, 
Nujen Yayınları, İstanbul, 1996, s.40-42, 149151. 


BU YAZI DİZİSİ
12 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR

****