TÜRKİYEDE İÇ GÖÇLER ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME. BÖLÜM 5

TÜRKİYEDE İÇ GÖÇLER ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME. BÖLÜM 5

Kentsel yaşama amele, gündelik işçi, niteliksiz hizmet işçisi olarak katılan yurttaşların kentsel 
imkânlardan yararlanma ve kent yaşamı içinde dönüşmeleri neredeyse imkânsızdır. 

4. SONUÇ VE ÖNERİLER 

Birçok nedenden kaynaklanan, siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik, kentsel ve yapısal 
olmak üzere oldukça farklı ve büyük etkileri olan iç göç denilen serüven, irdelendikçe farklı 
yönlere kanat açan; günümüzde yaşamakta olduğumuz birçok kronikleşen sorunun biricik 
nedenini ve aynı zamanda da reçetesini bünyesinde barındırmaktadır. 
Ülkemizin yaşamış olduğu kentleşme ve bunun beraberinde getirdiği toplumsal 
sorunların çözülebilmesi, bunlara dönük bazı politikaların geliştirilmesi ve önleyici tedbirlerin 
alınması için iç göç olgusu, birbiriyle ilintili olan çok sayıdaki etmenle birlikte ele alınarak 
çözümlenmelidir ve bunun sonunda elde edilen bulgular, karar alıcılarca ve uygulayıcılarca 
her zaman göz önünde tutulması gereken birer temel başvuru kaynağı niteliğinde olmalıdır.
 1950’li yıllarda ülkemizin kırsal alanlarına bir anda giriveren ve buradaki toplumsal 
yapıyı beklenmedik bir hızda ve ölçüde değiştiren tarımda makineleşme olgusu ile fitili 
ateşlenen, daha sonra da gittikçe hızlanan, hızlandıkça etkileri ve kapsamı genişleyen, 
ülkemizdeki kentsel yapıyı, kır-kent nüfusunun dağılımını büyük ölçüde değiştiren, toplumsal 
sorunların artmasına ve bunlara yenilerinin eklenmesine yol açan iç göç süreci dönemsel 
olarak incelendiğinde; başlangıçta tarımda makineleşme ve bunun kırsal alanlarda ortaya 
çıkardığı eksik istihdam sonucu ortaya çıkarken, daha sonraları ülkenin kırsal alanlarına 
Kapitalizmin girmesi ve bu olgunun ortaya çıkardığı tarımsal üretimin ticarileşmesi ve 
metalaşmasına paralel olarak zamanla tarımsal üretim yapanların zararına işleyen bir sürece 
yerini bırakmasıyla gittikçe artmıştır. Bundan sonraki süreçte, kırsal yerleşmelerin altyapı ve 
temel kamu hizmetlerinden yoksun olması fertleri göçe sürüklemiştir. Ayrıca ülkede kırsal 
alanlara gittikçe yerleşen ve buralardaki küçük toprak sahiplerinin ayakta durmasını oldukça 
zorlaştıran Kapitalizm ile artan, ancak temelde dengeli bir toprak dağılımının ülkede 
sağlanamamasından kaynaklanan eskinin feodal beyleri günümüzün toprak ağalarının, 
topraklarını borç verme ve tefecilik yoluyla gittikçe genişletmeleri ve bunun sonunda ağırlıklı 
olarak yarıcı-ortakçı durumuna düşen kırsal kesim insanlarının geçim sıkıntısı içine girmesi 
de buralarda yaşayanları iç göçe itmiştir. Bunun dışında tarım kesiminden devletin el çekmesi 
ve üreticilerin Kapitalist sistemde tek başına bırakılması, tarım kesiminin ‘fertleri besleme 
kapasitesi’ni düşürmüştür. Ayrıca ülkede özellikle eğitim örgütlenmesinin kentlerde 
konuşlanması, yatırımı özendirici politikalar nedeniyle kentlerle kırsal yerleşmeler arasında 
belirginleşen ara farkların oluşması, kentsel yatırımların yanı sıra, sanayi yatırımlarının büyük 
ölçüde büyük kentlerde konuşlanması kentleri çekici kılmış ve büyük nüfus kitlelerini gerekli 
maddi birikimden ve kentin gerektirdiği yaşam ölçünlerinden yoksun bir şekilde kentlere 
doğru itmiştir. 

Ayrıca 1980’li yıllarda ülkemizin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde 
görülmeye başlanan terör ve güvenlik nedeniyle, gerekli maddi birikimden yoksun olan, 
kentle tanışıklığı yok denecek derecede az olan büyük bir nüfus kitlesi gönülsüz olarak yer 
değiştirmek zorunda kalmıştır. 

Kısaca bu şekilde özetlenen nedenlerle ortaya çıkan iç göç hareketlerinin, ülkemizdeki 
kentsel dokuyu büyük ölçüde bozduğu, ekonomik ve toplumsal dengeleri ters yüz ettiği, 
beklenmedik birçok olumsuz sonuca neden olduğu bilinen bir gerçektir. Bu sonuçlar arasında; 
başta gecekondulaşma gibi kentsel dokunun biçimsel açıdan kanserleşmesi, kentle 
bütünleşmeyen marjinal işlerde aşırı düzeyde birikmelerin görülmesi, kırsal yapıya özgü 
dayanışma ve danışma ilişkilerinin (hemşehricilik gibi) kente taşınması, kentsel altyapının taşıma kapasitesinin üstünde nüfusun kentlere akması ile kentsel altyapının bunu 
kaldıramaması, kentlerdeki siyasal hayatın kırsal ilişki ağları ve bazı faydacı anlayışlarla 
bozulması, sosyo-kültürel uyum sorunları gibi sonuçlar yer almaktadır. 

İç göçün bu olumsuz sonuçlarının ortadan kaldırılması ve minimize edilebilmesi için, 
iç göç olgusuna neden olan faktörlerin iyice çözümlenmesi ve bunlara yönelik önlemler 
alınması gerekmektedir. Bu bağlamda iç göçlerin ağırlıklı olarak ortaya çıkmasına neden olan 
geçim sıkıntısı ve işsizlik gibi ekonomik yönlü nedenlere karşı, ülkede bölgelerin çevresel ve 
sosyo-ekonomik şartlarına uygun yatırımlar kamu kesimince ve özel kesimce yapılarak 
buralarda istihdam alanları oluşturulmalıdır. Özel kesimin bu alanlara yönelmesi için 
özendirilmesi ve sanayi yatırımlarının ekonomik bakımdan geri kalmış bölgelere kaydırılması 
için ‘kalkınmada öncelikli iller’in sayısı arttırılmalıdır. 

Kırsal alanlarda köy tipi sanayi geliştirilerek buralarda yaşayanların üretici kimliğe 
kavuşması sağlanmalı, kırsal kesimde maliyetlerin azaltılması ve pazarlık gücünün arttırılması 
için kooperatifleşme desteklenmelidir. Tarım sektöründe faaliyet gösterenlerin son 
zamanlarda talep gören ve insan sağlığı, çevre açısından da büyük önem arz eden organik 
tarım yöntemleriyle üretim yapması teşvik edilmelidir. 

Ayrıca ülkede göç veren yörelerde ve kırsal kesimlerde yaşayanlar için yeni gelir 
getirici faaliyet alanları yaratılmalı veya teşvik edilmelidir. Bunlar, özellikle tarım dışı 
alanlarda bölgesel farklılıklara göre şekillenen eko-turizm gibi düşük maliyetli ve yeni kazanç 
alanları olmalıdır.

 Kırsal alanlarda sunulan kamu hizmetlerinin yoğunlaştırılması ve altyapı hizmetlerinin 
iyileştirilmesi gerekmektedir. Kırsal kesimde sunulan hizmetlerin maliyetini düşürmek ve 
hizmet kalitesini yükseltmek için, toplu yerleşmelere geçilmesi için halk özendirilmelidir. 
Kente göçle gelenlerin kentlileşme düzeylerinin yükseltilmesi için, bu kişilerin kentsel 
danışma ve dayanışma mekanizmalarıyla tanışıklılığının ve bağlantısının sağlanması 
gerekmektedir. Bu bağlamda özellikle kentlerin yoğun olarak göç alan bölgelerinde, halkın 
sosyalleşmesinin sağlanması ve kentli davranış kalıplarına uyum düzeyinin yükseltilmesi için 
halk eğitim merkezleri, küçük çaplı tiyatrolar, spor ve kültürel aktivite merkezleri kurulmalı 
ve bunların faal bir şekilde işlemesi sağlanmalıdır. Ayrıca basın ve yayın kuruluşlarının da, 
yayınları arasında halkın kentlileşmesine, kentsel davranış kalıplarına dönük bazı iletilere ve 
bu yönde hazırlanacak özel programlara yer vermesi gerekmektedir. 

Kentlerde faaliyet gösteren sosyal ve kültürel amaçlı derneklerin kurulması, bunlara 
katılım ve bunların etkinlikleri devlet tarafından desteklenmeli; halkın sivil toplum örgütleri 
aracılığıyla taleplerini toplu ve örgütlü bir şekilde ilgili yerlere iletmesi özendirilmeli ve halk 
bu yönde bilinçlendirilmelidir. 

Kente göçle gelenlerin marjinal kesim diye addedilen türedi işlerde birikmesini 
önlemek için, bu kişilerin mesleki becerilerini artırmak ve bunların yeni iş alanlarına 
kaydırılması için mesleki eğitime tabi tutulmalarını sağlayan eğitim faaliyetlerinin ve bunları 
yürütecek örgütlerin yoğun bir şekilde desteklenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, kamu 
kesimi ve özel kesim işbirliği içinde olmalıdır. 

Göçün kentlerde yol açtığı kaçak ve sağlıksız yapılaşmayı önlemek için, altyapısı 
hazırlanmış, kamu olanaklarına ve kent merkezine erişimi sağlanmış olan alanlar 
oluşturularak kente gelenlerin buralara kaydırılması sağlanmalıdır. 
Göçle kente gelenlerin, belli bir süre kentte tutunmasını sağlamak, belli bir gelir düzeyine erişmesini sağlamak için, kentlerde cüzi bir bedel karşılığında barınmasını sağlayan kiralık sosyal konutlar devlet tarafından inşa edilip, bunların fertler arasında dolaşımı sağlanmalıdır. 

KAYNAKÇA 

AKÇAY, A. Adnan, (1999), “Toprak Ağalığından Kapitalist İşletmeciliğe Türkiye Tarımında Büyük Topraklı İşletmeler”, Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
AKŞİT, Bahattin, (1997), “İç Göçlerin Nesnel ve Öznel Toplumsal Tarihi Üzerine Gözlemler: Köy Tarafından Bir Bakış”, Ahmey İçduygu ve Diğerleri (Der.), (1998), Türkiye’de İçgöç, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay. 
AKŞİT, Bahattin, (1999), “Cumhuriyet Döneminde Türkiye Köylerindeki 
Dönüşümler”, Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
BULUT, Yakup, (2005), GAP Bölgesinde Kentleşme (Sorunlar ve Çözümlere İlişkin Yaklaşımlar), İstanbul: Nobel Kitabevi. 
ÇAKIR, Osman, (2007), Kentleşme ve Gecekondu Sorunu, Isparta Fakülte Kitabevi. 
DİNÇ, Adem, (2007), “Yurdumuzda İç Göç”, 
http://www.paylasimcenneti.com/yurdumuzda-ic-goc-t4242.0.html;wap2, İnd. Tarihi: 15.04.2008. 
DPT (Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı), (1997), “Ulusal Çevre Eylem Planı”, 
http://ekutup.dpt.gov.tr/cevre/eylempla/torosa.pdf, İnd.Tarihi: 11.02.2008. 
ERDEM, Vahit, (1986), “Hızlı Şehirleşme ve Konut Sorunu”, SİSAV (Der.), (1986), Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, İstanbul: SİSAV Yay. 
ERJEM, Yaşar, “Türkiye’de İç Göçler, Kentleşme ve Toplumsal Değişme”, 
http://www.felsefelik.com/simurg/2-1997/13.pdf, İnd. Tarihi: 05.03.2008. 
GÜLER, Birgül A., (2005), Yeni Sağ ve Devletin Değişimi Yapısal Uyarlama Politikaları 1980-1995, İstanbul: İmge Kitabevi.
GÜNGÖR, Nazife, (2005), “Göç Olgusu ve Arabesk”, Zeytinburnu Belediyesi (Der.), (2005), Uluslararası Göç Sempozyumu Bildirileri, Zeytinburnu Belediyesi İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yay.
GÜRBÜZ, Şefika, (2005), “Kırdan Kente Zorunlu Göçün Nedenleri ve Sonuçları”, Zeytinburnu Belediyesi (Der.), (2005), Uluslararası Göç Sempozyumu Bildirileri, Zeytinburnu Belediyesi İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yay. 
GÜRKAN, Mustafa, (2006), “Sosyolojik Açıdan Göç ve Yasadışı Göç Hareketleri, 
Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, (2006), “Türkiye Göç ve Yerinden 
Olmuş Nüfus Araştırması”,http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tgyona/TGYONA_rapor.pdf, 
İnd. Tarihi: 07.09. 2007. 
HURMA, Hüseyin, (2003), “Türkiye’de Kentleşme ve Göç Olgusunun Siyasal 
Katılıma Etkisi”, Muğla: Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 
IŞIK, Oğuz, M. Melih Pınarcıoğlu, (2003), Nöbetleşe Yoksulluk, İstanbul: İletişim Yay. 
İÇDUYGU, Ahmet, Turgay Ünalan, (1997), “Türkiye’de İç Göç Sorunsal Alanları ve Araştırma Yöntemleri”, Ahmey İçduygu ve Diğerleri (Der.), (1998), Türkiye’de İçgöç, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yay. 
İÇDUYGU, Ahmet, İbrahim Sirkeci, (1999a), “Bir Ülke, Bir Aile ve Birçok Göç: 
Cumhuriyet Döneminde Bir Toplumsal Dönüşüm Örneği”, Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay 
İÇDUYGU, Ahmet, İbrahim Sirkeci, (1999b), “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Göç Hareketleri”, Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
İLKKARACAN, İpek, Pınar İlkkaracan, (1999), “1990’lar Türkiye’sinde Kadın ve Göç”, Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
KARTAL, S. Kemal, (1992), Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de Kentlileşme, Ankara: Adım Yay. 
KAZGAN, Gülten, (1999), “1980’lerde Türk Tarımında Yapısal Değişme”, Oya 
Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
KELEŞ, Ruşen, (2002), Kentleşme Politikası, İstanbul: İmge Kitabevi. 
KEYDER, Çağlar, (1999), “Türkiye’de Tarımda Küçük Meta Üretiminin Oluşumu”, 
Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
KÖYMEN, Oya, Meriç ÖZTÜRKCAN, (1999), “Türkiye’de Toprak Dağılımı Üstüne 
Bazı Notlar”, Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
KURT, Hacı, (2003), Türkiye’de Kent-Köy Çelişkisi, Ankara: Siyasal Kitabevi. 
KUTLU, Kemal, (1986), “Hızlı 
Şehirleşme ve Ulaşım Sorunu”, SİSAV (Der.), (1986), Hızlı 
Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, İstanbul: SİSAV Yay. 
PEKER, Mümtaz, (1999), “Türkiye’de İçgöçün Değişen Yapısı”, Oya Baydar (Der.), 
(1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay. 
ŞENTÜRK, Ünal, (1999), “Göç ve Kentlileşme (Malatya Örneği)”, Malatya: İnönü 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek 
Lisans Tezi. 
ŞENYAPILI, Tansı, (2006), “Gecekondu Olgusuna Dönemsel Yaklaşımlar”, Ayda 
Eraydın (Der.), (2006), Değişen Mekân Mekânsal Süreçlere İlişkin Tartışma ve 
Araştırmalara Toplu Bakış: 1923-2003, Ankara: Dost Kitabevi Yay. 
TDK (Türk Dil Kurumu), (2011), “Büyük Türkçe Sözlük”, 
http://tdkterim.gov.tr/bts/, İnd. Tarihi: 18.09.2007. 
TEKŞEN, Adnan, (2003), Kentleşme Sürecinde Bir Tampon Mekanizma Olarak 
Hemşehrilik Ankara’daki Malatyalılar Örneği, Ankara: DPT Yay.
TÜFEKÇİ, Suat, (2002), “Göç Olgusu, Kentleşme ve Türkiye’de Göç Hareketleri”, 
http://www.forumex.net/tarih/54325-goc-olgusu-kentlesme-ve-turkiyede gochareketleri. 
html, İndirilme Tarihi: 25 Ağustos 2007. 
TÜİK (Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu), (2011a), “Türkiye’de Sayım Yıllarına 
Göre Nüfus”, http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=202, İnd. Tarihi: 
13.03.2011. 
TÜİK (Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu), (2011b), “Yerleşim Yerlerine Göre 
Göç Eden Nüfus”, http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=159, İnd. Tarihi: 
13.03.2011. 
TÜİK (Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu), (2011c), “İstatistiksel Bölgelerin 
Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı”, İndirilme Tarihi: 1 Şubat 2008, 
http://www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=161 , İnd. Tarihi: 13.03.2011. 
USUMİ, Sadullah, (1999), “75 Yılda Hayvancılık: Gelişmeden Çöküşe…”, Oya Baydar (Der.), (1999), 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
ÜNER, Sunday, (1972), Nüfus Bilim Sözlüğü, Ankara: Mars Ticaret ve Sanayi A.Ş. Matbaası. 
VERGİN, Nur, (1986), “Hızlı Şehirleşmenin Sosyolojik Ve Siyasal Sonuçları”, SİSAV (Der.), (1986), Hızlı Şehirleşmenin Yarattığı Ekonomik ve Sosyal Sorunlar, İstanbul: SİSAV Yay. 
YALÇIN, Cemal, (2004), Göç Sosyolojisi, Ankara: Anı Yay. 
YAMAK, Rahmi, Nebiye Yamak, (1999), “Türkiye’de Gelir Dağılımı ve İç Göç”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, s. 26-39, 
http://www.sbe.deu.edu.tr/Yayinlar/dergi/dergi01/yamak.htm, İnd. Tarihi: 09.02.2008. 

***