SİYASAL KARAR ALMA SÜRECİNDE ÇIKAR GRUPLARI, BÖLÜM 2
Coşkun Can Aktan, Hakan Ay ve Hilmi Çoban,
" Siyasal Karar Alma Sürecinde Çıkar Grupları " içinde:
C.C.Aktan & Dilek Dileyici, Modern Politik İktisat :
Kamu Tercihi:
Ankara:
Seçkin Yayınları, 2007.
Diğer Faktörler Çıkar gruplarının etkinliğini arttırabilecek faktörlerden bir diğeri özerkliklerdir. Bazı gruplar devlet bünyesinde ve devlet tarafından kurulmakta ve faaliyetlerini sürdürmektedir. Özerk olmayan kuruluşların siyasal karar alma mekanizmasına karşı belirtilen yöntemleri etkin şekilde kullanması da beklenemez. Özerklik derecesinin artmasına bağlı olarak çıkar gruplarının etkinliği artacaktır. Bunun yanı sıra bir diğer faktör, silah gücüdür. Esasen bu faktör yalnızca ordular için geçerlidir. Ancak günümüzde demokratik sistemler içerisinde siyasal karar alma sürecinde ordunun gücü azalmakta ve silahlı gücün varlığı, ordunun siyasi karar alma mekanizması üzerindeki etkinliğini belirlemede yeterli olamamaktadır. Ordu nun kendi menfaatlerine ilişkin etkileme gücü ise genellikle ordunun başındaki kişinin liderlik yeteneklerine sahip olup olmamasına bağlı olarak değişmektedir. VII. ÇIKAR GRUPLARI TEORİLERİ Çıkar grupları konusunda literatürde yaygın olarak bilinen iki teori bulunaktadır: Geleneksel siyaset biliminden kaynağını alan klasik çıkar grubu teorisi ve kaynağını önemli ölçüde Chicago iktisat okulundan ve kamu tercihi teorisinden alan çıkar grubu teorisi. Klasik Çıkar Grupları Teorisi Klasik çıkar grupları teorisi, geleneksel siyaset bilimi içerisinde şekillenmiştir. Geleneksel siyaset bilimcilerine göre çıkar grupları, çoğulcu (plüralist) demokrasinin vazgeçilmez unsurlarıdır ve temel amacı toplumsal çıkar a hizmet etmektir. Klasik çıkar grupları teorisyenlerinin başında David B. Truman gelir. Truman, litaratürde çok atıfta bulunulan the Governmental Process ( 1951) adlı eserinde çıkar grubunu şu şekilde tanımlar: Çıkar grubu, toplum içindeki diğer gruplar üzerinde etkili olan ve belirli tutumları paylaşan gruptur. ( a shared-attitude group that makes certain claims upon other groups in society.) Truman, çıkar gruplarının siyasal ve ekonomik süreçte kendiliğinden ortaya çıktığı görüşünü savunur. Truman ve diğer yazarlara göre çıkar grupları, demokrasinin gelişme sürecinin bir sonucu olarak ortaya çıkmştır ve asıl amacı toplumsal yararı a katkıda bulunmaktadır. 13 Mancur Olson ve Özel Çıkar Amaçlı Çıkar Grupları Geleneksel siyaset biliminde yaygın olarak kabul edilen çıkar grupları teorisini büyük ölçüde değiştiren kişi Mancur Olson olmuştur. Olson 1967 yılında yayınlanan Kollektif Faaliyetin Mantığı (Logic of Collective Action) ve 1982 yılında yayınlanan Milletlerin Yükselişi ve Düşüşü (The Rise and Decline of Nations) adlı eserlerinde çıkar gruplarının büyümesi ve güç kazanması ile birlikte siyasal iktidarların tüm topluma yarar sağlayacak hizmetler yerine bu kesimlerin çıkarlarına hizmet edecek şekilde hareket etmek zorunda kaldığını işlemiştir. Olson, çıkar gruplarının sayısı ile ekonomik büyüme arasında ilişki kurmaya çalışmıştır. (Maitland, 1985:44-58) Olson a göre çıkar gruplarının yoğunluğu (sayısı) ne kadar fazla ise ekonomik büyüme hızı o kadar yavaştır. Olson a göre çıkar grupları kendi menfaatlerine hizmet edecek davranış ve eylemlerde bulunurlar ve bu sonuçta toplumsal refahın maksimize edilmesini yavaşlatır. Olson, Milletlerin Yükselişi ve Düşüşü (The Rise and Decline of Nations) adlı eserinde II. Dünya savaşı sonrasında mağlup olan ve önemli ölçüde tahrip olan Japonya ve Almanya nın İngiltere den çok daha hızlı bir ekonomik büyüme ve kalkınmayı gerçekleştirdiğini ifade eder ve bunun nedenini de İngiltere deki kurumsal skleroz (institutional sclerosis) düzeyinin daha fazla olmasına bağlar. Almanya ve Japonya da ise savaş, çıkar gruplarının sayısını azaltmış ve kurumsal skleroz (kurumsallaşma düzeyindeki katılık) daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir. Bu iki ülke daha esnek ve dinamik bir yapı ile daha hızlı bir ekonomik büyümeyi gerçekleştirebillmişlerdir. 13 Burada klasik çıkar grup teorisinin çok daha ayrıntılı olarak incelemeye gerek duymuyoruz. Siyaset bilimi perspektifinden çıkar grupları teorisinin doğuşu ve gelişimini çok iyi bir şekilde özetleyen bu çalışmalara müraacaat edilebilir: Gargson, 1974; Munger, 2004; Bentlay, 1908; 15
Chicago İktisat Okulu Perspektifinden Çıkar Grupları
< “ Bizler, mum üreticileri yabancıların düşük fiyatla mal satmalarından dolayı adil olmayan bir rekabet karşısında eziliyoruz.
Müşterilerimiz bizlerden mal almıyorlar ve bizimle çalışan yan sanayiler de zarar içerisindedirler. Bu yabancılar güneş gibi yakıcılar!
Lütfen, meclisten bir yasa geçirerek bütün pencereleri ve delikleri kimsenin içeri girmemesi için kapatın. Böylece yurt içindeki üreticiler
teşvik edilecekler. Tarım iyileşecek, balina yağı talebi artacak, bu önlemler gemiciliği ve savunma sanayiini geliştirecektir.
Ayrıca istihdam genişleyecek ve bundan herkes istifade edecektir. Biz ülkemize her zaman iyi hizmet ettik ve minnetle korunmamızı talep
ediyoruz.”
Frederic Bastiat ..>
Chicago iktisat okulu tarafından geliştirilmiş olan teoriye göre,14 devletin uygulamaya koyduğu regülasyon politikaları çoğunlukla özel çıkar gruplarının menfaatlerine hizmet etmektedir. Toplumsal refaha katkıda bulunmak amacıyla uygulamaya konulan regülasyonlar, bazı imtiyazlı grupların çıkarlarına hizmet etmekten başka bir işe yaramamaktadır. Özel çıkar teorisini savunan iktisatçılara göre, iyi organize olan gruplar dağınık halde bulunan ya da yeterli düzeyde organize olamamışgruplara göre regülasyonlardan çok daha yüksek oranlarda
istifade edecekler ve toplum yararına hizmet gayesiyle uygulamaya konan regülasyonlardan beklenen hiçbir yarar gerçekleşmemiş olacaktır.
Sonuç olarak denilebilir ki, devletin kamu yararı önceliği bulunan regülasyonlar, iyi organize olmuşçıkar gruplarının yararına hizmet etmektedir. Gary Becker, George Stigler, Richard Posner gibi Chicago iktisat okulunun önde gelen iktisatçılarıtarafından öne sürülen kamu regülasyonları teorisine göre regülasyonlardan sadece regülasyonlarıbelirleyen regülasyon kurumlarını ele geçirenler yararlanmaktadır.15
Regülasyon kurumunun gerçekleştirdiği düzenlemelerden belirli bir büyüklük ve hacme ulaşmış firmalar faydalanmakta, bu düzeye ulaşamamış diğer küçük çaptaki firmalar ise bu regülasyonlardan yeterince yararlanmakta ve hatta olumsuz etkilenmektedirler.
Regülasyon konularında iyi organize olmuş ve lobicilik yönünde örgütlenmiş büyük firmalar, iyi organize olamamış küçük firmalar karşısında yapılacak düzenlemeleri kontrol edebilme kabiliyetine ulaşmaları nedeniyle hakim konuma geçmekte ve tüm düzenlemeleri kendi çıkarları doğrultusunda belirleyebilmekte dirler. (Brown & Jackson, 1994: 49) Chicago iktisat okulunun önde gelen temsilcilerinden Nobel ekonomi ödülü sahibi George Stigler “Regülasyonun Ekonomik Teorisi” isimli makalesinde dikkatleri kamu çıkarı teorisinden uzaklaştırarak çıkar gruplarının regülasyon politikalarını etkileyerek kamu rantlarını paylaşma konusundaki gayret ve çabalarına yoğunlaştırmıştır. Analizindeki temel aktörler, iş adamları ve politikacılardır ve bu kişiler için kamu çıkarından ziyade kendi kişisel çıkarları ön plandadır. İşadamları kendi kişisel kaynaklarını, menfaatlerine olacak kararların alınması doğrultusunda harcamaktan çekinmemektedirler. İş çevreleri rekabeti engelleyen ve ekonomik rant yaratan regülasyonları desteklemektedirler. (Stigler, 1971:3)
Stigler’a göre teamül olarak regülasyonlar, endüstrinin kendi yararına hizmet edecek biçimde endüstri tarafından belirlenmektedir.
(Stigler, 1971:5) Endüstriye sübvansiyonlar (teşvikler) sağlanması, tarife ve tarife-dışı engeller ve saire sonuçta özel şirketlerin yararına sonuçlar ortaya çıkarmaktadır.
14 Bu konudaki özet açıklamalar şu çalışmadan aktarılmaktadır: (Aktan & Karaaslan, 2006:81-101.)
15 Chicago okulu perspektifinden konuyu ele alan çalışmalar konusunda bkz: Gary Becker., “A Theory of Competition among Pressure
Groups for Political Influence.” Quarterly Journal of Economics. 98(3), 1983, pp.371–400.; Gary Becker, “The Public Interest Hypothesis
Revisited: A New Test of Peltzman’s Theory of Regulation.” Public Choice. 49, 1986. pp. 223–234.; Sam Peltzman., “Toward a More
General Theory of Regulation,” Journal of Law & Economics 19, no. 2 (August 1976): 211.; Richard A. Posner, “Theories of Economic
Regulation.” Bell Journal of Economics and Management Science. 5(2), 1974 335–358.; Richard A. Posner, “The Social Costs of Monopoly
and Regulation,” Journal of Political Economy 83 (August 1975): 807.; George J. Stigler, “The Theory of Economic Regulation”,
Bell Journal of Economics and Management Science, Vol:2, 1971, pp.3-21
< Kamu Tercihi Perspektifi: Çıkar Grupları ve Rant Kollama
_ “Bugün vatandaşlar arasında kardeşliği, birliği geliştirmekle yükümlü olan
devletin, onları devletten lütuf bekleyen, bir şeyleri koparmaya çalışan bireyler haline getirdiği kuşkusuzdur. Bugün tarım, sanayi, ticaret
gibi kesimler devletten bir şeyler koparmak için çılgın bir yarış içindedirler.
Herkesin gayreti yasa koyucudan kardeşlik adına bir imtiyaz koparmak şeklinde özetlenebilir.”
Frederic Bastiat .. >
Başta Mancur Olson olmak üzere kamu tercihi teorisyenlerinin temel tezi şudur: siyasal karar alma sürecinde çıkar grupları dahil tüm siyasal aktörlerin
(seçmenler, politikacılar, bürokratlar vd.) temel amacı özel menfaatlerini maksimize etmektir. Kamu tercihi teorisyenlerine göre
“toplumsal çıkar”fazlasıyla retorik bir kavramdır ve piyasa mübadelesinde olduğu gibi politik mübadele içerisinde de somut olan gerçeklik
“çıkar maksimizasyonu”dur.16Kamu tercihi okulu mensuplarına göre toplumsal veya politik yaşamda karşılaşılan rant kollama çabaları,
kamu regülasyonlarının bir sonucudur. Devlet müdahaleleri veya düzenlemeleri bireyleri ve özel grupları rant kollama faaliyetlerine
yöneltmektedir.17 Devlet müdahaleleri neticesinde özel çıkar grupları, kaynaklarını regülasyonların etkileme alanı içerisine giren her türlü
düzenlemeyi bertaraf etmeye veya etkileyerek kendi çıkarları doğrultusunda kullanmaya yöneltmektedirler. Kamu tercihi teorisi ağırlıklı
olarak regülasyonların neden olduğu rant kollama faaliyetleri ve regülasyonların maliyetleri üzerinde durmaktadır.(Aktan, 2003) Chicago
iktisat okulu ve Virginia politik iktisat okulu mensuplarına göre iş dünyası, kamusal regülasyonlardan doğrudan etkilenmeleri nedeni ile
kendilerini karar süreçlerinde müdahil olarak bulunma durumunda hissetmektedirler. Regülasyona tabi endüstriler kendi aralarında
birleşerek dernek ve vakıf şeklinde çıkar grupları oluşturmakta ve bu lobicilik kurumları regülasyonlarıuygulamadan sorumlu uzmanları
kendi taraflarına çekmeye çalışarak rant yaratma ve rant kollama faaliyetlerine girişmektedirler. (Carlton & Perloff, 200:652)
Böylece devlet kurumlarını etkileme gücüne erişen her endüstri firması, regülasyonlar üzerinde kontrol hakkına sahip olmaktadır.
Öte yandan, atanmış olsun veya seçilmiş olsun üst düzeyde yetkili kamu görevlilerinin, kendi hakimiyet alanlarının genişletilmesi veya
servetlerinin çoğaltılması amacına dönük faaliyetlerde bulunmalarımümkündür. Regülasyona tabi tutulan firmalar, sahip oldukları
kaynakların bir kısmını bu kişilerin görevde kalmalarını temin etmek için kullanabilirler ve görevdeki bürokratlar da firma sahiplerinin
sağladıkları bu menfaatlere karşılık ilgili firma ya da endüstriye özel çıkarlar sağlarlar.
VIII. SONUÇ
Siyasal partiler ve bürokrasiden ayrı olarak siyasal karar sürecini çok önemli ölçüde doğrudan ve dolaylı olarak etkileyen çıkar gruplarıdır.
Çıkar grupları, ortak ekonomik ve sosyal çıkarlara dayalı, etkin bir şekilde organize olmuş kuruluşlardır. Çıkar gruplarının ortaya
çıkmasındaki temel mantık, siyasal karar alma sürecinde bireysel olarak etkin olmanın güçlüğü ve ortak çıkarlara sahip bireylerin ortak
hareket ederek bu süreçte daha etkin olabilmeleridir. (Aktan & Dileyici,2006:65.)
Geleneksel siyaset biliminde ve klasik çıkar grupları teorisinde çıkar gruplarının “toplumsal çıkar”a hizmet eden örgütlenmeler olduğu
düşüncesi hakimdir. Buna karşın Virginia ve Chicago iktisat okullarının geliştirdikleri özel çıkar grupları teorisi geleneksel inancı bütünüyle
değiştirmiştir. Bu iki iktisat okulu, çıkar gruplarını plüralist demokrasinin vazgeçilmez unsurları olarak görmekle beraber bu örgütlenmelerin
demokrasi üzerindeki tahrip edici yönlerine işaret etmişlerdir.
16 Kamu tercihi perspektifinden çıkar grupları konusunda bkz: Mitchell and Munger, 1991; Tollison, 2001.
17 Rant kollama konusunda bkz: Krueger,1974; Tollison,1982; Pasour,1987; Milbrath, 1968; Ornstein and Elder,1978; Schriftgiesser, 1961; Spofford, 1993
Çıkar grupları plüralist demokrasi sürecinin devamı için anahtar rol oynamaktadır (Lustig,1984;Gençkaya, 1997:102)18.
Bu bağlamda çıkar grupları bir sivil toplum kuruluşu olarak demokrasi ve demokratikleşme sürecine önemli katkılar sağlamaktadır.
Sivil toplum, demokratik niteliğe sahip kendi siyasi iktidarının varlığı ve gücü açısından da önemli araçlar sağlar. Bunlardan en önemlisi
kuşkusuz, iktidarın kullanılmasında hukuka uygunluk ve iktidarın faaliyetlerinde kamusal denetimin sağlanmasıdır (Gençkaya, 1997:103)19.
Çıkar grupları kendileriyle ilgili konularda bir sivil toplum kuruluşu olarak etkinlik denetiminin yanında, hukuka uygunluk, kamusal denetim
gibi fonksiyonları da yerine getirmekte ve kamuoyunun bilgilendirme sürecini hızlandırmaktadır. Özellikle siyasi mekanizmanın, toplumun
isek ve ihtiyaçlarının belirlenmesi sürecinde, çıkar grupları siyasi karar alma mekanizması ile toplumun ihtiyaçları arasında bir dolgu işlevi
görmektedir. Geleneksel siyaset biliminde yaygın olan bu persepktif kamu tercihi yaklaşımında bütünüyle kabul görmemektedir.
Özellikle kamu tercihi mensuplarına göre, günümüzde “demokrasi” olarak adlandırılan çeşitli siyasal yönetimlerde gerçekte
“Halkın egemenliği” değil, “çıkar ve baskıgruplarının egemenliği” söz konusudur. Kimi zaman hükümetler, sınırsız yetkileri elinde bulunduran
siyasal güç odağı konumundadırlar. Kimi zaman da parasal güç odağı olarak zenginler ve bunların kurdukları dernek vs. organizasyonlar
(iş veren sendikaları vb.) kendi istekleri dahilinde siyasal iktidarları etkileyebilmektedirler. Enformatik güç odağı olarak medya da kimi
zaman demokrasi için ciddi bir tehlike oluşturabilmektedir. Medya bir taraftan kendi isteği doğrultusunda yanlış ve yalan yayınlarla
vatandaşların tercihlerini değiştirebilmektedir. Diğer taraftan, medyanın tekelleşme durumunda olduğu ülkelerde, medya kuruluşları
kolayca siyasal iktidar üzerinde baskı oluşturarak çıkarlar temin edebilmekte ve seçmen tercihlerini çarpıtabilmektedirler.
(Aktan & Dileyici,2005:89)
Sonuç olarak, adına ister “çıkar grupları”, ister “sivil toplum kuruluşları” ya da “hükümet-dışı organizasyonlar” (non-governmental
organizations) diyelim bu çalışmada incelediğimiz grup örgütlenmeleri katılımcı-plüralist demokrasinin “sine quo non” unsurlarıdır.
Ancak asla gözden kaçırılmaması ve asla unutulmaması gereken soru şudur: Acaba çıkar grupları, demokratikleşme sürecine katkılar
sağlarken, aynı zamanda demokrasiyi ve demokrasinin temel kurumlarını ne kadar yozlaştırmakta dırlar ve tahrip etmektedirler?
18 Orijinal kaynak: Dryzek, J.S. (1996), ‘Political Inclusion and Dynamics o Democratization’, American Political Science Review, September, 90 (I).
19 Orijinal kaynak: Diamond, L. (1994), ‘Towards Democratic Consolidation’, Journal of Democracy, 5 (3).
Kaynaklar
Abadan, N. (1959). “Devlet İdaresinde Menfaat Gruplarının Rolü”, A.Ü. S.B.F. Dergisi, Mart, Cilt:XIV, Sayı:5.
Akad, M. (1976). Baskı Gruplarının Siyasi İktidarla İlişkileri, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
Akad, M. (1979). Çoğulcu Demokraside Siyasal İktidar ve Baskı Grupları, İstanbul: Z Yayınları.
Akçalı, N. (1981). Siyasi Kuvvet Olarak Türkiye’de Tarım Kesiminin Etkinliği, İzmir.
Akçalı, N. (1988). Siyaset Bilimine Giriş, İzmir: Bilgehan B.evi.
Aktan, C.C. (1993). “Regulation and Control vs. Deregulation and Decontrol”, DEÜ İİBF Dergisi, Cilt:8, Sayı:2.
Aktan, C.C. (1997). “Siyasal ve Sivil Özgürlükler, Demokrasi ve Türkiye”, Yeni Türkiye Dergisi, Sivil Toplum Özel Sayısı, Kasım-Aralık, Yıl 3, Sayı 18, ss. 68-85.
Aktan, C.C. (2003). (Editör), Yasal Soygun ve Rant Kollama, İstanbul: Zaman Kitap.
Aktan, C.C. (2005). “(Im) Possibility of Rational Regulation”, in: C.Can Aktan, Perspectives on Economics, Politics and Ethics:
Selected Essays, Ankara: Seçkin Yayınevi, 2005. (Paper presented at the 2nd International Conference of the Japan
Economic Policy Association, “New Economic Governance: The Limit of National Policy and Role of Private Sector”,
Japan Economic Policy Association (JEPA), November 29-30, 2003, Nagoya University, Japan).
Aktan, C.C. (2003). “Görünmez Ayak ve Milletlerin İsrafı: Rant Kollama”, içinde. C.C.Aktan, (ed.) Yasal Soygun ve Rant Kollama, İstanbul: Zaman Kitap, 2003.
Aktan, C.C. ve Dileyici, D. (2005). “Demokrasiye Yöneltilen Başlıca Eleştiriler”, İçinde: Demokrasi, Poliarşi ve Demarşi, C.C.Aktan (Editör), Ankara: Çizgi Kitabevi.
Aktan, C.C. ve Dileyici, D. (2006). “Kamu Ekonomisinde Karar Alma ve Oylama”, İçinde: Kamu Ekonomisi ve Kamu Politikası, C.C. Aktan, D. Dileyici ve İ.Y. Vural (Editörler), Ankara: Seçkin Yayınları, 2.b.
Aktan, C.C. & Y.T.Karaaslan (2006). “Regülasyon Ekonomisi ve Kamusal Regülasyonlar Teorisi”, İçinde: Kamu Ekonomisi ve Kamu Politikası, Editörler: Aktan, C.C. & D. Dileyici & İ.Y. Vural, Ankara: Seçkin Yayınları, 2.b. 2006.
Atar, Y. (1997).“Demokratik Sistemde Sivil Toplumun Fonksiyonu ve Sivil Toplum-Devlet Düalizmi”, Yeni Türkiye, Kasım-Aralık, ss. 98-101.
Ay, H. (2003). “Baskı Gruplarının Gücü ve Siyasal Karar Alma Sürecine Etkileri”, içinde. C.C.Aktan, (ed.) Yasal Soygun ve Rant Kollama, İstanbul: Zaman Kitap, 2003.
Ay, H. (1998). Vergi Politikaları ve Baskı Grupları, İzmir: İrfan Kültür ve Eğitim Merkezi Yayınları.
Aybay, R. (1962). ‘Baskı Grupları’, İ.Ü.H.F. Mecmuası, Cilt:XXVII, Sayı 1-4, İstanbul.
Becker, G.S. (1983). “A Theory of Competition among Pressure Groups for Political Influence.” Quarterly Journal of Economics. 98(3), pp.371–400.
Becker, G. (1986). “The Public Interest Hypothesis Revisited: A New Test of Peltzman’s Theory of Regulation”, Public Choice, 49:223–234.
Becker, G.S. (1985). “Public Policies, Pressure Groups and Dead Weight Costs”, Journal of Public Economics, vol:28.
Becker, G.S. and Casey, B. M. (1998). “Deadweight Costs and the Size of Government.” National Bureau of Economic Research Working Paper 6789, November.
Bentley, A. (1908). The Process of Government, Chicago: The University of Chicago Press.
Brown, C. V& P. M. Jackson, (1994) Public Sector Economics, 4th edition, Oxford, Blackwell, 1994.
Carlton, D & Perloff, J. M. (2000) Modern Industrial Organization, New York,: Addison Wesley, 2000.
Çaha, Ö. (1997). “1980 Sonrası Türkiye’sinde Sivil Toplum Arayışları”, Yeni Türkiye, Kasım-Aralık, ss. 28-64.
Çam, E. (1981). Siyaset Bilimine Giriş, İ.Ü. Yayınları, No: 2700, İstanbul.
Çam, E.(1966). Batı Demokrasisinde Siyasi İktidar ile İktisadi İktidar, İ.Ü. Yayınları , No:1198, İ.F.No:191, İstanbul.
Castles, F. (1967). Pressure Groups and Political Culture, London: Routledge and Kegan Paul.
Childs, H.L. (1930). Labor and Capital in Naitonal Politics, Columbus, OH: Ohio State University Press.
Childs, H.L. (1935). Pressure Groups and Propaganda, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 179:xi-xii.
Cigler, A.J. and Loomis B.A. (1991). Organized Interests and the Search for Identity. In: Interest Group Politics, A.J.
Cigler and B.A. Loomis (Eds.), 3rd edition, pp. 385-398. Washington, DC: CQ Press.
Daver, B. (1969). Siyaset Bilimine Giriş, Ankara: Doğan Yayınevi.
Dilaver, B. (1968). Siyasal Bilime Giriş, Ankara: Sevinç Matbaası
Dönmezer, S. (1978). Sosyoloji, İstanbul: Met/Er Matbaası.
Duvarger, M. (1972). Political Parties and Pressure Groups, New York: Thomas Nelson.
Ekici, M.S., Demir, M. (2000). “Rant Kollama Sürecinde Baskı Grupları”, Maliye Araştırma Merkezi Yayını, Prof.Dr. Adnan Tezel’e Armağan, İstanbul.
Gargson, G.D. (1974). “On the Origins of Interest Group Theory: A Critique of a Process”, The American Political Science Review, vol 68, no 4, pp. 1505-19.
Gençkaya, Ö.F. (1997). “Demokratikleşme ve Sivil Toplum İlişkisi Üzerine Bir Not”, Yeni Türkiye Dergisi, Sivil Toplum Özel Sayısı, Kasım-Aralık, Yıl 3, Sayı 18, ss. 102-105.
Gürbüz, Y. (1980). Siyasal Sistemler, İstanbul: MAY Yayınları.
Guy, J. (1990). People, Politics and Government, Ontario: Collier Macmillan.
Güzeliş, İ. (1964). İdarede Baskı Grupları, İstanbul.
Hagan, C.B. (1958). “The Group in Political Science”, In: Approaches to the Study of Politics, A. Y. Roland (Ed.), Evanston, pp. 38-51.
Heywood, A. (2002). Politics, 2nd ed, New York: Palgrave.
Kapani, M. (1975). Politika Bilimine Giriş, A.Ü.H.F.Yayınları No: 371, Ankara.
Kimber, R. And Rinhardson, J. (1974) (Eds), Pressure Groups in Britain, London: Dent.
Kışlalı, A.T. (1990). Siyaset Bilimi (Giriş) 2. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
Knoke, D. (1986). “Associations and Interest Groups”, Annual Review of Sociology, Vol 12.
Krueger, A.O. (1974). “The Political Economy of the Rent-Seeking Society,” American Economic Preview 64 (June): 291.
Lasswell, H.D. and Kaplan, A. (1950). Power and Society, New York, pp. 31-40.
Lustig, R.J. (1984). Pluralism, In: Encyclopaedia of American Political History: Studies of the Principal Movements and Ideas, J.P. Greene (Ed.), (Vol. 2), pp. 910-912, New York: Scribners.
Mackenzie, W. (1955). Pressure Groups: The Conceptual Framework. Political Studies, 3: 247- 255.
Madison, J. (1907). Federalist 10, In:, The Federalist, H.C. Lodge (Ed.), pp: 51-60, New York: Puntam.
Maitland, I. (1985). “Interest Groups and Economic Growth Rates”, The Journal of Politics, vol 47, no1, February, pp. 44-58.
Malecki, E.S. (1976). Pressure Groups. In Dictionary of American History, Revised edition, (Vol. 5), New York: Scribners.
Meynaud, J. (1975). Politikada Baskı Grupları, Çev. Semih Tiryakioğlu, İstanbul: Varlık Yayınevi.
Milbrath, L.W. (1968). Lobbying, In: International Encyclopedia of the Social Sciences, D. Sills (Ed.), (Vol. 9), pp. 441-446, New York: Macmillan.
Mitchell W. dnd M. Munger.. (1991). “Economic Models of Interest Groups: An Introductory Survey”, American Journal of Political Science, vol 35, pp. 512-46.
Moe, T.M. (1980). The Organization of Interests, Chicago: University of Chicago Press.
Munger, M.C., “Interest Groups 1” in: The Encylopedia of Public Choice, C. Rowley and F. Schnedier (Eds.), Vol 2, London: Kluwer.
Odegard, P.H. (1928). Pressure Politics: The Story of the Anti-Saloon League, New York: Columbia University Press.
Odegard, P.H. (1935). Political Parties and Group Pressures, Annals of the American Academy of Political and Social Science, 179, pp. 68-81.
Olson, M. (1967). The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups. Cambridge, MA: Harvard University.
Olson, M. (1982). The Rise and Decline of Nations, New Haven: Yale University Press.
Ornstein, N.J. and S.J. Elder. (1978). Interest Groups, Lobbying, and Policymaking. Washington, DC: CQ Press.
Palda, F. (2002). Interest Groups: A Survey of Public Choice Thinking”, (Unpublished Paper).
Palda, F. (2004) “Interest Groups 2” in: The Encylopedia of Public Choice, C. Rowley and F. Schnedier (Eds.), Vol 2, London: Kluwer.
Pasour, E.C. (1987). “Rent Seeking: Some Conceptual Problems and Implications”, in: The Review of Austrian Economics, M.N. Rothbard (Ed.), Vol:1, Lexington Books, DC.
Peltzman, S. (1976) “Toward a More General Theory of Regulation,” Journal of Law & Economics 19, no. 2 (August): 211.
Posner, A.R. (1974). “Theories of Economic Regulation.”, Bell Journal of Economics and Management Science. 5(2), pp. 335–358. (Ayrıca bkz: A. Richard, Posner, Theories of Economic Regulation, NBER Working Paper Series No:41, New York, 1974).
Posner, A.R. (1975). “The Social Costs of Monopoly and Regulation,” Journal of Political Economy 83 (August): 807. (Ayrıca bkz: Richard A. Posner, The Social Costs of Monopoly and Regulation, NBER Working Paper Series No:55, New York, 1974).
Salisburg, R.H. (1975). “Interest Groups”, In: Nongovernmental Politics Handbook of Political Science, F. Greenstein and N.W. Polsiby (Eds.), Vol.4, Addison-Wesley Pres Inc. Reading.Mass.
Savran, G. (1994). Sivil Toplum ve Ötesi, Rousseau, Hegel, Marks, İstanbul: Alan Yayıncılık.
Schriftgiesser, K. (1951). The Lobbyists: The Art and Business of Influencing Lawmakers, Boston: Little, Brown.
Şener, O. (1980). Kolektif Karar Alma Mekanizması (Bütçenin Saptanmasına İlişkin Kişisel Tercihlerin Açıklanmasının Ekonomik Yorumu), Bursa.
Spofford, A.R. (1993). “Lobby”. In: Cyclopaedia of Political Science, Political Economy and of the Political History of the United States, J.J. Lalor (Ed.), (Vol. 2), pp. 779-780, New York: Charles Merrill.
Stigler G.J. (1968). A Dialogue On The Proper Economic Role Of The State, Selected Papers No:7, University Of Chicago.
Stigler, G. (1971). “The Theory of Economic Regulation”, Bell Journal of Economics and Management Science, Vol:2, pp.3-21.
Stigler, George, “The Theory of Economic Regulation”, Bell Journal of Economics and Management Science, Vol:2, 1971, pp.3-21.
Tollison, R.D. (1982). “Rent Seeking: A Survey”, Kyklos, Vol:35, pp.575-602.
Tollison, R.D. (2001). “The Interest Group Thery of Government: Problems and Prospects”, Kyklos, No 54. pp. 465-72.
Truman, D. (1958). The Governmental Process: Public Interests and Public Opinion, New York: Knopf.
Tullock, G. (1994a). “Rant Kollama”, Çev. Coşkun Can Aktan, İçinde: Politik Yozlaşma ve Rant Kollama,
Yayına Hazırlayanlar: A. Eker ve C.C. Aktan, TAKAV Matbaası, Ankara, ss. 177-182. Tullock, G. (1994b). “The Welfare Costs of Tariffs,
Monopolies, and Theft”, Western Economic Journal 5 (June 1967): 224.
(Türkçe çevirisi için bkz: Tullock, Gordon., “Tarifelerin, Tekellerin ve Hırsızlığın Refah Maliyetleri”, Çev. F. Devrim, İçinde: Politik Yozlaşma ve Rant Kollama, Yayına Hazırlayanlar: A. Eker ve C.C. Aktan, TAKAV Matbaası, Ankara, ss.199-208).
Turan, İ. (1977). Siyasi Sistemler ve Siyasi Davranış, İstanbul.
Turan, İ. (1987). Siyasal Demokrasi, Siyasal Katılma, Baskı Grupları ve Sendikalar, Belediye-İş Sendikası Eğitim Dairesi Yayınları: 6, İstanbul.
Wilson J.Q. (1973). Political Organizations, New York: Basic Books.
Yayla, A. (1998). Siyaset Teorisine Giriş, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Yılmaz A. (1997). “Sivil Toplum, Demokrasi ve Türkiye”,
Yeni Türkiye, Kasım-Aralık, ss. 86-97.
Yoho, J. (1998). “Evolution of a Better Definition of Interest Group and Its Synonyms”, The Social Science Journal, vol 35, No 2, pp.231-243.
Yorgancı, A.E. (2000). “Sivil Toplumun Tarihsel Devrimi”, TUGİAD Elegan’s Dergisi, Yaz.
Zeller, B. (1937). Pressure Politics in New York: A Study of Group Representation Before the Leislature, New York: Prentice Hall.
Zeller, B. (1938). Lobbies and Pressure Groups: a Political Scientist’s Point of View, Anna/s of the American Academy of Political and Social Science, 195:79-87.
http://docplayer.biz.tr/207779-Siyasal-karar-alma-surecinde-cikar-gruplari-coskun-can-aktan-hakan-ay-hilmi-coban.html
