12 EYLÜL ASKERİ DARBESİNİN GENÇLİĞİN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. BÖLÜM 1
Yrd. Doç. Dr. TÜRKAN BAŞYİĞİT,
DİLEK KIRKPINAR ,
Dokuz Eylül Üniversitesi ,
( YÜKSEK LİSANS TEZİ)
Hazırlayan; DİLEK KIRKPINAR
Tez Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. TÜRKAN BAŞYİĞİT
İZMİR - 2009
YEMİN METNİ
Yüksek lisans tezi olarak hazırladığım “ 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi’ nin Gençliğin Üzerindeki Etkileri’' adlı çalışmamı, ilmi ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazdığımı ve faydalandığım eserlerin bibliyografyada gösterdiklerimden ibaret olduğunu, bunlara atıf yaparak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu şeref ve haysiyetimle doğrularım.
... /... / 2009
DİLEK KIRKPINAR
T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜ
TUTANAK
Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nün
……/……/2009 tarih ve …………………….. sayılı toplantısında oluşturulan jüri, Lisans üstü Eğitim Yönetmeliği’nin …….. maddesine göre, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
Anabilim Dalı Yüksek Lisans öğrencisi Dilek KIRKPINAR’ ın “12 Eylül Askeri Darbesi’ nin Gençliğin Üzerindeki Etkileri” konulu tezini incelemiş ve adayın …….../……./2009
tarihinde, saat ……..’da jüri önünde tez savunmasını almıştır.
Adayın kişisel çalışmaya dayanan tezini savunmasından sonra …………… dakikalık süre içinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayanağı olan anabilim dallarından jüri üyelerince sorulara verdiği cevaplar değerlendirilerek tezin ………………. Olduğuna oy ……………….
ile karar verilmiştir.
BAŞKAN
ÜYE
ÜYE
III
TEZ VERİ FORMU
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU DOKÜMANTASYON MERKEZİ TEZ VERİ FORMU
Tez No : Konu : Ünv.Kodu :
Not: Bu bölüm merkezimiz tarafından doldurulacaktır.
Tezin yazarının
Soyadı: KIRKPINAR Adı: Dilek
Tezin Türkçe adı: 12 Eylül Askeri Darbesi’ nin Gençliğin Üzerindeki Etkileri
Tezin Yabancı adı: The Influence of 12 September Turkish Coup d’etat on Youth
Tezin yapıldığı
Üniversite: Dokuz Eylül Üniversitesi
Enstitüsü: Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü
Yılı: 2009
Tezin
Türü: Yüksek Lisans Dili: Türkçe
Sayfa Sayısı: 224 Referans Sayısı:
Tez Danışmanı
Yard. Doç Dr. Türkan BAŞYİĞİT
Türkçe Anahtar kelimeler: İngilizce anahtar kelimeler:
1- Darbe 1- Coup
2- Hükümet 2- Government
3- Türk Silahlı Kuvvetleri 3- Turkish Armed Forces Kaynak göstermek amacıyla tezimin fotokopisi alınabilir Yazarın İmzası: Tarih: Temmuz–2009
IV
ÖNSÖZ
Türkiye’ de 1980 ve öncesini tanımlamak ve de anlayabilmek için çok derin dehlizlere dalıp çıkmak gerekiyor. Zira bir gece yarısı evine koca koca postallarla dalınıp, her yeri tarumar edilmiş ve o kara gece evde yatan 4 çocuğun zihninde oluşabilecek karanlık kuyuları umursamamış asker ağabeylerinin hoyrat davranışları eşliğinde silik siluetlerinin gölgelediği bilinçsiz kişiliklerin açtığı çukuru doldurmakla uğraşmış o dönemin çocuğu olarak 12 Eylül’ e mercek tutmak daha bir manidar.
12 Eylül bir Milattır aslında Cumhuriyet tarihinde. Uzun uzun cümlelerin yutulduğu süreçtir. Depolitizasyon devridir. Apolitik gençliğin doğduğu zaman dilimidir. Kuytularda saklanmış acının, ezilmişliğin, kederin, sefaletin, huzursuzluğun, politik şiddetin, demokrasinin çöküşünün dolayısıyla sonun başlangıcının devridir. Hukuk, adalet getirilecek derken hukuksuzluğun, adaletsizliğin kol gezdiği kavramlar karmaşasıdır. 12 Eylül bu ülkede aslında ‘’Sözün bittiği yerdir!’’
Süreç içerisinde toplum gencinden yaşlısına yıpratılmıştır. Çark ruhları, kişilikleri birbirine vurmuştur. Açılan yaraları onarmak bugün dahi mümkün olmamıştır. Siyaset çuvallamış, toptan partiler kapatılmış, insanlar fikirleri yüzünden mahkûm edilmiş ve pek tabi işkencelere maruz kalmıştır. İşkence devridir aslında 12 Eylül, demokrasinin duvara toslamasıdır, tıpkı halkın tosladığı gibi. Önlemler aslında inançsızlık ve de güvensizliktir, samimiyetsizliktir. Pek tabii kokuşmuş düzenin günah çıkarırken çürümüşlüklerinden kurtulma adına eyleme geçirdiği ‘’çöpleri ayırma’’ şablonudur. Yalnız burada bir tek soru kafaları kurcalıyor: Kime ve hangi kritere göre çöp?
12 Eylül Darbesi ile birlikte hiç şüphesiz siyasal süreç sıkıntıya girdi. Zira öncesinde de ülke karış karış kan banyosuna bünyesini bandırdı. Gerek darbe öncesi gerek darbe sonrası acılar, yaşananlar yürekleri dağladı, ocaklar söndürdü, var olan kaotik ortamın köşelerini sivriltti. Kitlesel tutuklamalar ve ölümler önüne çıkan her şeyi arkasına aldı, bir çığ misali devleşti ve öbek öbek zavallı canları herkesin gözü önünde yuttu. Sıradan halk yutkunmaya çalıştıkça başına dert açacağından emindi ve o yüzden hedeften uzağa odaklandı, sırtını döndü, başını da önüne aldı. Hatta ölüm haberleri bir ara öyle arttı ki halk cenazeleri artık tınlamaz, kanıksar hale geldi. Halkın her şeye alışıkmış gibi davranması elbette arabayı önden çekenlerin ekmeğine yağ sürdü. Suskunluk içten içe çürümeyi hızlandırdı, yozlaşmanın altına kalın çizgi çekti. Mahpushane duvarlarının ardında yaşananlar dahi olayın ehemmiyeti açısından halkın tepkisi çerçevesinde itici güç olamadı. Ağızlar kapandı, cümleler boğum boğum gırtlakta kaldı. Gözler gördü, kulaklar duydu, yürekler yandı ama ağızlar hep kapalıydı. Ruh yırtılmıştı, sarkan salkım saçak iplikleri toparlamak artık o kadar mümkün olamayacaktı. Yaralar kabuk tutması için kendi haline bırakılmış, bekletiliyordu ama o yaralar asla ne yazık ki kapanmayacaktı.
Dolayısıyla 12 Eylül bir milat mıdır değil midir? Başlangıç mıdır son mudur? Bazılarına göre hepsi…ama şu bir gerçek ki esaslı bir yıkımdır ve o yıkımla çoğu insan ruhunu, benliğini, yaşama sevincini-isteğini ve özellikle insanca yaşama şansını yitirmiştir.
Birileri kurban olmuş, birileri kurban edilmiş, birileri de kurban etmiştir ama en çok bu topraklar ağlamıştır sessizce, sessizlik hüküm sürmüştür dillerde. Bir bu toprakların kanına işlemiştir vahamet ve en çok bu topraklar üstüne çöreklenmiştir dalalet. Bu çalışmada, 12 Eylül’ ün öncesini ve sonrasını yarattığı deprem ile birlikte irdeleyeceğiz. İhtilal öncesinde ve sonrasında, toplum dâhilinde gençliğe kuş bakışı bakacağız. Muhakkak ki 12 Eylül’ ü tarif etmeye sözler yetmez ancak bu çalışma çerçevesinde dönemi öncesiyle sonrasıyla anlatmaya, cümlelerin gölgesinde sorunları taramaya, fikirler arası hesapları bulmaya ve sorgulayarak bir nebze de olsa bazı sorulara cevaplar bulmaya çalışacağız. 12 Eylül gibi meşakkatli ve derin bir konuda bana yardımını esirgemeyen, her türlü desteği sağlayan, heyecanımı hep yüksek tutan saygıdeğer danışman hocam Yrd. Doç. Dr. TÜRKAN BAŞYİĞİT’ e, yüksek lisans eğitimim süresince konulara getirdikleri farklı bakış açıları ile ufkumun genişlemesine büyük katkı sağlayan öğretim üyelerine, tezimi hazırlarken yazmış oldukları makaleler ve kitaplar ile bana büyük destek sağlayan konuya ilişkin çalışma yapmış tüm bilim adamlarına ve canım aileme teşekkür eder, saygılar sunarım.
DİLEK KIRKPINAR İZMİR/ TEMMUZ 2009
VI
ÖZET
Silahlı kuvvetlerin yapısal özellikleri, ülkenin politik kültürü, Politik yönetimin başarısızlığı ve meşruluğunu yitirmesi, çeşitli grupların siyasi yönetime dâhil olmaya çalışması ve bu tür grupların provakatif uğraşları, ekonomik sorunlar gibi etkenlerin bir araya gelmesi henüz gelişimini tamamlayamamış ülkelerde askeri müdahaleye neden olmaktadır. Türkiye bu tür müdahalelerle geçmişinde sık sık karşılaşmıştır. İşte 12 Eylül İhtilalı de böyle sıkıntılı bir sürecin son halkasıdır. Darbe ülkeyi istikrara kavuşturmak adına yapılmış, öncesinde var olan kıyımı durdurmak için yola çıkmış ve fakat bir müddet sonra verilen cezalarla, değiştirilen anayasa ile ve elbette cezaevlerinde somutlaşan işkencelerle devlet eliyle terörü meşrulaştırıp ikinci bir kıyım tablosuna sebebiyet vermiştir.
27 Mayıs 1960 İhtilalı’ ndan, 12 Eylül 1980 İhtilalı’ na uzanan süreç Türk siyasal hayatı için oldukça yıpratıcı olmuştur olmasına ama sonrası da toplumun geleceği adına bir sosyal çökertme olarak yer doldurmuştur. İhtilal bir silindir misali toplumun üzerinden geçmiş ve sebebiyle, sonucuyla Türk Demokrasi tarihinde kara bir damga olarak yer almıştır.
Bu tez çalışmasında; 12 Eylül 1980 İhtilalı’ nın genel kapsamı, oluşum zinciri ve beslendiği kaynaklar ile ilgili genel bir değerlendirme yapılmış, ihtilal öncesinde ve sonrasında hâkim olan sosyal, siyasal ve ekonomik gelişmeler çerçevesinde gerçekleşen olayların gençliğin üzerindeki etkileri analiz edilmeye çalışılmıştır.
İÇİNDEKİLER
YEMİN METNİ………………………………………………………………………………1
TUTANAK…………………………………………………………………………………….2
TEZ VERİ FORMU…………………………………………………………………………..3
ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………...4
ÖZET…………………………………………………………………………………………..6
ABSTRACT…………………………………………………………………………………..7
İÇİNDEKİLER……………………………………………………………………………….8
KISALTMALAR………………..…………………………………………………………..11
GİRİŞ…………………………...…………………………………………………………..13
I-12 EYLÜL’ E GİDEN SÜREÇTE GENÇLİK HAREKETLERİ VE SİYASAL ORTAM…………...23
A-68 KUŞAĞI………………………………………………………………………………..23
1-1971 Yılına Girerken…………………………………………………………………..27
2-TİP ve Milli Demokratik Devrim……………………………………………………..27
3-DİSK…………………………………………………………………………………….29
a-Kanlı Pazar…………………………………………………………………………….30
B-12 MART MUHTIRASI………………………………………………………………….31
1-12 Mart Muhtırası’ na Doğru Koşar Adım…………………………………………...31
2-15/16 Haziran Eylemleri………………………………………………………………..32
3-12 Mart Muhtırası……………………………………………………………………...34
4-26 Nisan- Sıkıyönetim…….…………………………………………………………….37
5-Muhtıra Sonrası………….……………………………………………………………..39
C-1973 SEÇİMLERİ………….…………………………………………………………….41
1-Sıkıntılı Ortaklık……………………………………………………………………….45
2-Kıbrıs Barış Harekatı………………………………………………………………….47
3-Milliyetçi Cephe………………………………………………………………………..48
a-Milli Türk Talebe Birliği……………………………………………………………...51
b-Türkiye Milli Talebe Federasyonu (TMTF)…………………………………………..54
c-Akıncılar………………………………………………………………………………55
d-Milli Selamet Partisi (MSP)…………………………………………………………..57
e-MHP ve Ülkücü Hareket………………………………………………………………60
D-APOCULAR VE KÜRT HAREKETİ…………………………………………………..65
E-1977 YILI- KANLI 1 MAYIS VE SEÇİMLER………………………………………...69
1-Kenan Evren…………………………………………………………………………….75
F-KATLİAMLAR…………………………………………………………………………...78
1-16 Mart Katliamı……………………………………………………………………….79
2-Ümraniye Katliamı……………………………………………………………………..79
3-Bahçelievler Katliamı…………………………………………………………………..80
4-Maraş Katliamı…………………………………………………………………………80
5-Malatya Olayları………………………………………………………………………..81
6- Sivas Olayları…………………………………………………………………………..82
7-Çorum Olayları…………………………………………………………………………82
8-Tarsus Olayı…………………………………………………………………………….83
G-FATSA (TERZİ FİKRİ) OLAYI………………………………………………………..84
H-TARİŞ OLAYLARI……………………………………………………………………...85
I-DARBE ÖNCESİ SUİKASTLAR……………………………………………………….89
J-27 ARALIK 1979 UYARI MEKTUBU………………………………………………….91
K-24 OCAK KARARLARI……………………………………………………………….93
II-VE 12 EYLÜL / GENÇLİĞE VURULAN DARBE……………………………………97
A-KURUCU MECLİSİN OLUŞTURULMASI………………………………………….110
B-1982 ANAYASASI VE BAŞLICA ÖZELLİKLERİ…………………………...113
C-1983 SEÇİMLERİ………………………………………………………………………......123
1-Turgut Özal…………………………………………………………………………...........128
D-12 EYLÜL’ÜN BİLANÇOSU/YOK EDİLEN GENÇLİK…………………………..130
E-12 EYLÜL CEZAEVLERİ / SOKAKLARDAN PARMAKLIKLAR ARKASINA..137
1-Cezaevinden Dağlara / PKK Terörü Doğuyor………………………………………140
F-ÜNİVERSİTE GENÇLİĞİNE DARBE/YÖK VE 1402’LİKLER………….……….144
III-12 EYLÜL SONRASI GENÇLİK VE TOPLUMSAL DEĞİŞİM…………………151
A-12 EYLÜL ASKERİ DARBESİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ……151
1-Banker Kastelli………………………………………………………………………..154
B-12 EYLÜL ASKERİ DARBESİNİN TÜRK POLİTİKASI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ………..157
1-1987 Seçimleri ve ANAP……………………………………………………………...161
2-SHP……………………………………………………………………………………..164
3-DYP ve Tansu Çiller…………………………………………………………………..164
4-Refah Partisi…………………………………………………………………………...167
5-28 Şubat Post Modern Darbesi……………………………………………………….168
6-AKP…………………………………………………………………………………….170
C-12 EYLÜL ASKERİ DARBESİNİN GENÇLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ/
TOPLUMSAL DEĞİŞİM…………………………………………………………………172
SONUÇ……………………………………………………………………………………...198
BİBLİYOGRAFYA………………………………………………………………………..204
EKLER……………………………………………………………………………………...214
KISALTMALAR TABLOSU
ADD : Atatürkçü Düşünce Derneği
A.P: Adalet Partisi
AKP : Adalet ve Kalkınma Partisi
ANAP: Anavatan Partisi
BTP : Bağımsız Türkiye Partisi
C.G.P : Cumhuriyetçi Güven Partisi
C.H.P : Cumhuriyet Halk Partisi
C.K.M.P: Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
D.D.K.O: Devrimci Doğu Kültür Ocakları
D.G.S.A: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi
DISK: Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu
D.M : Danışma Meclisi
D.P : Demokrat Parti
DPT: Devlet Planlama Teşkilatı
DSP : Demokratik Sol Parti
DYP : Doğru Yol Partisi
H.P: Halkçı parti
H.K.O: Halkın Kurtuluş Ordusu
IDP: Islahatçı Demokrasi Partisi
I.K.D.P: Irak Kürdistan Demokrat Partisi
I.M.F : Uluslararası Para Fonu
İTÜ: İstanbul Teknik Üniversitesi
KİT: Kamu İktisadi Teşekkülleri
K.K.K : Kara Kuvvetleri Komutanlığı
M.B.K : Millli Birlik Komitesi
M.C: Milliyetçi Cephe
MÇP: Milliyetçi Çalışma Partisi
M.D.D: Milli Demokratik Devrim
M.D.P: Milliyetçi Demokrasi Partisi
M.G.B: Maoist Gençlik Birliği
M.G.K : Milli Güvenlik Kurulu
M.H.P : Milliyetçi Hareket Partisi
M.I.T: Milli İstihbarat Teşkilatı
M.N.P: Milli Nizam Partisi
M.S.P : Milli Selamet Partisi
MTTB: Milli Türk Talebe Birliği
ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Org. : Orgeneral
P.P.K : Politik Partiler Kanunu
RP : Refah Partisi
SHP : Sosyal Demokrat Halkçı Parti
SODEP: Sosyal Demokrasi Partisi
SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
STK: Sivil Toplum Kuruluşları
T.C.K : Türk Ceza Kanunu
T.H.K.O: Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu
T.H.K.P-C: Türkiye Halk Kurtuluş Partisi Cephesi
TIKKO: Türkiye İşçi Köylü Kurtuluş Ordusu
T.I.P: Türkiye İşçi Partisi
T.K.D.P: Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi
T.K.P/ML: Türkiye Komünist Partisi/ Marksist-Leninist
T.M.T.F: Türk Milli Talebe Federasyonu
TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TPAO: Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
TRT : Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
T.S.K : Türk Silahlı Kuvvetleri
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
Y.A.D : Yüksek Adalet Divanı
Y.A.Ş:Yüksek Askeri Şura
GİRİŞ
Türk Demokrasi tarihi, 27 Mayıs 1960’ da bir ilkle karşılaşır. Cumhuriyet kurulduğundan beri beraberinde getirdiği değerlerle ters düşer, inandığı siyasi tezler yerle bir olur. Önce var olan demokrasi ilkeleri yara alır, sendeler ve sonrasında siyasete cunta bulaşır. Her şey yenilenir akabinde, başkalaşım geçirir. Eskiler atılır sözde ve yamalar devri başlar, elbette önce anayasa yamalanır. Aslında gayet adil, resmi kanallardan, halkın isteği doğrultusunda iktidara gelerek umut vaat eden bir iktidar partisi ülkenin çıtasını yukarılara çekmek için yola çıkmışken bir anda toplumun, muhalefetin ve ‘’olmazsa olmaz’’ ordunun doğrularıyla bozguna uğrar.
Adnan Menderes ve beraberindekiler, Demokrat Partililer çıktıkları yolu yarıda bırakmak zorunda kalır, sabahlar kararır. Aydınlıklar daha fazla iktidar partisi için kar getirmeyecektir, yolun sonu bir sehpanın ucunda yükselecek yağlı urganlar olur. Türkiye 27 Mayıs ile ‘’Cunta’’ ya ‘’Merhaba’’ der ve var olduğu sürece yanı başından eksik olmayacak, her daim mevcudiyetinin ebediliğini gölgesiyle hissettirecek başucu desteğinin yani ordunun ve ordu ile kol kola yürüyeceği kapıların açılmasıyla bambaşka ufuklara yelken açar.
İsmet Bozdağ’ ın Celal Bayar ile yaptığı söyleşilerden oluşan ‘’Bir Darbenin Anatomisi-Celal Bayar Anlatıyor’’ adlı kitapta çok ilginç üstelik bu ülkenin siyasi
gerçeklerinin, siyasi tarihinin de önemli bir tespiti yer alıyor bana kalırsa. Diyor ki Bayar: ‘’İnsanların cenneti, cehennemi dünyadaki hayatlarıdır. Biraz da hakları var, bazen insana en büyük ceza, kendi hatalı hayatı oluyor.’’
Cennet ve Cehennem! İşte Adnan Menderes için önce cennet bahşedilir toplumca sonra cennet cehenneme uzanır. Kişisel hatalar, ihtiraslar ve askerin hâkimiyet arzusu, erk ispatı Adnan Menderes ile Türk Siyasi Tarihini bir idam sehpasında buluşturur. 27 Mayıs sonrası Türkiye demokrasi elbisesini artık bir köşeye kaldıracaktır. Türkiye’de askeri yönetim, 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 yıllarında iki kez doğrudan, 12 Mart 1971 yılında ise bir kez dolaylı olarak politik hayata müdahale edecektir. Cumhuriyet kurulduktan kısa bir süre sonra, 1946’ da çok partili döneme geçiş yapan Türkiye bu erken adımların faturasını darbe ile ödeyecektir.
Demokrat parti döneminde başlayan liberalleşme, devletin ve dış yardımların desteğiyle özel tekellerin oluşması, dış borçlarla beraber dış ekonomilere bağımlılık, orta sınıf mensuplarının güç kaybı, seçim öncesi verilen vaatlerin yerine getirilememiş olması, baskı ve zorbalık rejiminin ülkeyi kıskaca alması, 1954 yılı itibarıyla iyice artan iktidar - muhalefet gerginliği, iktidar partisinin seçmen ve bürokrasi, basın ve hatta üniversite çevresi ile olan olumsuz ilişkileri şiddetli fırtınanın kopması için sahneyi hazırlar, oyuncular maskelerini takar.
27 Mayıs İhtilalı’ nin nedenlerine, ülke yönetiminde etkili olan iki farklı sınıfın mücadelesi olarak bakılabilir. Türkiye Cumhuriyeti’ nin yönetiminde, devletin kuruluşundan beri iki zümre etkili olmuştur. TC yönetiminin iki ayrı yüzünü oluşturan bu zümreler; devletçi seçkinler ve gelenekçi liberallerdir1.
Türkiye’ de ‘’Darbeler Tarihi’’ için başlangıç zamanıdır, 27 Mayıs. Ülkedeki gerginlik, omuzlarına düşen sorumluluğun özünü idrak edememiş siyasiler dâhilinde iktidarmuhalefet çekişmeleri, halkın içine düştüğü buhran, içi doldurulamamış rejim çıkmazı, seçimle başa gelip sonrasında memleketi geriletme politikası, aydın ve ordu kesimindeki tahammül sınırlarını aşmış saldırgan tutum, ilerici ve tutucu hesaplaşması, özgürlük ve çağdaşlaşma hedefi önce 27 Mayıs’ ı sahneler sonrasında ülkeye 1961 Anayasası’ nı hediye eder.
Darbenin yapılma amacı; yönetimi DP’ nin elinden alıp, başka bir sivil idareye devretmekti. Ancak MBK, içerisinde yer alan farklı grupların tesiri ile yönetimi sivil idareye devretmekte yavaş hareket etmiştir. Yönetim sivil idareye, CHP’ lilerin ve aydınların yoğun telkinleri sonucunda, MBK içerisindeki iktidarda kalma yanlısı olan 14’ ler grubunun tasfiye edilmesi ile devredilebilmiştir2.
İktidarda olmak dayanılmaz hırslar, karşı konulamaz arzularla birlikte yaşamak demek bir yerde. Dolayısıyla ülkeyi yönetme gibi bir emelle birleşince, sorumluluğu sindiremeyen bünyelere zararlar verebiliyor. Kişiler kendi bünyelerindeki marazlara çözüm bulmayınca, arıza hali anında halka geçiyor ve ülkeyi sarıyor. İşte MBK de hırslarına yeniliyor, kendi içindekilerle çıkarlar örtüşmüyor, bir süre sonra başa niye geçtiklerini unutuyorlar. Yönetim sivil idareye geçiyor geçmesine ama o koltukta baki kalma yanlılarının tasfiye edilmesiyle.
27 Mayıs Darbesi ile bizi en çok ilgilendiren yeni anayasa tabiki çünkü 1961 Anayasası ile birlikte geniş anlamda bir özgürleşme, özgürleştirme politikası gözlemliyoruz.
Zaten Milli Birlik İktidarı’ nın eyleme geçtikleri zaman içlerinde büyüttükleri yegâne hedeflerden birisi bu nüans oluyor: Demokratik düzen ve özgürlük. Akabinde yenilikler kol kola geliyor ülkede. Örneğin ihtilal sonrası değişen anayasa ile birlikte sola açılım başlıyor toplumda. Şüphesiz emeğin sesi daha güçlü çıkmaya başlıyor. Aslında sadece emeğin sesi değil elbette gençliğin sesi güçlü çıkıyor. İşçi sınıfı doğuyor. Eşitlik, sınıflar arası denge dillendiriliyor ve kavramlar icraata geçirilmeye çalışılıyor.
Milli değerlere sahip çıkılarak, Amerika ve emperyalizme karşı, gruplar halinde muhalifler varlık gösteriyor. Sendikalaşma başlıyor, hızlanıyor, çoğalıyor. Ekonomide verimlilik yakalanmaya çalışılıyor, dışa bağımlılık reddediliyor. Her anlamda ‘’Bağımsız Türkiye’’ için müthiş bir özlem ve beraberinde mücadele başlıyor. Ancak 1961 Anayasası da bütün bu hedeflere, iyi niyete, özgür ve modern Türkiye kurmaya yetmiyor. Sistem çok zaman geçmeden arıza veriyor.
Türkiye’ de 1965 yılından sonra, AP iktidarına muhalif olan kesim meydanlara çıkarak, ülke genelinde isçi grevleri, toprak yağmalamaları ve öğrenci olaylarının yaşanmasına sebep olmuştur. Birbirine zıt olan bu iki kesimin meydana getirdiği anarşi ortamı 12 Mart Muhtırası’ na neden olmuştur. 1961 Anayasası’ nın aşırı özgürlükçü, temel hak ve özgürlükleri arttıran maddeleri; 12 Mart Muhtırası’ndan sonra da yasa dışı sol örgütlerin ve sendikaların faaliyet göstermesine neden oldu. Bu militan gruplar, muhafazakâr ve milliyetçi halk kesimiyle çatışmaya devam etmiştir. 1971 ve 1973 yıllarında, 1961 Anayasası’ nın bazı maddelerinde yapılan değişikliler, bu anarşi ortamını düzeltmeye yetmemiştir3.
1960 yılındaki darbeden sonra ülke bir süre dinginliğe kavuşuyor. Gerçi Adnan Menderes’ in idam edilmesi toplumun pek de beklemediği bir sonuç olduğu için tıpkı darbe gibi ve elbette kabul edilemez bir gerçek olarak insanları bir süreliğine şoka sokuyor ama şoku atlatmak da beklenilenin aksine zor olmuyor. 1961 Anayasası’ nın ülkeye her koldan özgürlük getirmesiyle bazı değerler zarar görmeye başlıyor. Özgürlüğün manasının sindirilmesi kolay olmuyor. Özellikle sola açılımın her sektörde, toplumun her kesiminde hayat bulmasıyla sorunlar hızla uç veriyor. Var olan sorunlar dünyayı kasıp kavuran 68 kuşağı dalgasıyla tavan yapıyor. Bir anda gençlik olayları başlıyor; bir grup solcu genç önce toplum içinde sivrilmeyle, sonra hükümetin gözüne batmayla gündemi meşgul eder oluyor. Akabinde yeni sorunlar, yeni bunalımlar ve yine yeniden darbeler, muhtıralar…Olmaz olası idamlar…Ülke makus talihine bir kez daha boyun eğiyor, eğdiriliyor ve var olan bazı gerçekler hiç değişmiyor…
Ülkemizde 12 Mart öncesi dönemde tanık olduğumuz gençlik olayları, önemli ölçüde, Avrupa’da ve özellikle Paris’te 68 Baharında yaşanan olayların uzantısı niteliğindedir.
Esasen, yakın tarihimizde Batı kaynaklı olmayan bir akım bulmak zordur. Faşizm de, sosyalizm de, kapitalizm de ve hatta birçok bakımlardan irtica da… Batı kaynaklıdır. Bizim Batı kaynaklı olmayan ve fakat Batı ile birlikte tüm Dünya’da yansımaları görülen bir akıma kaynaklık ettiğimiz görülmemiş midir? Kanımca, bu açıdan önemli bir istisna Kemalizm’ dir. Kemalizm, bizden kaynaklanmış olan, Büyük Fransız Devrimiyle Bolşevik Devrimi’ nden esinlenerek oluşturulmuş özgün bir sentezdir ve Vietnam’dan Cezayir’e ve Latin Amerika’ ya kadar değişik türlerdeki ulusal kurtuluş hareketlerine temel oluşturmuştur. Bizde, 12 Mart öncesinde cereyan eden gençlik olaylarını farklı kılan da bünyesinde taşıdığı bu Atatürkçü Kemalist özdür. ZAP suyuna köprü yapımına heyecanla katılmış olan gençlerden birisi olan Deniz Gezmiş, Atatürkçü anlamda halkçıydı ve Samsun’ dan Ankara’ ya doğru yürüyüş geleneğinin başlatıcısı olmakla, Atatürkçü heyecanının somut örneklerinden birisini ortaya koymuştu4.
Türkiye’nin 68’i farklı bir eksene oturuyor dünya ölçeğinde. Fitil belki Paris’ ten ateşleniyor ama Türkiye’ nin ayrıca kendine özgü nedenleri var 1968 için. Gecikmiş ya da ‘’geri kalmış’’ olmaktan kaynaklanan nedenler bunlar. Azgelişmişlik söylemi burada ağır basıyor. Üniversiter altyapı çok daha yetersiz tüm Batı ülkeleri ile karşılaştırıldığında. Ama daha da beteri Türkiye 40’ lı yıllarla 80’ li yıllar arası bir ‘’demografik devrim’’ yaşıyor. Kimi Batı ülkelerinde 18. Yüzyılın 2. yarısında gündeme gelen bu nüfus patlaması Türkiye’ ye epey geç ulaşıyor. Avrupa 19.yüzyılda kentleşiyor. Oysa Türkiye’ de kentleşme 1950’ lerden itibaren gündeme geliyor. Hızlı nüfus artışına kırsal kesimin hızla çözülüşü ekleniyor. Artı, Batı’ nın ‘’altın çağ’’ ına karşı Türkiye’ de özellikle 1950’ lerin ikinci yarısında gözlenen ekonomik düş kırıklığı5.
Kentleşmeyle birlikte tüm dünyada olduğu gibi köy yaşantısı çöküntüye uğruyor, feodalizm darbe alıyor, köylü olma olgusu çözülüyor. Sanayileşmenin başlamasıyla genişleyen çalışan kesim yelpazesi aydınlanmayla bir başka girdap içine giriyor. Kültür devrimi baş gösteriyor ve tüm dünya genelinde eğitim almak en önemli vasıf, en önemli fırsat olarak yayılıyor. Üniversitelerde eğitim ise zirveye ulaşmak, dünyayı algılamak, söz sahibi olmak, düzeni değiştirmek için yegâne ayrıcalık. Dolayısıyla bir başkalaşım söz konusu, gençler kendilerini aşmaya çalışıyorlar, bilinçleniyorlar, öğreniyorlar, yaşamanın özüne iniyorlar, fırsat eşitliği için mücadele ediyorlar.
Bu şartlarda yetişen bir grup solcu genç kısa sürede var olan düzene baş kaldırmalarıyla dikkat çekiyorlar. Aslında öyle sistemli yetişmişler ve öyle kolay gündeme oturuyorlar ki, sanılanın aksine tepeden inme olmuyor hiçbir şey. Tek arzuları bağımsızlık, eşitlik, kapitalizme, emperyalizme boyun eğmemek ama her düzende olduğu gibi protest oldukları için, düzenin dilinden konuşmadıkları için niyetlerinin özü algılanamıyor, iletişim kurulamıyor, içerden ve dışarıdan organize birilerinin güdümlemesiyle susturulmaları gerekiyor. Ve elbette Türkiye bir kez daha, bir başka darbeyle üç tane özene bezene eğitilmiş, pırıl pırıl beyinli ama sadece fikirleri özürlü 3 gencini daha kurban ediyor geçmişinin kuyusuna. Hatalar silsilesi bitmek bilmiyor böylece, sınıflar arası iletişim iyice kopuyor. Halk susuyor ama her defasında bir sonrakinde daha fazla konuşmak, daha fazla söz sahibi olmak için. Gerginlik dinmiyor, aksine kuşaktan kuşağa aktarılıyor; faturalar bir sonraki nesile kesiliyor. 68 kuşağı zihnindekilerin boyutlarına hükmedemeyince, iktidarda olanlar onların bedenlerine, varlıklarına hükmediyor.
12 Mart 1971 rejimi önce parlamentoyu feshetmeden sözü AP’ ye veriyor ve fakat bir süre sonra AP’ den bıkanlar meydanlara yağız bir delikanlı çıkarıyor. Gözler artık her yerde bu yeni yüzü arıyor, onun nezdinde CHP yükselişe geçiyor. Tarih sayfaları Bülent Ecevit’ i selamlıyor, Karaoğlan efsanesi başlıyor. Özellikle 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı ile ülke dört bir koldan ona kucak açıyor. Kısa sürede idol oluyor ama 73 seçimlerinin sonucu ne yazık ki yanına kar kalmıyor.
12 Eylül’ e akan sıkıntılı süreçte halk Ecevit’ ten sonra Necmettin Erbakan ile tanışıyor ve ülkede ilk kez Meclis İslami motiflerin ağırlığı ile yüzleşiyor. Milli Selamet Partisi dini duyguları hayatının amacı olanların sığınağı oluyor. Ecevit’ in elini tutarak yıldızını parlatan, parlamentoya giren Erbakan, çıkarlarıyla ters düşünce CHP ile restleşmeyi seçiyor. Önce Mayıs 1974’ de genel af görüşmeleri ile ilişki çatlağa uğruyor, sol görüşe sahip mahkûmların da tahliyesiyle sesler yükseliyor. Akabinde gelen Kıbrıs Barış Harekâtı zaferi paylaşılamayınca Ecevit birden egosuna yenik düşüyor ve tek başına iktidar olabilme hayali ve arzusuyla MSP ile yollarını ayırıyor. Erken seçime giden Ecevit hüsrana uğrayınca, iktidarı bir başka koalisyona kaptırıyor. Zaten 1973 seçimleri sonucu ile iyice bilenmiş olan Süleyman Demirel bu fırsatı kaçırmıyor, devreye AP-MSP-MHP yani ‘’Milliyetçi Cephe’’ koalisyonunu sokuyor ve hatta bu yeni oluşumu ayakta tutabilmek adına bir başka yeni parti MHP’ ye sınırsız taviz veriyor. MHP dâhilinde 27 Mayıs’ ın baş mimarlarından Alparslan Türkeş bu sayede sokaktaki elini iyice güçlendiriyor. Öyle ki artık bir başka sahne ‘’perde’’ diyor, sokak
faşizmi ortalığı kasıp kavurmaya başlıyor. Bir anda ülkeyi cinayet furyası kaplıyor, kara bulutlar çörekleniyor toplumun ve de gençlerin üzerine. Düellolar start alıyor; art arda fraksiyonlar, bölünmeler, kamplaşmalar, gövde gösterileri…ortalık toz duman oluyor, göz gözü görmüyor. Öyle ki cepheleşme okullara, devlet dairelerine, emniyet güçlerine varana kadar velhasıl her yere yayılıyor. Bir süre sonra artık ölümler de kanıksanıyor.
Grupların birbirine insafsızca kıyımı 1976-1977 yıllarında tavan yapıyor. Özellikle bu yıllarda iki farklı karakter daha çıtasını yükseltiyor: TKP ve DİSK. İlk kez 1976 yılında kitlesel gösteri olma niteliği taşıyan 1 Mayıs kutlaması, 1 yıl sonra yerini katliama bırakıyor. 1 Mayıs 1977’ de İşçi Bayramı’ nı kutlamak üzere pek çok insan pek çok şehirden toplanıp gelmiş ve sayı beklenilenin üzerine çıkınca uzun bir kortej oluşmuş, akabinde alana girmekte insanlar zorluk çekmişlerdir. DİSK Başkanı Kemal Türkler’ in kürsüye çıkarak yaptığı konuşmanın sonlarına doğru bir anda patlayan silah sesleri ile panik halinde halk sağa sola kaçışmaya başlamış ve akabinde Kazancı Yokuşu’ nda çoğu ezilerek, boğularak ölmüştür. Bilanço ağırdır: 34 kişi ölmüş, 130 kişi yaralanmıştır. Birçok kişi ve belgeye göre olayın planlayıcısı CIA gibi dursa da, bu günümüzde dahi netlik kazanamamış, açıklığa kavuşamamıştır. Tek bir gerçek vardır: 1 Mayıs katliamı sonraki terör olaylarının, huzursuzluğun, gerilimin de tetikleyicisi olmuştur.
Bu olaylardan sonra Türkiye’ de sivil savaş görünümü alan çatışma ve olaylar artarak devam etmiştir. O dönem radikal sağcı örgütlerde de tıpkı diğer gruplar gibi kendi içlerinde ayrılıyorlardı. Aşırı milliyetçi MHP’ nin “Bozkurtlar” ı aşırı dinci MSP’ nin “Akıncılar” adı verilen grupları vardı. MHP özellikle Kürtler ve Aleviler gibi etnik ve dini azınlıkların bulunduğu yerlerdeki Türkleri ve Sünni Müslümanları bu gruba karşı kışkırtıyorlardı. MHP çok hiyerarşik bir örgüttü ve Gençlik Teşkilatı, Ülkü Ocakları Derneği adı altında örgütlenmişti. DİSK’ in karşısına kendi ideolojisinin savunuculuğunu yapacak olan MİSK (Milliyetçi İşçi Sendikaları Konfederasyonu) ile polis içinde de POL-BİR adlı ülkücü bir dernek kurmuşlardı. Kamu kurumları içinde de öğretmenler ve işçiler arasında örgütlenmeye gittiler6.
İstanbul, Ankara, İzmir, Adana gibi büyük şehirlerde özellikle eğitim kurumlarında, üniversitelerdeki gençler üzerine oynanan oyunlar çok zaman geçmeden halk arasına dalga dalga yayılınca sosyal hayat çökmüş ve kargaşa ortamı yaratılmıştır. Önceleri fikir boyutunda seyredip, ideolojik çatışmalar olarak nükseden huzursuzluk, gerilim tırmandıkça kisve ve boyut değiştirmiş, etnik ve mezhep kökenli olarak yoluna devam etmiş, şiddetini arttırmıştır.
Amaç elbette Türkiye’ yi bölmek olunca elden gelen arda konmamış, planların derinliği günden güne artmıştır. Zira Adana, Maraş, Sivas, Çorum ve hatta Ordu da meydana gelen katliamlar, Alevi-Sünni, Kürt- Türk çatışması, ayrışması gibi dillendirilmiş ve öyle lanse edildi, kardeş kavgaları ile toplum bölünmeye çalışılmıştır.
1975-1978 yılları arasında ülkeyi yöneten iki MC Hükümeti, birçok ciddi siyasal ve anayasal konuda, önemli çatışmaları içeren koalisyonlardı. Kendi içlerinde çıkan problemleri çözemedikleri gibi kısa sürede bu problemleri ülkenin siyasal sürecine yansıtmışlardı.
Bu durum bir yerde hükümetin ve bürokrasinin hayati işlevlerini yerine getirememesine sebep olurken, diğer yandan sivil halkın siyasal kurumlara güven ve saygısını aşındırmış ve dolayısıyla yönetimin meşruiyeti sorununu ortaya çıkararak 1970’lerin sonlarında hükümetin tamamen işlemez hale gelmesine yol açmıştır. İlk sağcı MC koalisyonu ile sağcı partilerin iktidara gelmesi ve devletten faydalanmaya başlamaları radikal sol ideolojiyle olan çekişmeyi arttırmıştır7.
Terör çeşitli illerdeki katliamlardan sonra, 1978 ve 1979 yıllarında ünlü akademisyenler, bilim adamları ve gazetecileri de hedef alarak büyümeye devam etmiştir.
Olaylar iyiden iyiye bir darboğaza girmiş, çözüm yolları tıkanmıştır. En son Maraş olayları ile birlikte yaklaşık 100 kişinin ölmesi tansiyonu iyice yükseltmiş ve hükümet istemeye istemeye sıkıyönetim ilan etmek zorunda kalmıştır. Fakat sıkıyönetim de yaraları sarmaya yetmemiş, cepheleşmeyi durduramamıştır. Muhalefet bu sefer de sıkıyönetimin gerektirdiği önlemlerin
alınmamış olmasından yakınmaktadır.
Zamanla silahlı kuvvetler de kendi içinde durum analizi yapmakta, sivil idareden rahatsızlık duymakta ve ciddi kaygılar taşımaktadır.
Nitekim kaygısını en son bir uyarı mektubu şeklinde Genelkurmay Başkanı Kenan Evren aracılığı ile 27 Aralık 1979’ da Çankaya Köşkü’ nde Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’ e sunmuştur.
Mektup ne yazık ki hiçbir muhatap bulamamıştır. Her kurum ve her siyasi kendinde hala en ufak bir hata görmeyerek, karşısındakini suçlamayı sürdürmüştür.
27 Aralık 1979 günü Cumhurbaşkanı’ na verilen Silahlı Kuvvetler uyarı mektubunun 12 Mart muhtırası’ ndan farkı, uyarı mektubunun partiyi veya partileri değil, bütün anayasal kuruluşları uyarmasıdır. Başbakan Demirel, bütün politik çevreler ve partiler 27 Aralık 1979’da Cumhurbaşkanı’ na sunulan uyarı mektubunu ancak 2 Ocak 1980 günü gazete manşetinde öğrenebildiler. Uyarı mektubu, 12 Eylül askeri müdahalesini önceden haber vermektedir8.
Sorunlar, sorunlar, hiç bitmek bilmeyen sorunlar…Daralan sokaklar, unutulmuş umutlar, hapsolan gelecek, diz boyu şiddet, gırtlağa kadar borç, sel olmuş akan kan, azgınseviyesiz ve de basiretsiz siyasiler-liderler ve çaresiz halk…Ekonomide de sürekli bir çöküş var, tüm dünyayı saran petrol krizi var, işsizlik var, tahammülsüzlük var, sabırsızlık var…Dolayısıyla Demirel Hükümeti son kozunu 24 Ocak 1980 kararları ile ortaya koyuyor. Ekonomik danışman olarak atanan, taze kan, yeni kurtarıcı Turgut Özal serbest piyasa ekonomisinin kuralları çerçevesinde 24 Ocak Kararları’ nın yürürlüğe sokulmasına vesile oluyor. Amaçlar belli: Önce Türk parasının değerini yabancı paralara göre iyice düşürmek (devalüasyonu sağlamak), sonra para arzını ve talebini sıkı takip ederek yabancı yatırımına destek sağlamak. Elbette ekonomiyi içte ve dışta piyasa koşullarına açmak, ithalatı serbest bırakmak, KİT ürünlerinin fiyatlarını serbestleştirmek ve buna benzer daha nice hedefler…Ayrıca hükümet Haziran 1980 de IMF ile de anlaşmaya çalışıyor.
Sonrasında bir de Cumhurbaşkanı seçme krizi patlak veriyor. Zaten siyasiler bir demokrasi açmazı içerisindeler. Gerek iktidar gerek ana muhalefet partisi liderleri kendi partilerinin içindeki bazı uç görüşlüler yüzünden bir türlü bir araya gelememekte ve her fırsatta uzlaşmak yerine birbirlerine en ağır hakaretleri yüklü salvolarla boca etmektedirler. Her iki lider de gözlerinin önünde olup biteni görememiş, gelecek günlerin sıkıntılı sinyalinin farkına varamamış ve arkalarında duranların bir yerde kurbanı olmuşlardır. TSK de keza aynı şekilde bir yere kadar olanlara göz yummuş, bazı şeyleri seyretmiş ve hatta Kenan Evren gibi bazı askerlerin yüksek kademelere gelmelerinin önü açılmış ve bu sayede dört koldan organize plan, sistem uygulamaya konulmuştur.
6 Nisan 1980’de Fahri Korutürk’ ün görev süresinin dolmasıyla atağa geçen parti liderleri fırsatı değerlendirmekte gecikmedi. Fakat her iki partinin de istediği adaylar yüzünden, körü körüne ısrarları yüzünden seçimlerin önü tıkanmaktan öteye geçemedi. Yapılan 115 tur sonuçsuz kalınca Senato Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil görevi üstlenerek, aylarca cumhurbaşkanlığına vekâlet etti.
16 Haziran 1980’ de Ecevit, hükümeti düşürmek için bir soruşturma önergesi vermiştir. 17 Haziran 1980’ de Genişletilmiş Sıkıyönetim ve Milli Güvenlik Kurulu toplantısında, Kuvvet Komutanları, Genelkurmay 2. başkanı ve Kenan Evren, Bayrak Harekâtı’ nın başlatılması kararını aldılar. Plana göre 11 Temmuz 1980’ de iktidara el konacaktır. Ancak Ecevit’ in hükümete karşı verdiği önergenin reddedilmesi, harekâtın ertelenmesine yol açan etkenler arasında yer almaktadır çünkü Evren, Yüksek Komuta Kademesi’ nin, Ecevit’ in önergesi başarısız olduğu esnada, hükümeti iktidardan indirerek Ecevit’ in yanındaymış gibi bir izlenimin oluşmasını engellemek istemiştir. Ayrıca 4 Ağustos 1980’ de Yüksek Askeri Şura toplantısının olması da bu erteleme kararında etkili olmuştur. Çünkü Evren ve kuvvet komutanları, şura toplantısının müdahaleden sonraya bırakılması halinde tayin ve terfileri gerçekleştirmenin zor olacağını düşünmüşlerdir. Bu yüzden 4 Ağustos 1980’ den itibaren 11 Temmuz 1980’ de yürürlüğe konulması düşünülen ‘’Bayrak Harekât Emri’’ iptal edilerek toplatılmıştır 9.
Ve işte iptal edilen harekat 12 Eylül 1980 Cuma günü, saat 04:00 de Türk radyolarından halka duyuruluyor. Türk Silahlı Kuvvetleri’ nin ‘’emir-komuta zinciri’’ içinde hâkimiyeti ele geçirdiklerini duyurdukları anonsla beraber Milli Güvenlik Konseyi’ nin 1 numaralı bildirisi de okunuyor. Müdahale aslında her kesimden insanın beklentisi olduğu için kabul ettirmek adına her hangi bir dayatma, zorlama ile karşılaşılmamıştır. Tek bir gerçek vardır ki artık ülkede hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır; yağlı urganlar aslında bundan sonra tüm toplumun, sonraki nesillerin de boğazına geçecektir. Ülkenin geleceğini yıllar geçse de ipotekten kimse kurtaramayacaktır.
Bildiride harekâtın amacı, ülke bütünlüğünü korumak, milli birlik ve beraberliği sağlamak, muhtemel bir iç savaşı ve kardeş kavgasını önlemek, devlet otoritesini ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine mani olan sebepleri ortadan kaldırmak olarak belirtilmektedir. Milli Güvenlik Konseyi (MGK) bu bildiriyle, parlamentoyu ve hükümeti feshederek, parlamenterlerin dokunulmazlıklarını kaldırmıştır. Bütün yurtta sıkıyönetim ilan edilerek, yurt dışına çıkış yasağı getirilmiştir. Ayrıca vatandaşların can ve mal güvenliği açısından ikinci bir emre kadar saat 05:00’ den itibaren sokağa çıkma yasağı konmuştur10.
Elbette 12 Eylül Bildirisi’ nin radyodan ülkeye, halka duyurulduğu sıralarda parti liderlerine de tebligatlar ulaştırılmıştır. Tebligatlar liderlerin ikamet edeceği yerler ile ilgilidir. Liderlerden sadece Alparslan Türkeş evinde bulunamamıştır. Harekât ile ilgili açıklama daha sonra saat 13: 00’ de bizzat Kenan Evren tarafından Türkiye Radyo ve Televizyonu haber bülteni aracılığıyla duyurulmuş tur. 12 Eylül İhtilalı, 27 Mayıs ve 1971 Muhtırası’ ndan hem sistem hem teorik olarak farklı gerçekleşmiştir. Her şeyden önce en uzun süreli olanıdır, 3 yıl sürmüştür.
12 Eylül 1980’ de, ordu ‘kardeşkanına son vermek’ için cari siyasal sisteme
müdahale etti. Meclis lağvedildi, bütün siyasal partiler kapatıldı ve liderlerine siyaset yapma yasağı getirildi. Ordu, müdahale etmesini mümkün kılan toplumsal anarşinin müsebbibi olarak 1961 Anayasası’ nın ‘’özgürlükçü’’ karakterini sorumlu tuttuğu için de 1982’ de yeni bir Anayasayı yürürlüğe koydu. 1980 darbesinin Türk siyasal hayatındaki etkileri, öngördüğü siyasal sistem ve toplumsal yaşam açısından iki farklı ama ilişkili bağlamda değerlendirilebilir. 1982 Anayasası ile yürürlüğe konan siyasal sistem, 1961 rejiminin devamı bir nitelik arz ederken, öngörülen toplum tasavvuru ise tam tersi bir istikamet izledi 11.
Erik Jan Zürcher, 1980 müdahalesinin ardından, asker ve onun takipçisi sivil rejimin Türk-İslam sentezi formülüne dönmesini Osmanlı-Türk devletinin kriz zamanlarında dini argüman ve sembollere başvurma eğilimi ile bağlantılandırırken, bunun bir asır önce Halife- Sultan Abdülhamid’ in kullandığı reçeteden bir farkı olmadığını vurgular. Başka bir deyişle, 12 Eylül rejimi, ülkenin içinde bulunduğu kriz durumuna bir cevap olarak yeni koşullarda
eski bir reçeteye dönüş yapmıştır. Bu dönüş, Türk Silahlı Kuvvetleri’ nin (TSK) — müdahaleyi de içeren— rejimin “muhafızlığı” misyonu adına yapılmıştır12.
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
1 Ahmet Altan, ‘’Darbelerin Ekonomisi’’, AFA yayınları, İstanbul,1990, s.65
2 M. A. Birand vd., ‘’Demirkırat- Bir Demokrasinin Doğuşu’’, Doğan Kitapçılık, 10. Baskı, İstanbul,2005, s.181
3 Ahmet İnsel, ‘’Demokrasinin Sancılı Yılları’’, Cumhuriyet Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, 2002-İstanbul, c. 3, s.6
4 Prof.Dr. Alparslan Işıklı; ‘’12 Mart öncesi Gençlik’’, Üniversite ve Toplum (Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi), Aralık 2002,Cilt 2, Sayı 4, s.01
5 Zafer Toprak, ‘’1968’ i Yargılamak ya da 68 kuşağına Mersiye’’, Cogito (Felsefe, kültür ve düşünce dergisi), Yapı Kredi Yayınları , Sayı: 14, 1998, s. 157
6 Hakan Altıntaş, ‘’Türk Siyasal Sisteminde Siyasal Partiler ve Kentleşmenin Kutuplaşma Sürecine Etkileri’’, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (5) 2003, 1-31, s.18
7 Hakan Altıntaş, ‘’Türk Siyasal Sisteminde Siyasal Partiler ve Kentleşmenin Kutuplaşma Sürecine Etkileri’’, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (5) 2003, 1-31, s.17
8 Cüneyt Arcayürek, ‘’Demokrasi Dönemecinde Üç Adam’’, 3. Baskı, İstanbul, Bilgi Yayınevi, 2000, s.46-47
9 Ersal Yavi, ‘’İhtilalcı Subaylar’’/ 3.kitap, Yazıcı Yayınevi, İzmir-2005, s.495-496
10 Resmi Gazete, 12.09.1980, Sayı: 17103
11 Hatem Ete, ‘’27 Mayıs-28 Şubat Parantezi’ nde 12 Eylül’’, SETA-Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, Açık Görüş-14 Eylül 2008, http://www.setav.org/
12 Ümit Cizre, ‘’12 Eylül’ ün ‘’Anti’’ Gündeminde Toplum’’, Toplumsal Tarih Dergisi, Tarih Vakfı, 31.08.2005
2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
