TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA DAVUTOĞLU DÖNEMİ: 2009 DEĞERLENDİRMESİ. BÖLÜM 4

TÜRK DIŞ POLİTİKASINDA DAVUTOĞLU DÖNEMİ: 2009 DEĞERLENDİRMESİ. BÖLÜM 4 

Davutoğlu Dönemi Türk Dış Politikası

Davutoğlu’nun dış politikadaki aktivizmi, geçtiğimiz yedi yıl içinde Ortadoğu, Afrika, Asya, Latin Amerika, Avrupa Birliği, Kıbrıs ve Kafkasya gibi dünyanın birçok bölgesini kapsamaktadır. Bu anlamda genel olarak baktığımızda, komşularıyla arasındaki sorunları çözmekle kalmayıp, maksimum işbirliği ilkesi çerçevesinde imzaladığı onlarca anlaşma, kaldırılan vizeler, bölgede çıkan sorunların çözümlenmesine dair yürüttüğü arabuluculuk rolleri, imzaladığı enerji anlaşmaları, göze çarpan gelişmelerdir. 

Komşularla ilişkiler bağlamında en somut örneklerden biri Suriye ile yaşanan gelişmedir. İki ülke bundan yalnızca on sene önce savaşın eşiğindeyken, son sekiz yıl içerisinde 51’i tek bir gün içinde olmak üzere 80’den fazla anlaşma ve protokol imzalamıştır. Bu anlaşmalar arasında Serbest Ticaret Anlaşması, Yüksek Düzey Stratejik Konsey Anlaşması ve Serbest Dolaşım Anlaşması gibi son derece önemli anlaşmalar da bulunmaktadır. Hatay Sorunu ve Su Sorunu gibi yılların kökleşmiş problemleri bu süreç içinde çözüme kavuşmuştur. Suriye bundan sadece 10-15 yıl önce Türkiye’ye karşı koz olarak kullandığı PKK sorununda bile Türkiye’yle ortak hareket etmiştir. Bugün Türkiye Suriye’yle sadece dost ülke konumuna gelmemiş, aynı zamanda Suriye’nin bölgedeki sorunlarının çözümünde de önemli rol oynamıştır. 
Suriye’nin İsrail, Lübnan, Irak ve Suudi Arabistan ile yaşadığı problemlerinin çözümünde önayak olmuştur. Lübnan’daki sivil çatışmanın çözümüne, Lübnan’daki grupları bir araya getirerek katkı sağlamıştır.37 Türkiye aynı zamanda, Irak’ın Ağustos 2009’da ‘yeşil bölge’de meydana gelen patlamalara dair Suriye’yi suçlamasının ardından çıkan anlaşmazlığın çözümünde Beşar Esad ve Nuri Maliki ile ayrı ayrı görüşerek aktif arabuluculuk yapmıştır.38 

Ayrıca, taraflara Türkiye, Suriye ve Irak arasında üçlü mekanizma kurulmasına dair öneri getirmiş ve tarafların New York’ta bir araya gelmesini sağlamıştır.39 
Bunun yanında, Hariri suikastından beri araları açık olan Esad ve Kral Abdullah’ın bir araya gelmesine önayak olarak Suudi Arabistan ve Suriye arasındaki gerginliğin çözülmesini sağlamıştır. 

Suriye’yle gelişen ilişkilere ek olarak Türkiye Yunanistan ile de büyük yol kat etmiştir. Eskiden Türkiye’nin AB’ye girmesine şiddetle karşı çıkan Yunanistan bugün Türkiye’nin AB üyeliğinin en büyük savunucularındandır. Yunanistan Dışişleri Bakan Vekili Dimitris Druças da Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğinin gerekliliğinin altını çizmiş ve “Türkiye AB üyesi olduğunda şimdiki ve geçmişteki Türkiye olmayacak” şeklindeki ifadesiyle Yunanistan’ın Türkiye’nin içeride gerçekleştirmekte olduğu reform sürecine ve AB üyeliğine olan desteğini dile getirmiştir.40 Yunanistan’la yaşanan gelişmelere sekte vuran bir konu hiç şüphe yok ki Kıbrıs’tır. Kıbrıs Sorunu’nun çözüme kavuşturulamaması bu anlamda büyük bir engel olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunlara ilaveten, İstanbul Rum Patrikhanesi ve Ege’de kıta sahanlığı sorunu gibi konular da henüz açıklığa kavuşturulmamıştır. 


Türkiye’nin AB ile ilişkileri dış politikanın tüm alanlarını tek bir resimde toplamayı hedefleyen bütüncül dış politika çerçevesinde önemli bir yer tutmaktadır. İlişkiler, Avrupa merkezli bir dünya sisteminin ortaya çıkışından sonra bir ayak uydurma ve bütünleşme çabası olarak gelişmiştir. Avrupa ile ilişkilerin tarihi bir bağlama oturtulması sağlıklı bir yaklaşım için olmazsa olmaz bir koşuldur. 

Bugün gelinen noktada içeride bazı tarafların AB ile ilişkilerde bir özgüven sorunu yaşadıkları ve tutarlı bir duruş geliştirememiş oldukları göze çarpmaktadır. Oysaki hem Osmanlı İmparatorluğu, hem de Türkiye Cumhuriyeti tarih boyunca Avrupa’da yaşanmış gelişmelere karşı kendi reflekslerini geliştirmiş ve kayıtsız kalmamıştır. Örneğin, Osmanlı imparatorluğu 1648 Vestfalya anlaşması ile kurulan yeni düzene, Köprülü reformları ile cevap vermiş ve modernleşme ve sekülerleşmenin ilk adımlarını atmıştır. 1815 Viyana Anlaşması sonrası kurulan Avrupa Uyumuna Tanzimat ile cevap verilmiştir. İntibak süreci Tanzimat’la ivme kazanmış, 1856 Paris Anlaşması Islahat Fermanı’na işlerlik kazandırmış ve Osmanlı’yı Avrupa devletler topluluğunun bir üyesi olarak tanıyarak toprak bütünlüğünü garanti altına almıştır. I. Dünya Savaşı ile biten Avrupa Uyumundan sonra kurulan Milletler Cemiyeti’nin üyesi olan Türkiye Cumhuriyeti, Batılılaşma reformlarını hızlandırarak intibak sürecini sürdürmüştür. Bütün bu sürece bakıldığında görülmektedir ki, Avrupa ile ilişkiler 
bir tarihi-felsefi süreklilik dinamiğine sahiptir. Bu anlamda, ilişkileri belirli sorunlar ya da konjonktürel durumlarla tanımlamak hatalı olur. 

Türkiye’nin AB üyelik süreci zarfında karşılaştığı engellerden biri, büyük nüfusu, geniş yüzölçümü, nispeten geri kalmış ekonomisine ilaveten hiç şüphesiz Müslüman-Türk kimliğidir. AB’nin bu anlamdaki kaygısı Türkiye’nin söz konusu kimliği yüzünden AB’ye kolay entegre olamayacağı ve AB norm ve değerlerini benimseyemeyeceği yönündedir. Valéry Giscard d’Estaing’in “Türkiye’nin üyeliği 
AB’nin sonunu getirecektir” sözleri bunun bir ispatıdır.41 Ancak bu yorumlar asıl AB’nin savunduğu ve kuruluş sebebini oluşturan ‘bir arada yaşamak’ (co-existence), ‘barış’, ‘adalet’ gibi değerlere ters düşmektedir. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün de dediği gibi, Türkiye AB’ye medeniyetlerin çatışması için değil, uyumu için alınmalıdır.42 Türkiye’nin üyeliği AB’nin çoğulcu bakış açısı ve çeşitliliği anlamında örnek teşkil edecektir.43 Taşpınar’a göre, Türkiye, AB için büyüyen bir pazar sağlayabilir, AB’nin önümüzdeki senelerde çaresizce ihtiyaç 
duyacağı işgücünü sağlayabilir, Müslüman dünyası için demokrasi anlamında örnek teşkil edebilir.44 

Diğer taraftan AB ile ilişkileri tek taraflı bir bağımlılık ilişkisi olarak tanımlamak da doğru olmaz. Türkiye’nin modernleşmesi, demokrasisi ve ekonomik kalkınması için uluslararası standartları yakalama süreci AB olmasa bile devam etmesi gereken bir süreçtir. 

AB ile sürecin sağlıklı işlemesinin ise Türkiye-AB ilişkilerini aşan bir boyutu vardır. Bunun en büyük sebebi 11 Eylül sonrası oluşan sorun alanlarının önemli bir kısmının Türkiye ve AB’nin mücavir bölgelerinde oluşudur. Türkiye’nin geleceğini AB ile birlikte görmesi hem Türkiye’nin reform süreci, hem de mücavir alanlarda yürüttüğü yapıcı politikalar açısından anlamlı bir tutumdur. Son yıllarda Türkiye’nin dış politikasında AB’ye verdiği önem “eksen kayması” tartışmalarına da bir cevap niteliği taşımaktadır. AB’nin geleceğinde Türkiye’ye nasıl bir rol vereceği ise kendi geleceğini nasıl gördüğü ile ilişkilidir. 

Türkiye’nin AB sürecindeki en önemli konulardan biri de Kıbrıs’tır. Kıbrıs sorunu yıllardan beri kemikleşmiş yapısıyla Türkiye’nin önünü tıkayan engellerden biridir. Annan Planı’nın sonuç getirmemesi ve KKTC’ye uygulanan uluslararası ambargoların hala kaldırılmaması gibi etkenler karamsar bir ortamı da beraberinde getirmiştir. 

Bu anlamda, Türkiye’nin artan stratejik ağırlığı ve gücü AB’yi bu konuda ikna edebilecek potansiyele sahiptir. Türkiye’nin çözüme dair beklentisi BM Güvenlik Konseyi kararları ile uyum içerisinde iki toplumlu, iki bölgeli ve siyasi eşitliğe dayalı bir Kıbrıs’tır.45 
Son yıllarda Kıbrıs sorununa dair olan gelişmeler her ne kadar ağır ilerlemekteyse de, ümit var bir duruma işaret etmektedir. 
Bu anlamda dört önemli alanda soruna dair gelişme göze çarpmaktadır. Bunlardan ilki, Kuzey Kıbrıs’ın Avrupa Konseyi sayesinde Avrupa’da temsil  ediliyor oluşudur. İkincisi, Kıbrıs’ın açılan ofisler aracılığıyla, Kuveyt, Katar ve Umman’da ve dolayısıyla Körfez ülkelerinde temsil edilmesidir. Bir diğer önemli gelişme ise Mersin, Laskiye ve Tripoli deniz seferleridir. Söz konusu seferler sayesinde Doğu Akdeniz’in sanki AB, Yunanistan ve Güney Kıbrıs etki alanı olduğuna dair bir süredir hâkim olan anlayış zayıflamıştır.46 

Son olarak da, Eski Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat’ın Pakistan’a devlet başkanı olarak yaptığı ziyaret, İKÖ heyetinin Kuzey Kıbrıs’a ziyarette bulunması  sayılabilir. Tüm bu gelişmelere ek olarak, son yıllarda Kuzey Kıbrıs ve Güney Kıbrıs arasındaki ekonomik uçurumun ciddi oranda azalmış olması 
da önemli bir gelişmedir.

Türkiye’nin ‘komşularla sıfır problem’ stratejisi çerçevesinde en çok tartışılan konulardan biri Ermenistan ile ilişkiler olmuştur. Türkiye son yıllarda Ermenistan ile ilişkilerini normalleştirme yolunda önemli adımlar atmış, geniş inisiyatif almış fakat bu adımlar henüz istenildiği ölçüde olumlu bir sonuca kavuşturulamamıştır. Yaşanan normalleşme süreci Ermeni soykırımının ABD Temsilciler Meclisi 
Dışişleri Komitesi’nde kabul edilmesinden iki gün önce Ermenistan koalisyon hükümetinin üç büyük partisinin Türkiye-Ermenistan arasında normalleşme sürecini destekleyen protokolleri askıya aldıklarını açıklamalarıyla sekteye uğradı. Başbakan Erdoğan’ın süreci Karabağ sorunu ile ilişkilendirmesi ve soykırım tasarılarına sert tepki vermesi eleştirilere maruz kalırken, Ermenistan soykırımın kabulünü her fırsatta ön koşul olarak sunmakta ve Karabağ konusunda taviz vermek istememektedir. Türkiye her şeye rağmen normalleşme sürecinin önemini vurgulamaktadır. Bunun Kafkasya’da barış, istikrar ve güvenlik ortamının sağlanmasında ve Kafkasya’da hala hâkim 
olan Soğuk Savaş psikolojisinin giderilmesinde oynayacağı rolün altını hassasiyetle çizmektedir.47

Türkiye’nin dış politikadaki aktivizmi Kafkasya’da da etkisini göstermiştir. 

Örneğin, Rusya-Gürcistan krizi arifesinde, Türkiye’nin Kafkaslara yönelik yürüttüğü dinamik dış politikası, Davutoğlu’nun siyasi önermelerinin uygulanmasına örnek teşkil etmektedir. Türkiye’nin yeni bölgesel siyasetinin bir ürünü olarak, Gürcistan ve Rusya arasındaki kriz başlamadan önce Ankara’nın, Rusya, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye’yi içine alan çok taraflı diplomatik bir girişimi, Kafkasya İstikrar ve İşbirliği Platformunu oluşturmuştur. 

Bu platform, tüm üyeler tarafından paylaşılan bölgesel bir bakış açısını geliştirmeyi ve bölgesel barış ve güvenlik, enerji güvenliği ve ekonomik işbirliği gibi konularda kullanılabilecek araçlar oluşturmayı hedeflemektedir. Ermenistan, Rusya Federasyonu, Azerbaycan ve Gürcistan Türkiye’nin önerisine olumlu yanıt vermiş ve projeyi yapıcı bir çaba olarak değerlendirmiştir.48 

Türkiye’deki karar alıcılar, bölgesel güvenlik anlayışını pekiştirecek güven inşa edici araçların oluşturulmasının önemine vurgu yapmaktadır. 

Avrupa Birliği bu girişime yeşil ışık yakmış ve Avrupa Komisyonu İlerleme 
Raporu’nda Türkiye’nin bu girişiminden övgüyle bahsedilmiştir.49 

NATO da bu platformu, Karadeniz bölgesindeki güvenliğin inşası için yapıcı bir adım olarak değerlendirmiş ve Türkiye’nin kriz boyunca ortaya koyduğu yapıcı politikaları örnek göstermiştir.50 
Türkiye-Rusya ilişkileri Davutoğlu döneminde oldukça önemli gelişmelere sahne oldu. Rusya Başbakanı Vladimir Putin’in, 6 Ağustos 2009’da Türkiye’ye yaptığı ziyareti sırasında enerji boru hatlarından, nükleer santrale, gümrük problemlerinden, ekonomiye kadar farklı alanlarda 20 işbirliği anlaşması imzalandı. Ankara “Rusya-Batı” çatışmasında taraf tutmamaya özen göstermek te ve bir yandan da Moskova ile ikili ilişkilerini geliştirmeye çalışmakta dır. Türkiye bu siyasetini 2008 yılının Ağustos ayında yaşanan Rusya-Gürcistan krizi sırasında faal olarak sürdürmüştür. Türkiye’deki karar alıcılar, kriz sırasında gerginliği aza indirgemek için dikkatle hareket etmişler ve bölgesel sorunları çözmek için bölgesel bir platform fikrini öne sürmüşlerdir. Kriz sırasında Başbakan Erdoğan, Rusya ile ilişkilerin önemini şu şekilde ortaya koymuştur: “Biri en yakın müttefikimiz olan ABD, diğeri ise enerji başta olmak üzere önemli ticaret hacmimizin bulunduğu Rusya. Enerjimizin üçte ikisini Rusya’dan sağlıyoruz. 

Türkiye’nin ulusal çıkarları neyi gerektiriyorsa ona göre hareket ederiz... Rusya’yı göz ardı edemezsiniz.”51 Türkiye ve Rusya arasında yaşanan gelişmeler neredeyse son üç yüz yılı sıcak ve soğuk savaşlarla geçirmiş iki ülke arasında tarihi bir işbirliği fırsatı çıkarmıştır. 
Özellikle enerji alanında her iki ülkenin birbirine rakip projeler içinde yer almalarına rağmen, işbirliğinin gelişmesi uzun dönemli olumlu bir perspektif sunmaktadır.

Ortadoğu’ya döndüğümüzde, Türkiye’nin son yıllarda tüm aktörlerle yürüttüğü olumlu ilişkiler öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, örneğin HAMAS’la yürüttüğü görüşmeler bazı kesimlerin eleştirilerine maruz kalmış olsa da, HAMAS’ın 2005 yerel ve 2006 genel seçimlerinde edindiği başarılar, Filistin sorununda yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Bu anlamda Türkiye, bölgesindeki sorunlara demokrasi ekseninde ve tüm taraflara adil temsil hakkı verilmesi bağlamında yaklaşılmasının ve sorunların daha barışçıl ve sürdürülebilir yöntemlerle 
çözülmesinin öneminin altını çizmiştir. Türkiye’deki karar alıcılara göre HAMAS, uluslararası sistemin kendisine karşı uyguladığı ekonomik ve siyasi ablukayı kaldırmak için Orta Doğu’da ittifaklar aramaktadır. Böyle bir ortamda, Türkiye’nin müdahalesi olmadan HAMAS için tek çıkış noktası, İran-Suriye-Hizbullah cephesine yaklaşmak olacaktır.52 Türkiye’nin tavrı ise HAMAS’ı siyasi sürecin içine dâhil etmek yönündedir. Bu anlamda Davutoğlu, Suriye’de HAMAS’ın sürgündeki lideri Halit Meşal ile iki kere görüşmüştür. 
Davutoğlu’nun ikinci ziyareti Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy’nin Erdoğan’dan yardım talebini takiben gerçekleşmiştir. Bu anlamda, Türkiye HAMAS ve uluslararası aktörler arasındaki uzlaşma sürecini başlatmış ve bir yandan da Fetih, Filistin yönetimi ve Abbas ile sürekli temas halinde kalmaya özen göstermiştir. Ankara’nın bu noktada katkısı, HAMAS’ı akılcı adımlar atmaya teşvik etmek ve Filistin’deki tarafların yakınlaşmasını sağlamak yönünde olmuştur. 

Filistin’in işgal altındaki bölgelerinden sorumlu BM Özel Raportörü Prof. Richard Falk, Türkiye’nin HAMAS ile iletişimini olumlu değerlendirerek, özellikle 2006 yılında Türkiye’nin HAMAS’a yaptığı davete ilişkin şu sözleri sarf etmiştir: “Bu çabanın zamanında eleştirilmiş olması ve neticede başarısız olması üzücüdür. Geriye bakıldığında, HAMAS’ın uzun vadeli ateşkesi kabul etmeye hazırlıklı olduğu bir dönemde Türkiye’nin bu girişiminden istifade edilmiş olsaydı, gerek Gazze’deki sivil halkın refahı gerekse İsrail’in güvenliği açısından çok yararlı olurdu.”53 Davutoğlu Sarkozy’nin Suriye Başkanı Beşar Esad ve AB Ortak Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Javier Solana ile Şam’da Ocak 2009’da yaptığı görüşmelere katılmıştır. Sarkozy ve Esad’ın ortaklaşa düzenledikleri basın toplantısında Sarkozy, Davutoğlu’nun sorunun çözümüne ilişkin yaptığı katkısından ötürü şükranlarını dile getirmiştir.54 
Birtakım Batılı ve Orta Doğulu basın organları da Sarkozy’ye katılarak Davutoğlu’nun ayrıcalıklı rolünü vurgulamış ve kendisinin HAMAS ve İsrail arasındaki ateşkesi sağlamadaki katkısına ayrıca dikkat çekmişlerdir. 

Türkiye Ortadoğu’nun bugün içinden çıkamadığı kaos ortamından tek çıkış yolunun barış, işbirliği, dayanışma ve karşılıklı bağımlılık ilkelerine dayalı yeni bir anlayış ve düzen olduğunun bilinciyle hareket etmektedir. Bu anlamda, Türkiye’nin Irak’taki varlığı da büyük önem taşmaktadır. Erdoğan’ın da dediği gibi, Türkiye Irak’taki tüm gruplarla ve Irak’ın tüm komşularıyla iyi ilişkiler yürüten tek ülkedir.55 
Türkiye Irak’ın ulusal bütünlüğü ve istikrarı için mücadele vermekte ve bunu BM Güvenlik Konseyi, İKT, Arap Ligi, Avrupa Komisyonu ve Irak’a Komşu Ülkeler Platformu ve aracılığıyla sağlamaktadır.56 

Bunlar arasında Irak’a Komşu Ülkeler Platformu Türkiye tarafından kurulmuş ve ilk toplantısını 23 Ocak 2003’te İstanbul’da düzenlemiştir. Bununla birlikte, Türkiye, Amerika ve Irak’taki Sünni gruplar arasında da sahne arkası diplomasisi yürütmüştür. Bu görüşmelerden birinin sonucunda Sünniler ateşkes yapmaya, Amerika ise Irak’ta adil seçimlere destek vermeye karar vermişlerdir.57 
Türkiye’nin girişimiyle, Irak’taki 2005 ve 2010 seçimlerine Sünniler de katılmıştır. 2010 seçimleri esnasında ve sonrasında birçok Irak’lı grup Ankara’ya gelip gitti ve Ankara’dan destek istedi. Türkiye Irak’taki tüm gruplarla görüşebilen tek ülke olma yetisini bu esnada da sürdürmüştür. Türkiye’nin 2003’te Irak’a asker göndermeyi ve Amerika’nın Türkiye üslerini kullanmasını reddetmesi bu anlamda Türkiye’ye itibar ve güven kazandırmıştır.58 Türkiye, ayrıca, Irak’ın demokrasisine katkı sağlamak amacı ile 350 Iraklı politikacıya seçimlerle ilgili eğitim vermiştir.59 17 Eylül 2009’da ise Suriye Dışişleri Bakanı Walid al-Muallem ve Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari Davutoğlu’nun konuğu olarak İstanbul’da bir araya gelmiş ve üç lider bölgesel güvenlik ve barış konularında konuşmuşlardır.60 

Yeni dış politikanın çok konuşulan açılımlarından biri de Darfur politikasıdır. Eleştirilerin çıkış noktası genellikle bilgi noksanlığı ve bununla birlikte gelen yanlış anlaşılma olarak öne çıkmaktadır. 
Türkiye’nin Darfur politikası ne Batının Sudan hükümetini topyekûn eleştirmesine ve ülkede yaşananları ‘soykırım’ olarak nitelendirmesine 
destek vermekte, ne de ülkede yaşanan olayların trajik boyutlarını reddetmektedir.61 Türkiye Beşir hükümetinin uluslararası platformda 
izole edilmesinin Sudan’a sadece daha fazla trajedi getireceği kanaatindedir. Bunun yerine, Türkiye, Sudan’la arasında mevcut ekonomik ve politik bağları güçlendirmiş, bu sayede Sudan’ın yeniden yapılandırılmasında aktif rol oynamıştır. Ayrıca, Beşir ile yakın ilişkiler kurarak, Sudan hükümeti ve hükümet politikaları üzerinde etki sahibi olma yoluyla ülkedeki karışıklığı bir nebze de olsa giderme yoluna gitmiştir. Başbakan Erdoğan’ın yoğun eleştirilere maruz kalan 

“Bizim mensubu olduğumuz İslam dinine mensup birinin soykırım yapması asla mümkün değildir” şeklindeki açıklaması caydırıcı nitelik taşımaktadır ve bir Müslüman’a soykırım yapmanın yakışmayacağı şeklinde yorumlanmalıdır. Ayrıca Erdoğan Türkiye’nin Batı’nın yaptığı gibi Darfur’da yaşanan olaylara seyirci kalmadığının ve ülkeye somut yardımlar götürerek sorunun çözümüne yönelik aktif adımlar attığının altını çizmiştir. Türkiye aynı zamanda Mısır’da 
düzenlenen Darfur Donörler Toplantısı’na önayak olmuş, yönetim masasına yönetici sıfatıyla oturmuştur. Türkiye’nin Darfur konusunda Müslüman dünyası ekseniyle paralel duruş sergilemesi sadece bu bölgelerde edindiği nüfuzu sürdürme mücadelesi olarak değil, aynı zamanda bir barış yapıcı ve arabulucu olarak edindiği pozisyonu koruma refleksi olarak algılanmalıdır. Bu noktada Türkiye’nin sert ve eleştirel bir pozisyon takınması bir geri tepmeye yol açacaktır ve Türkiye etki alanını daraltmış olacaktır. 

   Türkiye’nin dış politika aktivizmi Balkanlar’da da kendisini göstermiştir. Osmanlı döneminde imparatorluğun merkezinde konumlanan bölge Cumhuriyet döneminde fazlasıyla boşlanmış ve göz ardı edilmiştir. Türkiye’nin Balkanlar’la olan tarihi bağı Bosna kriziyle yeniden gün yüzüne çıkmıştır. Bosna krizini bitiren Dayton Anlaşması’yla gerekli sonucun alınamamış ve Dayton süreci tıkanmıştır. 


   Bu anlamda, yeni dış politika Balkanlar’ı da kapsayıcı bir vizyon geliştirmiş ve bu bölgenin Osmanlı döneminde olduğu gibi bir arada yaşama kültürünü yeniden canlandırmayı öngörmektedir. Bu noktadan yola çıkarak, Davutoğlu göreve geldiği ilk aylarda Sırbistan ve Karadağ’a iki ziyaret gerçekleştirmiştir. 2010’un bir anlamda Balkanlar’da suların ısınacağı bir yıl olacağı öngörüsüyle bu ziyaret 
trafiği 2009’un sonuna doğru ivme kazanmıştır. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül de Balkan ülkelerine gerçekleştirdiği yüksek profilli ziyaretlerle bu diplomatik atağı desteklemiştir. Bu girişimler sonuç getirmiş, Türkiye somut adımlar atarak Medeniyetlerararası İttifak toplantısını Bosna-Hersek’te toplamış, Sırbistan ve Karadağ ile ilişkilerini geliştirmiş, başkanlığını yürüttüğü Güneydoğu Avrupa İşbirliği Süreci’ni aktif çalıştırmasıyla bu gerilimlerin hemen hepsinde rahatlamaya yol açmıştır. Türkiye’nin Bosna-Hersek, Sırbistan ve Hırvatistan’la yürüttüğü üçlü diyalog girişimleri Balkanlar’da adım adım yeni bir düzeni oluşturacak köşe taşlarını inşa etmeyi hedeflemektedir.62 
Bu anlamda yine önemli bir girişimle, Bosna’nın NATO üyelik sürecine girmesi sağlanmıştır. Bu gelişmeyle birlikte, uluslararası toplum ve bölge ülkeleri tarafından Bosna’nın toprak bütünlüğünün korunması garanti altına alınmıştır. Bosna’nın toprak bütünlüğü ve güvenliğini sağlayacak çabalar ve özellikle NATO’nun müdahalesi bölgede Türkiye’yi de etkileyebilecek potansiyel bir krizden kaçınmanın yegâne yollarıdır.63

Türkiye’nin Latin Amerika ülkeleri ile ilişkileri de son yıllarda oldukça gelişmiştir. Latin Amerika 560 milyon nüfusuyla son yıllarda küresel yatırımcılar için cazip bir pazar haline gelmiştir. Önümüzdeki yıllarda ABD, Kanada, Meksika, Karayipler, Orta ve Güney Amerika ülkelerinin tamamı aralarında bir serbest ticaret bölgesi (Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi-Free Trade Area of the Americas -FTAA) oluşturmayı hedeflemektedirler. Proje tamamlandığında 800 milyon nüfus ve toplamda 10 trilyon Dolar GSMH ile dünyanın en büyük serbest ticaret bölgesinin oluşturulması hedeflenmektedir.64 Bu ölçekte bir potansiyel Türkiyeli girişimciler için önem arz etmektedir. 

Sonuç

Türkiye son yıllarda hızlı bir dönüşüm geçirmektedir. Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle değişen dengeler, Türkiye’nin 1999’da başlayan AB üyelik süreci, 11 Eylül olayları, Ak Parti hükümetinin 2002 yılında başa gelmesi, Irak Savaşı gibi olaylar ve gelişmeler Türkiye’de önemli bir değişim sürecini tetiklemiştir. Bu süreç içeride, demokrasi ve güvenlik algılarındaki değişim olarak göze çarparken, dış politikada yeni bir vizyonu beraberinde getirmiştir. Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu akademik birikimini ve tecrübesini diplomasi kulvarlarına başarıyla taşımış ve Türkiye’nin yeni dış politikasının mimarı olmuştur. Yeni dış politika Osmanlı’dan miras kalan ve Cumhuriyet 
döneminde etkisini sürdürmüş bürokratik/otoriter zihniyeti kısmen de olsa rafa kaldırmayı başarmıştır. Güvenlik, çıkar ve güç gibi kavramları temel öncelikler olarak gören ve meşruiyetini tehdit algısından alan geleneksel bürokratik/otoriter anlayışın yerini barış, işbirliği, dayanışma ve karşılıklı bağımlılık gibi kavramları temel alan yeni bir anlayış almıştır. Türk dış politikasının içe dönük karakterinin yerini proaktif, dinamik ve çok boyutlu bir politika almıştır. 

Yeni dış politikada devlet dışı aktörlerin taleplerine daha çok yer verilmekte, aktörler politika yapım sürecine daha çok müdahil olmaktadırlar. 
Soğuk Savaş döneminin klasik iç/dış ayrımı artık ortadan kalkmış, devlet yegâne aktör olma özelliğini yitirmiş, iç konjonktür ve talepler dış politika üzerinde daha belirleyici olmaya başlamıştır. 

Bu anlamda, bölgesel ve küresel değişimlerin yanı sıra içeride yaşanan dönüşüm, politika yapıcıların kimliklerindeki değişim, iktidarın sermaye tabanından gelen yeni pazar arayışları ve bu tabanın Orta Doğu’yla var olan bağlantılarını kullanma refleksi gibi unsurlar Türkiye’nin yeni bir dış politika vizyonu geliştirmesini kaçınılmaz kılmıştır. Türkiye, bölgesinde barış, güvenlik ve istikrar tesis edilmediği sürece bu vizyonu gerçekleştiremeyeceğinin bilincinde olarak diplomasi aygıtını temel araç olarak kullanmanın önemini kavramış 
ve bölgesinde bir yumuşak-güç olarak yükselmiştir. Türkiye’nin bu atılımı Batı’nın da avantajınadır. Bu avantaj Türkiye’nin Batıyla ilişkilerinin daha da gelişmesini sağlamış, örneğin yeni Amerikan yönetimi tarafından tam destek almıştır. 

Bütün bu unsurlar ışığında Türkiye’nin yeni bir dış politika izlemesi rasyonel bir seçimdir. Türkiye’nin bu seçiminin bölgede ve uluslararası bağlamda yansımaları da olumlu olmuştur. Türkiye’nin komşularıyla onlarca yıldır süre gelen, kemikleşmiş problemlerini çözme girişimleri, bölgesel ve uluslararası sorunlara karşı eskisi gibi kayıtsız kalmayışı ve çözümlerine dair atılımları, içeride gerçekleştirdiği demokratik reformlar geniş bir coğrafyada bir cazibe merkezine dönüşmesine yol açmıştır.

DİPNOTLAR;

1 Yasemin Çelik, Contemporary Turkish Foreign Policy, Praeger Publishers, Connecticut, 1999, pp. xi-xiv. 
2 İbrahim Karagül , “Davutoğlu, ‘düzen kurucu ülke’ ve yeni Osmanlıcılık” , Yeni Şafak, 9 Eylül 2009.
3 Bülent Aras,. Ortadoğu ve Türkiye, Q Matris Yayınları, 2003, s. 10.
4 Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik, İstanbul, Küre Yayınları, 2001, s. 117.
5 Ahmet Davutoğlu, “Turkey’s Foreign Policy Vision: An Assesment of 2007”, Insight Turkey, Cilt 10, No1, 2008, s. 83-84.
6 “AB Komşuluk Politikası” için bakınız, European Neighborhood Policy Strategy Paper, 
http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/strategy/strategy_paper_en.pdf 
7 European Security Strategy, s.1 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/78367.pdf
8 Cengiz Çandar, “Turkey’s Soft Power Strategy”, SETA Policy Brief, No, 2009, s. 7.
9 Ahmet Davutoğlu, “Türkiye merkez ülke olmalı”, Radikal, 26 Şubat 2004. 
10 Williams’a göre ‘güvenliksizleştirme’ (desecuritization) ‘olayları ‘güvenlik’ gündeminden çıkarıp siyasal söylemin ve ‘normal’ siyasal tartişma ve 
alanının içine çekmektir ( Michael C. Williams, 2003, “Words, Images, Enemies: Securitization and International Politics”, International Studies 
Quarterly, Cilt 47, No 4, s.523). Aras ve Polat ise ‘normal siyasetin sınırlarını genişletmek’ olarak tanımlar (Bülent Aras& Rabia Karakaya Polat, “From Conflict to Cooperation: Desecuritization of Turkey’s Relations with Syria and Iran”, Security Dialogue, Cilt 39, No 5, 2008, s.498).
11 John Calabrese, “Turkey and Iran: Limits of a Stable Relationship”, British Journal of Middle Eastern Studies, Cilt 25, No 1, 1998, ss.75–94; Robert Olson, 
“Turkey–Syria Relations Since the Gulf War: Kurds and Water”, Middle East Policy, Cilt 5, No 2, 1997, ss.168–193.
12 Bülent Aras & Rabia Karakaya Polat, “Turkey and the Middle East: frontiers of the new geographic imagination”, Australian Journal of International 
Affairs, Cilt 61, No 4, 2007, s. 472.
13 Bülent Aras & Rabia Karakaya Polat, “From Conflict to Cooperation: Desecuritization of Turkey’s Relations with Syria and Iran”, s. 498.
14 “Obama declares Turkey model partner of values”, Turkish NY, 07 April 2009. 
http://www.turkishny.com/en/english-news/5599-obama-declares-turkey-model-partner-of-values.html [29 August 2009] 
15 Bülent Aras, “A Golden Era for US-Turkey Relations?”, The Guardian, 4 April 2009.
16 Bülent Aras, “Oxford’da Davutoğlu vizyonu”, Sabah, 5 Mayıs 2010.
17 Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik, İstanbul,Küre, 2001, s.49 ve 409.
18 H. V. Houtum, ‘The Geopolitics of Borders and Boundaries,’ Geopolitics, Cilt 10, No 4, 2005, s.674.
19 Kemal Kirisci, ‘Turkey’s Foreign Policy in Turbulent Times,’ Chaillot Paper, 92, EU-ISS, Paris, Eylül 2006, s.96.
20 “Ties with Africa Help Ties with EU,” Hurriyet Daily News, 28 Şubat 2009.
21 Ahmet Davutoğlu, “Turkey’s New Foreign Policy Vision,” Insight Turkey, Cilt 10, No 1 (2008), s.78.
22 Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik.
23 Ibid.
24 R. T. Erdoğan, ‘Asya Kalkınma Bankası’nın 38. Yönetim Kurulu Toplantısındaki konuşması’, İstanbul, 5 Mayıs 2005, şu link’ten ulaşılabilir: 
http://www.adb.org/annualmeeting/2005/Speeches/prime-minister-speech.html.
25 Davutoğlu, “Turkey’s New Foreign Policy Vision”, … s.96.
26 Ibrahim Kalın, “Turkey and the Middle East: Ideology or Geo-Politics?” Private View, No 13,2008.
27 Davutoğlu, Stratejik Derinlik, s.333.
28 Kemal Kirişçi, Transformation of Turkish Foreign Policy: The Rise of the Trading State,” New Perspectives on Turkey, No 40, 2009, s.29-57.
29 “Enine-Boyuna Dış Politika Özel Programı”, TRT, 23 Ocak 2009.
30 TRT 1 Enine-Boyuna Dış Politika Özel Programı
31 Sami Kohen, “Davutoğlu ile Yeni Dönem,” Milliyet, 3 May 2009.
32 TRT 1 Enine-Boyuna Dış Politika Özel Programı
33 Davutoğlu, Stratejik Derinlik, s.264.
34 Bülent Aras, “Can Turkey Rouse the Muslim World?” Daily Star, 18 Haziran 2004.
35 TRT 1 Enine-Boyuna Dış Politika Özel Programı.
36 Davutoğlu, Stratejik Derinlik, … s.83.
37 Bununla birlikte, Davutoğlu Beşar Esad’la Mart 2010’da Şam’da bir araya gelerek Rafik Hariri’yle arasında çıkan bir anlaşmazlığı çözme girişiminde bulunmuştur.
38 Milliyet, 1 Eylül 2009.
39 Ayhan, Veysel. “Davutoğlu’nun Bağdat Ziyaretleri Işığında Türkiye-Suriye İlişkileri”, Ortadoğu Analiz, Cilt1, No 9, 2009, s.12.
40 “Türkiye-Yunanistan İlişkileri Atina’da Masaya Yatırıldı”, Cihan, 26 Şubat 2010. Bununla beraber Başbakan Erdoğan’ın 10 bakan ve 300 işadamıyla 
14 Mayıs 2010’da Yunanistan’a yaptığı gezi esnasında Türkiye-Yunanistan Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi Toplantısı kapsamında 21 tarihi anlaşma imzalanmıştır. Anlaşmalar çerçevesinde Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi kurulması ve Yunanistan’ın hususi pasaportlara uyguladığı vizelerin kaldırılması gibi konular da çözüme kavuşturulmuştur. 
41 Gareth Harding, “Bordering on the ridiculous: why Turkey is not a European country”, European Voice, Cilt 8, No 41, 2002. 
42 Abdullah Gül, Yeni Yüzyılda Türk Dış Politikasının Ufukları, Ankara, Dışişleri Bakanlığı Yayını, 2007, s. 235.
43 Meltem Müftüler-Bac, “The New Face of Turkey: The Domestic and Foreign Policy Implications of November 2002 Elections”, East European Quarterly, 
Cilt 37, No 4, 2004, s.437. 
44 Ömer Taşpınar, “Turkey’s Middle East Policies: Between Neo-Ottomanism and Kemalism”, Carnegie Paper, No 10, Eylül 2008, s.28.
45 Bülent Aras, “Kıbrıs Atağı”, Sabah, 4 Kasım 2009.
46 Bülent Aras, “Kıbrıs’ta önemli gelişmeler”, Sabah, 10 Mart 2010.
47 Bülent Aras, “A diplomatic mistake over Armenia,” The Guardian, 5 Mart 2010.
48 “Turkey Spearheads Creation of Caucasian Union,” Global Insight, 18 Ağustos 2008.
49 Bakınız Türkiye 2008 İlerleme Raporu, şu link’ten ulaşılabilir: 
http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/press_corner/key-documents/reports_nov_2008/turkey_progress_report_en.pdf
50 “Kafkasya İstikrar ve İşbirliği Platformu’na destek var,” Sabah, 19 Ağustos 2008.
51 Fikret Bila, “Erdoğan: Rusya’yı Gözardı Edemeyiz,” Milliyet, 2 Eylül 2008.
52 Yasemin Congar, “Meşal, Esad, Bush, Erdogan,” Milliyet, 3 Temmuz 2006.
53 Richard Falk “Understanding the Gaza Catastrophe,” Today’s Zaman, 4 Ocak 2009.
54 “Gazze’de BM Okuluna Saldırı”, CNNTürk, şu uzantıdan ulaşılabilir: 
http://www.cnnturk.com/2009/dunya/01/06/gazzede.bm.okuluna.saldiri/507680.0/index.html
55 Prime Minister’s Speech, 09 January 2007, available at www.basbakanlik.gov.tr.
56 Bulent Aras, “Davutoglu Era in Turkish Foreign Policy”, SETA Policy Brief, No 32, 2009, s.13.
57 Taha Akyol, “Neden Türkiye başardı,” Milliyet, 06 Aralık 2005.
58 Semih İdiz,. “Turkey’s Facilitator Role”, Milliyet, 5 Aralık 2005. 
59 Prime Minister’s Speech, 28 February 2006, available at www.basbakanlik.gov.tr.
60 Hurriyet, 17 September 2009. 
61 Mehmet Ozkan & Birol Akgün, ‘Why Welcoming Al-Basher: Contextualing Turkey’s Darfur Policy,’ SETA Policy Brief, forthcoming.
62 Bülent Aras, “Balkanlar’da ‘Türk’ barışı, Sabah, 10 Şubat 2010.
63 Bülent Aras, “O zaten uyumaz!,” Sabah, 28 Nisan 2010.
64 “Türkiye´nin Latin Amerika ve Karayiplere Yönelik Politikası ve Bölge Ülkeleri ile İlişkileri,” Dışişleri Bakanlığı Resmi Websitesi, 
http://www.mfa.gov.tr/i_-turkiye_nin-latin-amerika-ve-karayiplere-yonelik-politikasi-ve-bolge-ulkeleri-ile-iliskileri.tr.mfa    [29 Mayis 2010].


***