AB ile Türkiye arasındaki Geri Kabul Anlaşması’nın İnsan Hakları Açısından Değerlendirilmesi. BÖLÜM 4

AB ile Türkiye arasındaki Geri Kabul Anlaşması’nın İnsan Hakları Açısından Değerlendirilmesi. BÖLÜM 4 

G. Sonuç 

Türkiye, Avrupa Birliği ile yapılan Geri Kabul Anlaşması’ndaki yükümlülükleri çerçevesinde AB ülkelerinden sığınmacıları kabul edecektir. Fakat Türkiye’nin bizzat barındırdığı ve geçici koruma statüsü altında değerlendirilen 4 milyon gibi büyük bir rakamın olduğu da düşünülürse Türkiye açısından altından kalkılması neredeyse imkânsız bir nüfus söz konusudur. 

Öte yandan Avrupa Birliği’nin bu tavrı, uluslararası insan hakları metinlerinde kabul edilen geri göndermeme yasağına uygun bir görüntü çizmemektedir. Jus cogens norm niteliğinde olan geri göndermeme ilkesi herhangi bir derogasyona uğramaya ve ihlal edilmeye müsait olmadığı için bu durum uluslararası hukukta bir sorun olarak karşımıza çıkabilecektir. Nitekim Türkiye bu 
kişiler için bir güvenli ülke değildir. Bunu pek çok sivil toplum kuruluşu da dile getirmektedir.41 
Buna rağmen yük paylaşımından kaçınılarak bu sözleşmenin ısrarla uygulanması insan hakları hukuku açısından bazı sorunları da barındırdığı sonucunu beraberinde getirmektedir. 


DİPNOTLAR;

1 Frontex, göç ve güvenlik konularında işbirliğini ve operasyonel etkisini artırmak üzere 2004 yılında, EC 2007/2004 numaralı tüzük ile kurulmuş olan birimdir. İlgili tüzüğün orijinal metni için bkz. 
http://frontex.europa.eu/aboutfrontex/origin/ 
2 Bkz. 
http://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/FRAN_Q1_2017.pdf (Erişim: 23.10.2017) 
Kurumun bütün yayınları için bkz. 
http://frontex.europa.eu/publications/ 
3 Sibel Özel, AB-Türkiye Geri Kabul Anlaşması ve Vize Serbestisi, Toplantı Notları, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, 2014, s.8 
4 RG. 28.06.2014, S.29044 
5 Esasen mültecilik, koruma sağlayan devletin verdiği bir statü değildir. Daha doğru bir ifadeyle kişi, maddede yer alan unsurların gerçekleşmesi ile kendiliğinden mülteci haline gelir. Devletlerin yapması gereken ise kendi iç hukuklarında belirledikleri usullerle mevcut durumu tespit etmek ve Sözleşmenin öngördüğü korumayı sağlamak olmalıdır. 
UN High Commissioner for Refugees (UNHCR), UNHCR Note on the Principle of Non-Refoulement, November 1997, available at: 
http://www.refworld.org/docid/438c6d972.html [Erişim: 24 Eylül 2017] 
6 Bu hüküm, geri göndermeme ilkesiyle ilgili en önemli düzenlemedir. Sözleşmenin kayda değer sayıda tarafı olması ve uluslararası insan hakları hukuku ile insancıl hukuk alanındaki konuyla ilgili gelişmeler, ağırlıklı olarak bu düzenlemenin yorumu ve uygulaması üzerinden ilerlemektedir. 
7 Elif UZUN, “Geri Göndermeme (Non-Refoulement) İlkesinin Uluslararası Hukuktaki Konumu Üzerine Bir Değerlendirme” , Uluslararası Hukuk ve Politika, 2012, C.8, S. 30, s.30. 
8 Bülent ÇİÇEKLİ, Uluslararası Hukukta mülteciler ve Sığınmacılar, İstanbul, Seçkin Yayınları, 2009, s.81 
9 UZUN, s.30 
10 Aynı yönde bkz. Guy S. GOODWIN-GILL & Jane McADAM, The Refugee in ınternational law, Oxford University Press, Oxford, 2007, s.207; Nils COLEMAN, “Non-Refoulement Revised-Renewed Review of the Status of the Principle of Non-Refoulement as Customary International Law”, European Journal of migration and law, C.5, 2003, s.40; UZUN, s.31; ÇİÇEKLİ, s.82. 
11 UZUN, s.31. 
12 Lauterpact ve Bethlehem, istisnaların uygulanması ile ilgili olarak uyulması gereken standartları şu şekilde sıralarlar: 
     1. 33(2). maddede düzenlenen ulusal güvenlik ve kamu güvenliği istisnaları Sözleşmenin geri göndermeme ilkesine izin 
verdiği tek istisnalardır. 
     2. Bu istisnaların uygulanması işkence, zalimane, gayri insani ya da aşağılayıcı muamele ya da cezaya ya da buna denk düşecek bir muameleye veya sınırlandırılması mümkün olmayan diğer insan hakları prensiplerine aykırılık oluşturmamalıdır. 
     3. İlkenin insani karakteri ve ihlalinde ortaya çıkacak ciddi sonuçlar dikkate alındığında, istisnalar dar yorumlanmalı ve özel dikkatle uygulanmalıdır. 
     4. Geri gönderilmeme ilkesine yönelik istisnaların uygulanmasında adil yargılama ilkesine sıkı bir şekilde bağlı kalınmalıdır. 
     5. İstisnaların uygulanması durumunda dahi, ilgili Devlet bireyin güvenli üçüncü bir ülkeye kabulünü sağlamaya yönelik 
bütün makul önlemleri almalıdır. 

Yine yazarlara göre, istisnaların uygulanmasında, ülke güvenliğine yönelik tehlikenin ciddiyeti, bu tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve yakınlığı, geri gönderme işleminin birey için oluşturacağı riskin niteliği ve ciddiliği, geri gönderme yasağı ile uyumlu diğer alternatiflerin gerek iltica ülke-sinde gerek güvenli üçüncü ülkede mevcut olup olmadığı ve bunların takip edilip edilemeyeceği, dikkate alınmak durumundadır. Hersch LAUTERPACHT ve Daniel BETHLEHEM ‘The Scope and Content of the Principle of Non-refoulement: Opinion’ içinde Erika FELLER, Volker TURK ve Frances 
NICHOLSON (der.) Refugee Protection in International Law, Cambridge, 2003, para. 159 ve devamı. Aktaran: ÇİÇEKLİ, s.93. 
13 Konu hakkındaki bazı kararlar için bkz. Chahal v. Birleşik Krallık, 15 Kasım 1996 tarihli karar; Ahmed v. Austria, 17 Aralık 1996 tarihli karar; Nsona v. Hollanda, 28 Aralık 1996 tarihli karar; Paez v. İsveç, 30 Ekim 1997 tarihli karar; Othman (Abu Qatada) v. Birleşik Krallık, 17 Ocak 2012 tarihli karar. Kararlara ulaşmak için bkz. ECHR-HUDOC, 
http://www.echr.coe.int/echr/en/hudoc/ (Erişim: 24 Eylül 2017), ayrıca ÇİÇEKLİ, s.102. 
14 BMMYK İcra Komitesi (UNHCR EXCOM), Conclusion on International Cooperation and Burden and 
Responsibility Sharing in Mass Influx Situations, No. 100 (LV), 8 Ekim 2004; http://www.unhcr.org/refworld/ 
docid/41751fd82.html (Erişim: 16 Eylül 2017) 
15 Jean ALLAIN, “The Jus cogens Nature of Non-Refoulement”, ınternational Journal of Refugee law, 2002, C. 13, S. 4, ss.534-535. Ayrıca bkz. H Victor CONDE, A Handbook of ınternational Human Rights Terminology, 
University of Nebraska Press, Lincoln ve Londra, 2004, s.142; Godefridus J. H. HOOF, Rethinking the Sources of ınternational law, Kluwer Law and Taxation Publishers, Deventer/Netherlands, 1983, s.151; Robert KLOB, Peremptory ınternational law – Jus Cogens: A General ınventory, Hart Publishing, Oxford, 2015, ss.1-12. 
16 Thomas WEATHERALL, Jus Cogens: ınternational law and Social Contract, Cambridge University Press, Cambridge, 2015, s.90. 
17 Alice FARMER, “Non-Refoulement and Jus Cogens: Limiting Anti-Terror Measures That Threaten Refugee Protection”, Georgetown ımmigration law Journal, 2008, C. 23, S. 1, s.23. 
18 Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Uluslararası Hukuk Komisyonu Raporu, “Fragmentation of International Law: Difficulties Arising from the Diversification and Expansion of International Law: Report of the Study Group of the International Law Commission Finalized by Martti Köskenniemi”, 2006, paragraf 367. 
19 Genel olarak bkz., Gerald FITZMAURICE, The General Principles of ınternational law Considered from the Standpoint of the Rule of law, Sijthoff, Leiden, 1957; George HAIMBAUGH, “Jus cogens: Root & Branch: An 
Inventory”, Touro law Review, 1987, C. 3, S. 2; Lauri HANNIKAINEN, Peremptory norms in ınternational law: Historical Development, Criteria, Present Status, Finnish Lawyers’ Publishing Company, Helsinki, 1988. 
20 Genel olarak bkz., Andrea BIANCHI, “Human Rights and the Magic of Jus cogens”, European Journal of ınternational law, 2008, C. 19, S. 3; Christine CHINKIN, “Jus cogens, Article 103 of the UN Charter and Otehr Hierarchical Techniques of Conflict Solution”, Finnish Yearbook of ınternational law, 2006, C. 17. 
21 GOODWIN-GILL & McADAM, s.201. 
22 Alexander ORAKHELASHVILI, Peremptory norms in ınternational law, Oxford University Press, Oxford, 2006; FARMER, s.22. 
23 Advisory Opinion on the Rights and Guarantees of Children in the Context of Migration and/or in Need of International Protection, OC-21/14, Inter-American Court of Human Rights, 19 Ağustos 2014, paragraf 225. 
24 Advisory Opinion, paragraph 225. Ayrıca bkz. Karen PARKER & Lyn B. NEYLON, “Jus cogens: Compelling the Law of Human Rights”, Hastings International and Comparative Law Review, 1989, C. 12, S. 2, ss.435-436. 
25 İlgili davalar için bkz.: Fermin Ramirez v. Guatemala, Seri C Numara 126, Inter-American Court of Human Rights, 
20 Haziran 2005, paragraf 117; Tibi v. Ecuador, Seri C Numara 114, Inter-American Court of Human Rights, 7 Eylül 
2004, paragraf 143; Maritza Urrutia v. Guatemala, Seri C Numara 103, Inter-American Court of Human Rights, 27 Kasım 2003, paragraf 92; Ximenes-Lopes v. Brazil, Seri C Numara 149, Inter-American Court of Human Rights, 4 Temmuz 2006, paragraf 126. 
26 Hirsi Jamaa and Others v. Italy, App. No. 27765/09, European Court of Human Rights, 23 Şubat 2012, Yargıç Pinto de Albuquerque’nin Mutabık Görüşü, s.67. 
27 Hirsi Jamaa and Others v. Italy, s.67. 
28 ALLAIN, s.558. 
29 Tahsin ŞENSOY, “Türkiye Sığınmacılar için Güvenli Bir Ülke mi?” Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi, 
11.04.2016, Bkz. http://gusam.org/2016/04/11/turkiye-siginmacilar-icin-guvenli-bir-ulke-mi/ 
30 Mehmet ÖZCAN, Avrupa Birliği Sığınma Hukuku, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Yayınları, Ankara, 2005, s.68 vd. 
31 DIRECTIVE 2013/32/EU OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 26 June 2013, Bkz. 
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/ uri=CELEX:32013L0032&from=en. 
32 Maria Teresa GIL-BAZO, ‘The Safe Third Country Concept in International Agreements on Refugee Protection’ 
netherlands Quarterly of Human Rights, V.33/1, 2015, s.43. 
33 GIL-BAZO, s.44. 
34 Helene LAMBERT, ‘“Safe third country” in the European Union: an Evolving Concept in International Law and Implications for the UK’) Journal of Immigration Asylum and Nationality Law, v.26/4, 2012, s.318 
35 GIL-BAZO, s.44. 
36 GIL-BAZO, s.47. 
37 İlke GÖÇMEN, “Türkiye ile Avrupa Birliği Arasındaki Geri Kabul Anlaşmasının Hukuki Yönden Analizi”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 2014, C.13, S.2, s.22. 
38 Söz konusu resmi bilgi için bkz. http://data.unhcr.org/syrianrefugees/country.php?id=224#_ga=2.255367304. 
1215497727.1508873157-2092449339.1508873157 
39 Örneğin konuya ilişkin Prof. Dr. Nuray Ekşi, Türkiye PKK ile çatışma içinde ve bazı bölgelerde ciddi sıkıntılar yaşanırken ya da entegre sınır yönetimi yokken Türkiye güvenli ülke olarak kabul edilmesinin mümkün olmadığını ifade ederken eski AİHM hakimi Rıza Türmen Türmen, Türkiye’nin 1951 tarihli Cenevre Konvansiyonu’nu coğrafi 
kısıtlama ile uyguladığına, yani Batı’dan gelenleri mülteci olarak gördüğüne, Doğu’dan gelenleri ise mülteci olarak kabul etmediğine işaret etmiştir. 
Haber için bkz. 
http://www.dw.com/tr/m%C3%BClteci-anla%C5%9Fmas%C4%B1uluslararas%C4%B1-hukuka-ayk%C4%B1r%C4%B1/a-19120690 
40 M.S.S. v. Belgium and Greece, No. 30696/09, 21 January 2011. 
41 Örnekler için bkz. 
http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/03/160319_af_orgutu_multeci. 
Bkz. 
http://gusam.org/2016/04/11/turkiye-siginmacilar-icin-guvenli-bir-ulke-mi/ 


Kaynaklar 

Advisory Opinion on the Rights and Guarantees of Children in the Context of Migration and/or in Need of International Protection, OC-21/14, Inter-American Court of Human Rights, 19 Ağustos 2014 

ALLAIN, Jean; “The Jus cogens Nature of Non-Refoulement”, International Journal of Refugee Law, 2002, C. 13, S. 4, ss.533-558. 

BIANCHI, Andrea; “Human Rights and the Magic of Jus cogens”, European Journal of ınternational law, 2008, C. 19, S. 3, ss.491-508 

CHINKIN, Christine; “Jus cogens, Article 103 of the UN Charter and Otehr Hierarchical Techniques of Conflict Solution”, Finnish Yearbook of ınternational law, 2006, C. 17, ss.63-82 

COLEMAN, Nils; ‘Non-Refoulement Revised-Renewed Review of the Status of the Principle of Non-Refoulement as Customary International Law’, European Journal of Migration and Law, C.5, 2003, 
ss.23-68. 

CONDE, H Victor; A Handbook of ınternational Human Rights Terminology, University of Nebraska Press, Lincoln ve Londra, 2004 

ÇİÇEKLİ, Bülent; Uluslararası Hukukta Mülteciler ve Sığınmacılar. İstanbul, Seçkin Yayınları, 2009. 

ÇİÇEKLİ, Bülent; Yabancılar ve Mülteci Hukuku. İstanbul, Beta Yayınları, 2014. 

FARMER, Alice; “Non-Refoulement and Jus Cogens: Limiting Anti-Terror Measures That Threaten Refugee Protection”, Georgetown Immigration Law Journal, 2008, C. 23, S. 1, ss.1-38 
Fermin Ramirez v. Guatemala, Seri C Numara 126, Inter-American Court of Human Rights, 20 Haziran 2005 

FITZMAURICE, Gerald; The General Principles of ınternational law Considered from the Standpoint of the Rule of law, Sijthoff, Leiden, 1957 

GIL-BAZO, Maria Teresa; ‘The Safe Third Country Concept in International Agreements on Refugee Protection’ Netherlands Quarterly of Human Rights, V.33/1, 2015, ss.42-77. 

GILLADE, Kim; Readmission Agreements Concluded by the EU (Yayınlanmamış Master Tezi), 2011, 
Erişim: http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/787/173/RUG01-0017871 73_ 2012_0001_AC.pdf 

GOODWIN-GILL, Guy S. ve McADAM, Jane; The Refugee in International Law, Oxford OUP, 2007. 

GÖÇMEN, İlke; “Türkiye ile Avrupa Birliği Arasındaki Geri Kabul Anlaşmasının Hukuki Yönden Analizi”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 2014, C.13, S.2, ss.21-86 

HAIMBAUGH, George; “Jus cogens: Root & Branch: An Inventory”, Touro law Review, 1987, C. 3, S. 2, ss.203-228 

HANNIKAINEN, Lauri; Peremptory Norms in International Law: Historical Development, Criteria, 
Present Status, Finnish Lawyers’ Publishing Company, Helsinki, 1988 

Hirsi Jamaa and Others v. Italy, App. No. 27765/09, European Court of Human Rights, 23 Şubat 2012, Yargıç Pinto de Albuquerque’nin Mutabık Görüşü 

HOOF, Godefridus J. H.; Rethinking the Sources of ınternational law, Kluwer Law and Taxation 
Publishers, Deventer/Netherlands, 1983. 

HUYSMANS, Jef; “The European Union and Securitization of Migration.” Journal of Common market Studies. C.38, N.5, 2000, ss.751-772. 

İÇDUYGU, Ahmet; Transit migration in Turkey: Trends, Patterns and ıssues. Euro-Mediterranean 
Consortium for Applied Research on International Migration, Research Reports, 2005/04. 

KLOB, Robert; Peremptory ınternational law – Jus Cogens: A General ınventory, Hart Publishing, 
Oxford, 2015 

LAMBERT, Helene; “Safe third country” in the European Union: an Evolving Concept in International Law and Implications for the UK’, Journal of ımmigration Asylum and nationality law, V.26/4, 2012, 
ss.318-336. 

Maritza Urrutia v. Guatemala, Seri C Numara 103, Inter-American Court of Human Rights, 27 Kasım 2003 

ORAKHELASHVILI, Alexander; Peremptory norms in ınternational law, Oxford University Press, 
Oxford, 2006 

ÖZCAN, Mehmet; Avrupa Birliği Sığınma Hukuku, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Yayınları, Ankara, 2005. 

ÖZTÜRK, Neva Övünç; “Avrupa Birliği Temel Haklar Şartında Yer Alan Sığınma Hakkının Tahlili”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2012, C.3, S.2, ss.187-228 

PARKER, Karen and NEYLON, Lyn B.; “Jus cogens: Compelling the Law of Human Rights”, Hastings International and Comparative Law Review, 1989, C. 12, S. 2, ss.411-464 

SALIJI, Turker; Sığınmacı Krizi ve Türkiye AB Görüşmeleri, 2015. 

ŞENSOY, Tahsin; “Türkiye Sığınmacılar için Güvenli Bir Ülke mi?” Güvenlik Stratejileri Araştırma Merkezi, 11.04.2016, Bkz. 
http://gusam.org/2016/04/11/turkiye-siginmacilar-icin-guvenli-bir-ulke-mi/ 

Tibi v. Ecuador, Seri C Numara 114, Inter-American Court of Human Rights, 7 Eylül 2004 

TRAUNER, Florian and KRUSE, Imke; EC Visa Facilitation and Readmission Agreements: A new 
Standard EU Foreign Policy Tool? CEPS Working Document No. 290/April 2008. 

UN High Commissioner for Refugees (UNHCR), UNHCR Note on the Principle of Non-Refoulement, November 1997, available at: http://www.refworld.org/docid/438c6d972.html [Erişim: 24 Eylül 2017] 

United Nations International Law Commission, “Fragmentation of International Law: Difficulties Arising from the Diversification and Expansion of International Law: Report of the Study Group of the International Law Commission Finalized by Martti Köskenniemi”, 2006 

UZUN, Elif; “Geri Göndermeme (Non-Refoulement) İlkesinin Uluslararası Hukuktaki Konumu Üzerine Bir Değerlendirme” , Uluslararası Hukuk ve Politika, 2012, C.8, S. 30, ss.25-58 

WEATHERALL, Thomas; Jus Cogens: ınternational law and Social Contract, Cambridge University 
Press, Cambridge, 2015 

Ximenes-Lopes v. Brazil, Seri C Numara 149, Inter-American Court of Human Rights, 4 Temmuz 2006 


***