2020 DE PATLAK VEREN CATIŞMA VE KARABAĞ İHTİLAFI HAKKINDA DEĞERLENDİRMELER. BÖLÜM 4
Almanya, Belarus, İtalya, Finlandiya, Hollanda, Portekiz, İsveç, Budapeşte Zirvesi,
1.3. UAD’nin 22 Temmuz 2010 tarihli Kosova Kararı
Kosova Geçici Özyönetimi’nin (Provisional Institution of Self-Government of Kosovo) 17 Şubat 2008 tarihinde, Sırbistan’dan ayrılarak bağımsızlığını ilan
etmesi konusundaki UAD’nin istişari nitelikteki kararı, gerek yargısal metodoloji, gerek vardığı sonuç açısından self-determinasyon tartışması
kapsamında “ilginç” sayılabilir.38
Kosova’nın “tek taraflı” olarak, Sırbistan’dan ayrılıp bağımsızlığını ilan etmesine ilişkin UAD’nin istişari nitelikteki (Advisory Opinion) 22 Temmuz
2010 tarihli kararının, bir yandan, UAD’nin izlemiş olduğu yorum yöntemi açısından, diğer yandan da, BM Genel Kurulu’nun 2625(XXV) sayılı
Bildirisi’ndeki self-determinasyon kavramının uygulanması açısından tereddüt uyandırabilecek nitelikte olduğu kabul edilebilir.39
BM Genel Kurulu, Kosova’nın “bağımsızlık” ilanının devletler hukukuna “uygun olup olmadığını” sormuş olduğu halde UAD, bağımsızlık ilanının
devletler hukukuna uygun olup olmadığını ortaya koyacak somut fiil ve hukuksal gerekçeler sıralamak yerine, bu konuda yasaklayıcı bir kuralın
bulunmadığını belirtmekle yetinerek, Kosova’nın Sırbistan’dan ayrılmasının hukuka aykırı olmadığı sonucuna varmıştır.40
Oysa UAD, en azından, Kosova’nın içinde bulunduğu son derece güç, kritik sorunları sıralamış olan BM Güvenlik Konseyi’nin 10 Haziran 1999 tarihli
1244 (1999) sayılı kararını inceleyip değerlendirerek değişik bir sonuca varabilirdi.41
Öte yandan, bu denli kritik ve ayrıca, gelecekte “emsal” olarak algılanabilecek bir bağımsızlık ilanı karşısında, UAD’nin, BM Genel Kurulu’nun, özellikle,
2625(XXV) sayılı Bildirisi’ndeki ayrılıkçı hareketlere ilişkin önemli ve ayrıntılı düzenlemelerini de değerlendirmesi gerekirdi.
Güvenlik Konseyi’nin 1244(1999) sayılı kararında Kosova’da ciddi bir insani durumun oluştuğu (grave humanitarian situation), Kosova halkı aleyhine
şiddet eylemleri işlendiği (acts of violence against the Kosovo population) , BM Genel Sekreteri’nin 9 Nisan 1999’da Kosova’da bir insanî trajedi
(humanitarian tragedy) yaşandığını belirtmiş olduğu vurgulanmıştır.42
1244(1999) sayılı kararın giriş bölümünde olduğu gibi, işlem paragraflarında da “self-determinasyon”, “bağımsızlık” gibi terimlere rastlanmamakta,
metindeki “political solution” çağrıştıracak ifadeler ise “self governing” ve “self-administation düzeyinde kalmaktadır. Bu terimlerden her birinin farklı
içeriği ve uygulanma koşulları olduğu, ancak bağımsızlık ilanını kapsamadığı, aksine, açıkça zikretmiş olduğu çözüm alternatifleri ile yapılabilecek
“tercihleri” sınırlandırmış olduğu ve bağımsızlık şıkkını “dışlamış” olduğu kabul edilmelidir. Diğer bir deyişle, UAD kararında, Kosova’nın geleceği
açısından kritik önemi bulunan 1244(1999) sayılı karar aşamasında, hiçbir zaman, bağımsızlık ilanı şeklinde bir self-determinasyon formülünün gündeme
gelmemiş olduğu kesinlikle değerlendirilmemiştir.
Stefan Oeter, daha ileri giderek, Kosova’nın bağımsızlığını ilan ettiği tarihte, BM Güvenlik Konseyi’nin Yugoslavya’nın Kosova üzerindeki egemenliğinin
devam ettiğini saptayan 1244(1999) sayılı kararının “yürürlükte” olduğunu vurgulamakta, Güvenlik Konseyi’nin söz konusu kararının artık hükümsüz
(obsolete) olduğunu açıkça ya da yorum yoluyla ilan etmesi gerektiğine dikkat çekmektedir.43
Oysa böyle bir açıklamanın yokluğunda, UAD’nin, Kosova’nın bağımsızlık ilanın bir “ayrılma” (secession) niteliğini taşıyacağını dikkate alarak, bu
niteliğiyle 2625(XXV) sayılı BM Genel Kurulu’nun Bildirisi’nde yer alan koşullara uygun olup olmadığının incelemesi gerekirdi.
Buna karşılık, UAD, 1244(1999) sayılı karardaki kıstaslardan da ayrılarak ve özellikle, Kosova’daki siyasal ve sosyal durumun bir analizini yapmaksızın,
tek taraflı bağımsızlık ilanının devletler hukukuna uygunluğunu tescil etmiştir.
UAD’nin bu yüzeysel, mekanik yaklaşımını eleştiren Crépet-Daigremont’a göre, UAD, bağımsızlık ilanına ilişkin “tasarrufun” devletler hukuku açısından
statüsünün niteliğini araştırmalıydı.44
Öte yandan, UAD kararının, bir başka yönden yukarıda bahsedilen 2625(XXV) sayılı Bildiri’yi de tamamen dışlamadığı söylenebilir. Şöyle ki, UAD kararına
göre, Kosova’nın bağımsızlığını ilan etmesiyle, devletlerin ülke bütünlüğüne halel getirilemeyeceği kabul edilmekte, Helsinki Nihai Senedi’ne atıfta
bulunarak, bu ilkenin devletler arasındaki ilişkiler düzeyinde kaldığına işaret etmektedir (is confined).45
Bu tür bir argümanın, devletleri ülkeleri içindeki ayrılıkçı hareketlere karşı savunmasız bıraktığı açıktır. Oysa 2625(XXV) sayılı Bildiri’nin self
determinasyonla ilgili bölümünün yedinci paragrafında kesinlikle böyle bir sınırlama yer almamaktadır. İki paragraftan oluşan bu bölümün birinci
paragrafı, ülke bütünlüğünü ve siyasi birliğini tehdit edebilecek “herhangi bir hareket”ten söz edilmekte, ancak ikinci paragrafında devletlerin aralarındaki
ilişkilerde birbirlerinin ülke bütünlüğü ve siyasi birliğini tehdit edecek her hareketten kaçınmaları gerektiği belirtilmiştir. Bu yazım da, Bildiri’nin,
devletin ülke bütünlüğünün birbirinden tamamen farklı iki durumda tehdit edilebileceğini ortaya koymaktadır.
UAD’nin bu yaklaşımı, özellikle, self-determinasyon hakkının “kullanılması” durumlarında devletin, Bildiri’nin self-determinasyonla ilgili 7. Paragrafındaki
“yasak” tan yararlanamayacağı, izlenimini uyandırmaktadır. Diğer bir deyişle, bu tür bir durumda, ülke bütünlüğü ilkesi “mağdur” devlet tarafından ayrılıkçı
harekete karşı değil, ancak onu destekleyen bir devlete karşı ileri sürülebilecektir. Bu tür bir yaklaşım Bildiri’nin de ötesinde, Birleşmiş Milletler
Şartı’nın devletlerin ülke bütünlüğünü korunmasını öngören 2. maddesine de aykırıdır.
Sonuçta, UAD, bağımsızlık ilanı gibi, son derece ciddi sonuçlar doğurabilecek bir konuyu ayrıntılarıyla inceleyeceğine, “aksine kural yoksa uygundur” gibi,
minimalist bir yaklaşım izlemiş, 2625(XXV) sayılı Bildiri’nin konuya ilişkin self-determinasyon ilkesi hakkındaki maddelerini yeterince incelememiştir.
Öte yandan, UAD’nin, eski Yugoslavya’da 90’lı yıllarda yaşanmış olan trajik olayları yeniden yargısal bir kararla gündeme getirmemek kaygısıyla da
2625(XXV) sayılı Bildiri’nin uygulanmasında siyasal isabet görmemiş olabileceği de akla gelmektedir. UAD, 2003’ten beri Avrupa Konseyi üyesi
olan, AB üyeliği sürecini de başlatmış olan Sırbistan’ın geçmişte, etnik temizlik ve yine başka bir UAD kararıyla belirlendiği üzere Srebrenitsa’da soykırım
işlemiş olduğunun yeniden gündeme getirilmemesi kaygısıyla, basit, mekanik bir yorumla yetinmeyi tercih etmiş olabileceği de akla gelmektedir.46
2. Dağlık Karabağ Açısından Self-determinasyon Tezlerinin Geçerliliği
2.1. Self-Determinasyona İlişkin Koşullar
Minsk Grubu’nun 1996’daki Lizbon toplantısından itibaren dönemsel açıklamalarında (statemens) Dağlık Karabağ sorununun çözümünde self
determinasyon ilkesi temel çözüm olarak önerilmektedir. Her ne kadar, bu açıklamalarda başka önerilere de yer veriliyorsa da, bu öneriler, kesinlikle,
self-determinasyonun alternatifi olmayıp, self-determinasyonu tamamlayıcı ve destekleyici yan koşullar düzeyinde kalmaktadır.
Ayrıca söz konusu açıklamalarda, Azerbaycan’ın ülke bütünlüğünü ve sınırlarının dokunulmazlığını temel çözüm parametreleri olarak belirlemiş olan
Güvenlik Konseyi’nin 1993’te kabul etmiş olduğu dört kararın da dikkate alınmış olduğunu gösteren atıf ya da değerlendirmelere de rastlanmamaktadır.
Oysa BM organları düzeyinde 1993 kararları çizgisinden vazgeçildiğini gösterecek bir sapma ya da gerileme de kaydedilmemiştir.
Tam aksine, BM Genel Kurulu’nun yukarda zikredilen 14 Mart 2008 tarihli ve A/RES/62/243 sayılı kararı, Güvenlik Konseyi’nin kararlarındaki ilkelerden
vazgeçilmediğini ortaya koymaktadır. Ayrıca, Genel Kurul, ilkesel yaklaşımının yanı sıra, yukarıda da belirtilmiş olduğu üzere, BM üyesi devletlerden Dağlık Karabağ’ın işgalini tanımamalarını ve Ermenistan’ın Dağlık Karabağ’daki askerlerini geri çekmesini istemiştir.
Ancak Minsk Grubu’nun BM kararlarından etkilendiğini ya da, en azından kaydettiğini gösteren bir açıklamaya (statement) rastlanmamaktadır.
Oysa self-determinasyon gibi radikal bir çözümün dermeyan edilebilir bir hedef/çözüm oluşturabilmesi için, özellikle, üç koşulun varlık ya da yokluğunun saptanması gerekir:
Oysa self-determinasyon gibi radikal bir çözümün dermeyan edilebilir bir hedef/çözüm oluşturabilmesi için, özellikle, üç koşulun varlık ya da yokluğunun saptanması gerekir:
Birinci Koşul: Dağlık Karabağ, BM Şartı’nın özerk olmayan ülkelerle ilgi 73. maddesinin kapsamına girebilecek bir bölge değildir, geçmişte de böyle bir
statüsü olmamıştır. Dolayısıyla, sömürgelerle ilgili BM Genel Kurulu’nun 1514(XV) sayılı Bildiri’nin uygulama alanına girmemektedir.
Yukarıda değinilen UAD’nin Chagos Adaları ve Batı Sahra ile ilgili istişari nitelikteki kararları da Dağlık Karabağ’a uygulanamaz.
statüsü olmamıştır. Dolayısıyla, sömürgelerle ilgili BM Genel Kurulu’nun 1514(XV) sayılı Bildiri’nin uygulama alanına girmemektedir.
Yukarıda değinilen UAD’nin Chagos Adaları ve Batı Sahra ile ilgili istişari nitelikteki kararları da Dağlık Karabağ’a uygulanamaz.
İkinci Koşul: Dağlık Karabağ’ın 2625(XXV) sayılı BM Genel Bildirisi’nin uygulanma alanına da girdiği iddia edilemez. Azerbaycan’ın bu bölgede ağır ve yaygın insan hakları ihlalleri işlemiş olduğu konusunda herhangi bir iddiaya rastlanmamakta dır. Aynı şekilde Minsk Grubu’nun açıklamalarında da, bu konuda herhangi bir saptama ya da iddia yer almamaktadır. Bu bakımdan, yukarıda da değinilmiş olan “onarımcı” bir ayrılıkçılık (remedial secession) iddiası da gündeme getirilemez.
Ayrıca, BM organları düzeyinde de benzer bir iddiaya rastlanmamaktadır.
Üçüncü Koşul: Self-determinasyon talep ya da iddialarının devletler hukukuna ve özellikle 2625(XXV) BM Bildirisi ile belirlenmiş kurallara uygun olabilmesi için ilgili ülke ya da bölge halkının gerçek, özgün, bağımsız iradesine dayanması gerekir. Dağlık Karabağ açısından bu koşulun gerçekleşip gerçekleşmediğini belirlemek açısından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) Büyük Daire düzeyinde 2015’te verdiği Chiragov kararının incelenmesinde yarar görülmektedir.47
Üçüncü Koşul: Self-determinasyon talep ya da iddialarının devletler hukukuna ve özellikle 2625(XXV) BM Bildirisi ile belirlenmiş kurallara uygun olabilmesi için ilgili ülke ya da bölge halkının gerçek, özgün, bağımsız iradesine dayanması gerekir. Dağlık Karabağ açısından bu koşulun gerçekleşip gerçekleşmediğini belirlemek açısından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) Büyük Daire düzeyinde 2015’te verdiği Chiragov kararının incelenmesinde yarar görülmektedir.47
2.2. Chiragov Kararı Işığında Dağlık Karabağ Hakkındaki Selfdeterminasyon Tezlerinin “Gerçekliği”
Minsk Grubu’nun, Dağlık Karabağ sorununun çözümlenmesi konusunda, 1996’dan beri üzerinde durduğu self-determinasyon formülü, AİHM Büyük Dairesi’nin Chiragov kararının ışığında değerlendirilmesinde yarar bulunmaktadır.
Bireysel bir başvuru niteliğinde olan Chiragov başvurusu, 1988 ile 1994 yılları arasında Ermeni askeri harekâtı sırasında, Human Rights Watch’a göre bölgeyi
terk etmek zorunda kalan 750.000 ile 800.000 arasında Azeri arasında yer alan başvuranların, terk etmek zorunda kaldıkları taşınmazlarına ulaşamamak ve
ayrıca, bu konuda maruz kaldıkları zararın giderilmesini sağlayacak etkin bir başvuru yolunun bulunmaması konularındaki şikâyetleri ile ilgilidir.
Bireysel bir başvuru niteliğinde olan Chiragov başvurusu, 1988 ile 1994 yılları arasında Ermeni askeri harekâtı sırasında, Human Rights Watch’a göre bölgeyi
terk etmek zorunda kalan 750.000 ile 800.000 arasında Azeri arasında yer alan başvuranların, terk etmek zorunda kaldıkları taşınmazlarına ulaşamamak ve
ayrıca, bu konuda maruz kaldıkları zararın giderilmesini sağlayacak etkin bir başvuru yolunun bulunmaması konularındaki şikâyetleri ile ilgilidir.
AİHM, başvurunun esasına girmeden önce, Ermenistan’ın Dağlık Karabağ bölgesine topyekûn savaşın (full scale war) başlamasından önce ve özellikle,
Aralık 1989’da Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüce Sovyet’inin (Supreme Soviet) Dağlık Karabağ ile “yeniden birleşmiş” olduğunu ilan
etmesiyle başlamış olduğuna dikkat çekmiştir.48
Aralık 1989’da Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüce Sovyet’inin (Supreme Soviet) Dağlık Karabağ ile “yeniden birleşmiş” olduğunu ilan
etmesiyle başlamış olduğuna dikkat çekmiştir.48
Kararda ayrıca, BM Güvenlik Konseyi’nin 1993’te kabul etmiş olduğu kararlarda, Ermenistan’ın Dağlık Karabağ’daki askerî harekâtını istilâ (invasion) ve işgal (occupation) olarak nitelendirmiş olduğunu belirtmiştir.49
AİHM, başvurunun esasıyla ilgili olarak, her şeyden önce, Ermenistan sınırları dışında bulunan bir bölgede meydana geldiği iddia olunan olaylar ve ihlallerle
bağlantılı iddialar açısından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 1.Maddesi anlamında yer itibarıyla (ratione loci) yetkili olup olmadığını titizlikle
incelemiştir.
Bu çerçevede, AİHM, Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasındaki ilişkileri, askeri, siyasi ve ekonomik açıdan değerlendirmiştir.
AİHM, başvurunun esasıyla ilgili olarak, her şeyden önce, Ermenistan sınırları dışında bulunan bir bölgede meydana geldiği iddia olunan olaylar ve ihlallerle
bağlantılı iddialar açısından Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 1.Maddesi anlamında yer itibarıyla (ratione loci) yetkili olup olmadığını titizlikle
incelemiştir.
Bu çerçevede, AİHM, Ermenistan ile Dağlık Karabağ arasındaki ilişkileri, askeri, siyasi ve ekonomik açıdan değerlendirmiştir.
Ermenistan’ın Dağlık Karabağ Üzerindeki Askerî Nüfuzu
Chiragov kararında, 2 Eylül 1991’de “bağımsızlığını” ilan etmiş olan Dağlık Karabağ’ın askerî alanda Ermenistan’ın güdümünde olduğunu ortaya koyan
ayrıntılı izahata yer verilmektedir. Bu bölüme üç sayfa ayırmış olan AİHM, söz konusu “askerî işbirliği”nin 5 Haziran 1994’te “Dağlık Karabağ Cumhuriyeti” ile Ermenistan arasında akdolunan “Dağlık Karabağ Cumhuriyeti ve Ermenistan Hükümeti Arasında Askeri İşbirliği Anlaşması” (Agreement on Military Cooperation between the Government of the Republic of Armenia and the Republic of Nagorno-Karabakh) adlı anlaşmaya dayandığına işaret etmektedir.50
Söz konusu “anlaşmanın” AİHM kararında alıntılanan giriş bölümünde, iki “tarafın” askerî alanda işbirliğini geliştirmek konusunda karşılıklı çıkarları
(mutual interest) olduğu belirtilmektedir. Bu “işbirliği” çerçevesinde “Anlaşma” da ordunun (army) kuruluşu, askerî mevzuat, silahlı kuvvetlerin lojistik sorunları, Ermenistan’ın askerî personelinin Dağlık Karabağ “ordusu”nda görevlendirilmesi gibi konularda ve bu çerçevede, başka alanlarda da askerî işbirliği yapılabilmesi öngörülmektedir.51
(mutual interest) olduğu belirtilmektedir. Bu “işbirliği” çerçevesinde “Anlaşma” da ordunun (army) kuruluşu, askerî mevzuat, silahlı kuvvetlerin lojistik sorunları, Ermenistan’ın askerî personelinin Dağlık Karabağ “ordusu”nda görevlendirilmesi gibi konularda ve bu çerçevede, başka alanlarda da askerî işbirliği yapılabilmesi öngörülmektedir.51
AİHM’nin Chiragov kararında üzerinde ayrıntılı şekilde durduğu bu “işbirliği”, aslında, başvuranların iddialarının Ermenistan aleyhine yöneltilip yöneltile meyeceğini belirlemek gibi usulî bir amacı olmakla birlikte, söz konusu askerî “yakınlaşmanın” doktrininin de mahkemenin dikkatini çekmiş olduğu kaydedilmelidir.
Örneğin, Mathieu Petithomme, Ermenistan’ın Dağlık Karabağ bölgesinde bir “devlet” ve bir “ulus” görüntüsü vermeye çalıştığını vurgulamakta ancak bu
“takdimin” aslında “kayırmacı” (clientéliste) eğilim çerçevesinde, uluslararası camiada bir meşruiyet güvencesi sağlamaya yönelik olduğuna işaret
etmektedir.52
“takdimin” aslında “kayırmacı” (clientéliste) eğilim çerçevesinde, uluslararası camiada bir meşruiyet güvencesi sağlamaya yönelik olduğuna işaret
etmektedir.52
Ermenistan’ın Dağlık Karabağ Üzerindeki Siyasal Nüfuzu
Bu başlık altında AİHM, özellikle, Dağlık Karabağ kökenli Ermenistan devlet başkanlarını sıralamakta, ayrıca, başvuranların da Dağlık Karabağ’da
Ermenistan hukukunun uygulandığına ilişkin ifadelerine de dikkat çekmektedir.53
Ermenistan’ın Dağlık Karabağ Üzerindeki Ekonomik Nüfuzu AİHM kararındaki verilerden Dağlık Karabağ’ın iktisadi bakımdan tamamen Ermenistan ve ayrıca, üçüncü ülkeler ve bu ülkelerde yaşayan Ermenilerden gelen yardımlar ve özellikle ABD kaynaklı fonlardan sağlanan yardımlarla “varlığını” sürdürebildiği anlaşılmaktadır.54
Ermenistan hukukunun uygulandığına ilişkin ifadelerine de dikkat çekmektedir.53
Ermenistan’ın Dağlık Karabağ Üzerindeki Ekonomik Nüfuzu AİHM kararındaki verilerden Dağlık Karabağ’ın iktisadi bakımdan tamamen Ermenistan ve ayrıca, üçüncü ülkeler ve bu ülkelerde yaşayan Ermenilerden gelen yardımlar ve özellikle ABD kaynaklı fonlardan sağlanan yardımlarla “varlığını” sürdürebildiği anlaşılmaktadır.54
AİHM, sonuçta, başvuranların mülkiyet haklarının ihlal edildiği sonucuna varmıştır. Ancak, Chiragov kararının önemi, başvuranların mülkiyet haklarının
ihlal edildiğinin saptanmış olmasının çok ötesindedir: Karar, Ermenistan’ın Azerbaycan’a ait bir bölgede, devletler hukuku açısından “müdahale” niteliğini
taşıyan siyasi, ekonomik ve özellikle, geniş çapta askerî faaliyetlerde bulunduğunu ortaya koymaktadır.55
ihlal edildiğinin saptanmış olmasının çok ötesindedir: Karar, Ermenistan’ın Azerbaycan’a ait bir bölgede, devletler hukuku açısından “müdahale” niteliğini
taşıyan siyasi, ekonomik ve özellikle, geniş çapta askerî faaliyetlerde bulunduğunu ortaya koymaktadır.55
Self-determinasyon Tezleri Açısından Chiragov Kararının Önemi Chiragov kararı, Ermenistan’ın Dağlık Karabağ bölgesindeki askerî, siyasi ve ekonomik faaliyetlerinin bu bölgenin self-determinasyon, diğer bir deyişle, “kendi kaderini tayin etmek” durumunda olmadığını ortaya koymaktadır. Yabancı bir devletin, bölgenin, özellikle askerî bakımdan, kamusal alanının tamamını kapsayan müdahaleleri karşısında, self-determinasyon tezlerinin inandırıcı olamayacağı açıktır.
Ermenistan’ın bölgedeki çok yönlü müdahale ve faaliyetleri, Dağlık Karabağ’ın “gerçek” bir self-determinasyonu üstlenecek ve yürütecek bir durumda olmadığını kanıtlamaktadır. Diğer bir deyişle “bölge”, bir selfdeterminasyon süjesi olmasını sağlayacak güçlü ve özgün bir iradeden yoksundur.
Öte yandan, AİHM’nin Portekizli üyesi Pinto de Albuquerque, selfdeterminasyon tezini desteklemek amacıyla Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ’da insan haklarını yaygın biçimde ihlal ettiği ve bu bölgede, onarımcı (remedial) self-determinasyon tanınması gerektiği yolundaki “görüşlerinin” de AİHM
kararında herhangi bir yansıması olmamıştır.56
kararında herhangi bir yansıması olmamıştır.56
Chiragov kararı, Minsk Grubu’nun uzun yıllardan beri savunduğu self determinasyon ilkesinin, bölgede hâkim olan Ermenistan’ın askerî, siyasal ve
ekonomik nüfuzu altında olması nedeniyle, organize edilip yürütülmesinin, hukuksal aykırılığının ötesinde, maddî açıdan da mümkün olmadığını ortaya
koymaktadır.
ekonomik nüfuzu altında olması nedeniyle, organize edilip yürütülmesinin, hukuksal aykırılığının ötesinde, maddî açıdan da mümkün olmadığını ortaya
koymaktadır.
Chiragov kararının diğer önemli hukuksal katkısı da AİHM’nin, Portekizli yargıcın Dağlık Karabağ ile bağlantılı yaygın insan hakları ihlalleri işlendiğine
ilişkin görüşlerine itibar etmemiş olmasıdır.
Bu şekilde, Chiragov kararının, Dağlık Karabağ’la bağlantılı olabilecek yaygın insan hakları ihlallerine ilişkin iddiaların AİHM tarafından “paylaşılmamış”
olması, bu bölgenin gelecekte BM Genel Kurulu’nun 2625(XV) sayılı Bildirisi’nin uygulama alanına girmesini ve bu çerçevede self-determinasyon
iddialarının ortaya çıkmasını da önlemiş olduğu söylenebilir.
ilişkin görüşlerine itibar etmemiş olmasıdır.
Bu şekilde, Chiragov kararının, Dağlık Karabağ’la bağlantılı olabilecek yaygın insan hakları ihlallerine ilişkin iddiaların AİHM tarafından “paylaşılmamış”
olması, bu bölgenin gelecekte BM Genel Kurulu’nun 2625(XV) sayılı Bildirisi’nin uygulama alanına girmesini ve bu çerçevede self-determinasyon
iddialarının ortaya çıkmasını da önlemiş olduğu söylenebilir.
SONUÇ
2010’da, ilk bakışta, “optimist” bir araştırmacı, Dağlık Karabağ uyuşmazlığının çözüme kavuşturulmasına adım adım yaklaşıldığı başlıklı bir makale
yayınlamıştı.57 Ancak makalenin içinde, Ermenistan’ın, Dağlık Karabağ’ın statüsü açıklığa kavuşmadığı sürece bölgeden çekilmeyeceğine dikkat
çekmişti.58
Öte yandan, Minsk Grubu, 1998’den itibaren, Dağlık Karabağ uyuşmazlığının self-determinasyon temelinde çözümlenmesi formülü üzerinde durmaktadır.
Ancak, bu formül dört bakımdan Dağlık Karabağ uyuşmazlığı açısından savunulabilir sayılamaz.
Birincisi ve en önemlisi, söz konusu uyuşmazlığın temelinde olan Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan’a ait olduğunu, kademeli olarak onaylamış olan,
SSCB’nin dağılmasına ilişkin Alma Ata Deklarasyonu, Azerbaycan’ın Birleşmiş Milletler’e üye olması aşamasında ve daha sonra BM Güvenlik Konseyi’nin 1993’te kabul ettiği ve uyuşmazlığın Azerbaycan’ın ülke bütünlüğü ve sınırlarının dokunulmazlığı temelinde çözümlenmesi gerektiğine ilişkin dört kararı ve aynı ilkeleri tekrarlayan ve doğrulayan BM Genel Kurulu’nun 2008 yılında aldığı karar, bölgenin, devletler hukuku açısından Azerbaycan’ın egemenliği ve ülke bütünlüğü alanında yer aldığını kesinlikle doğrulamaktadır.
İkincisi, Dağlık Karabağ, sömürge kategorisinde bir ülke olmadığına göre, BM Genel Kurulu’nun bu tür “ülkelere” uygulanmak üzere kabul etmiş olduğu
1514 (XVI) sayılı Bildiri açısından self-determinasyona tabi tutulması gereken bir ülke konumunda değildir.
1514 (XVI) sayılı Bildiri açısından self-determinasyona tabi tutulması gereken bir ülke konumunda değildir.
Üçüncüsü, Dağlık Karabağ’da yaygın insan hakları ihlalleri işlendiği “gerekçesiyle” BM Genel Kurulu’nun Dostane İlişkiler konusundaki
2625(XXV) sayılı Bildirisi’ndeki anlamında self-determinasyona tabi olmasına ilişkin iddiaların da gerek BM kararlarında, gerek AİHM’in Chiragov kararında
yankı bulamamış olduğu açıktır. Bu nedenle bu bölge için herhangi bir “onarımcı” (remedial) self-determinasyonun uygulanması söz konusu olamaz.
Dördüncüsü, AİHM’nin Chiragov kararı, Dağlık Karabağ’ın fiiliyatta da selfdeterminasyonu “bağımsız” bir süje olarak” talep edip gerçekleştirmesinin
mümkün olmadığını ayrıntılı biçimde ortaya koymuştur.
mümkün olmadığını ayrıntılı biçimde ortaya koymuştur.
KAYNAKÇA
Arangio Ruiz, Gaetano. “The United Nations Declaration on Friendly Relations and the System of the sources of International Law.” Sijtoff and Noordhoff,
1979: 71
http://www.gaetanoarangioruiz.it/wp-content/uploads/2017/04/ The_Concept_of_International_Law_and_the.pdf.
Carley, Patricia. “Nagorno-Karabakh: Searching for a Solution.” A United States Institute of Peace, Roundtable Report No. 34. 1998: s.27.
Crawford, James. The Creation of States in International Law. Oxford University Press: 2007.
Crepet-Daigremont, Claire. “Conformité au droit international de la ddéclaration unilatérale d’indépendence relative au Kosovo.” CIJ, vol. 56.
22 Haziran 2010: s.241.
Van Dijk, Pieter. “The Implementation of the Final Act of Helsinki: The Creation of New Structures in the Involvement of the Existing Ones.”
Michigan Journal of International Law, vol 10, 1989.
Gassimov, Dilaver D. “Le conflıt arméno-azerbaidjanais: L’impuissance oul’indifférence de la communauté internationale?.” Guerres Mondiales et
Conflits Contemporains no. 24, 2014.
Gürel, Şükrü S. “Karabağ Sorunu Üzerinde bir Not.” AÜSBF Dergisi, 1992.
Krüger, Heiko. Nagorno-Karabakh in Self-Determination and Secession in International Law, Edt. Christian Walter ve Kaavus Abushov. Oxford
University Press, 2014.
Lemaire, Félicien. “La libre détermination des peuples, la vision du constitutionnaliste.” Civitas Europa 2014/No.32.
Oeter, Stephan. “Secesion and the Role of the Security Coucil.” The ICJ, 2012.
Paust, Jordan. “Legal Aspects of the Final Act of Helsinki.” Law and contemporary Problems 45 No:1.
https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3646&context=lcp.
Petithomme, Mathieu. “Etatisation et nationalisation du territoire contesté du Haut-Karabagh.” Vivre et évoluer sans reconnaissance internationale Revue
d’Etudes Comparatives Est-Ouest 14, No.42. 2011: s. 23.
Potier, Tim. “Nagorno-Karabakh: Ever Closer to Settlement: Step by Step.” OSCE Yearbook 2009. Baden :2010
Prevost, Jean-François. “Observations sur la nature juridique de l’ Acte Final d’Helsinki.” Annuaire Français de Droit International, 1975.
RICH, Roland. “The Collapse of Yugoslavia and Soviet Union.” EJIL vol 4 No. 1. 1993.
Tuncel, Turgut Kerem. “Hukuki Açıdan Dağlık Karabağ Sorunu: Chiragov ve diğerleri v. Armenia.” Avrasya İncelemeleri Merkezi. 2015.
https://avim.org.tr/tr/Analiz/HUKUKI-ACIDAN-DAGLIK-KARABAGSORUNU-CHIRAGOV-VE-DIGERLERI-V-ERMENISTAN-DAVASI.
Tuncel, Turgut Kerem. “Karabağ’da Yaşanan 4 Gün Savaşı’nın Kısa bir Değerlendirmesi.” Avrasya İncelemeleri Merkezi. 14 Nisan 2016.
https://avim.org.tr/tr/Yorum/KARABAG-DA-YASANAN-4-GUNSAVASI-NIN-KISA-BIR-DEGERLENDIRMESI.
Weller, Marc. “Settling Self-determination Conflicts, Recent Developments.” EJIL20, No 1, 2009.
Uluslararası Yargı Kararları:
Legal Consequences of the Separation from Mauritius in 1965, ICJ, Advisory Opinion of 21 Şubat 2019.
Legal Consequences for States of the Continued Presence of South Africa in Namibia Notwithstanding Security Council Resolution (276), ICJ,
21 Haziran 1971.
Western Sahara, Advisory Opinion ICJ Reports, 1975.
Accordance with Internatial Law of the Unilateral Decleration of Independence in Respect of Kosovo, Advisony Opinion, ICJ Reports, 2010..
Chiragov v. Armenia, (GC) Application no.13216, 16 Haziran 2016.
AVİM Kitapları
ANASTAS MIKOYAN
Confessions of an Armenian Bolshevik
Yazar: Gaffar Çakmaklı Mehdiyev
Yayın Tarihi: Haziran 2020
Dil: İngilizce
ISBN: 978-605-69199-4-7
(Karton kapaklı, 80 sayfa)
Sovyet Sonrası Ukrayna'da
Devlet, Toplum ve Siyaset Değişen Dinamikler, Dönüşen Kimlikler
Editörler: Ayşegül Aydıngün,
İsmail Aydıngün
Yayın Tarihi: Mart 2020
Dil: Türkçe
ISBN: 978-605-69199-3-0
(Karton kapaklı, 456 sayfa)
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine
Ömer Engin Lütem
Konferansları 2019
Editör: Alev Kılıç
Yayın Tarihi: Mart 2020
Dil: Türkçe
ISBN: 978-605-69199-2-3
(Karton kapaklı, 192 sayfa)
Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine
Ömer Engin Lütem
Konferansları 2018
Editör: Alev Kılıç
Yayın Tarihi: Mart 2019
Dil: Türkçe
ISBN: 978-605-82518-9-2
(Karton kapaklı, 254 sayfa)
“Ermeni Sorunuyla İlgili İngiliz Belgeleri (1912-1923)
British Documents on Armenian
Question (1912-1923)
Yazar: Tolga Başak
Editör: Prof. Dr. Yavuz Aslan
Yayın Tarihi: Mayıs 2018
Dil: Türkçe
ISBN: 978-605-82518-8-5
(Karton kapaklı, 424 sayfa)
Ermeni Konferansları 2017 Derleyen: Ömer Engin Lütem
Yayın Tarihi: Mart 2018
Dil: Türkçe/İngilizce
ISBN: 978-605-82518-7-8
(Karton kapaklı, 266 sayfa)
Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine
Yazar: Dr. Bilâl N. Şimşir
Yayın Tarihi: Ocak 2018
Dil: Türkçe
ISBN: 978-605-82518-6-1
(Karton kapaklı, 75 sayfa)
Ermeni Konferansları 2016
Derleyen: Ömer Engin Lütem
Yayın Tarihi: 2017
Dil: Türkçe-İngilizce
ISBN: ISBN 978-605-82518-2-3-0-5
(Karton kapaklı, 162 sayfa)
AVİM Kitapları
Gürcistan'daki Müslüman
Topluluklar: Azınlık Hakları,
Kimlik, Siyaset
Editörler: Ayşegül Aydıngün, Ali Asker,
Aslan Yavuz Şir
Yayın Tarihi: Haziran 2016
Dil: Türkçe
ISBN: 97605601974
(Karton kapaklı, 428 sayfa)
Turkish-Russian Academics:
A Historical Study on the Caucasus
Editör: AVİM
Yayın Tarihi: Nisan 2016
Yayınevi: Terazi Yayınları
Dil: İngilizce
ISBN: 9786056061967
(Karton kapaklı, 248 sayfa)
Armenian Diaspora:
Diaspora, State and the Imagination
of the Republic of Armenia
Yazar: Turgut Kerem Tuncel
Yayın Tarihi: İlk baskı Aralık 2014;
ikinci baskı Ağustos 2015
Dil: Türkçe
ISBN: 9786056061950
(Karton kapaklı, 342 sayfa)
Balkan Savaşlarında Rumeli
Türkleri Kırımlar - Kıyımlar - Göçler
(1821-1913)
Yazar: Bilâl N. Şimşir
Yayın Tarihi: Eylül 2014
Dil: Türkçe
ISBN: 978-605-60619-4-3
(Karton kapaklı, 312 sayfa)
‘Aza Beast’
Savaşın Köklerine İnmek
- Bir Bosna Savaşı Günlüğü Yazar:
Colum Murphy
Çeviri: M. Sina Baydur
Yayın Tarihi: 2013
Dil: Türkçe
ISBN: 978-605-60619-3-6
(Karton kapaklı, 368 sayfa)
Ermeni Sorunu
Temel Bilgi ve Belgeler
Yazar: Ömer Engin Lütem
Yayın Tarihi: 2009
Dil: Türkçe
ISBN: ISBN 978-605-60619-1-2
(Karton kapaklı, 520 sayfa)
The Armenian Question
Basic Knowledge and Documentation
Yazar: Ömer Engin Lütem
Yayın Tarihi: 2009
Dil: İngilizce
ISBN: ISBN 978-605-60619-0-5
(Karton kapaklı, 470 sayfa)
AVİM Konferans Kitapları ,
- The Centennial of the Independence of the Three South Caucasus States: Historical Background, Contemporary Developments and Prospects
of Peace and Prosperity. Sayı: 24, Ankara Ekim 2019.
- Eurasia from the Perspective of Turkey and Mongolia. Sayı: 23, Ankara Mayıs 2019.
- 25 Years of Turkey-Ukraine Diplomatic Relations: Regional Developments and Prospects for Enhanced Cooperation. Sayı: 22, Ankara Temmuz 2018.
- Security, Stability and Cooperation in the Wider Black Sea Region. Sayı: 21, Ankara Ekim 2018.
- Türkiye ve Kore: Gelişen Avrasya’da İki Köprübaşı. Sayı: 20, Ankara Şubat 2018.
- “11. Asya - Avrupa Zirvesi Öncesi Moğolistan’daki Güncel Durum, Moğolistan’ın Bölgesel Potansiyeli ve Türk-Moğol İlişkileri”. Sayı: 19, Ankara Nisan 2016.
- Projections for the Future of Turkish-Armenian Relations. Sayı: 18, Ankara Mart 2016.
- Security and Stability Concerns in the South Caucasus. Sayı: 17, Ankara Mayıs 2015.
- Policy of Mass Killings in the Early 20th Century in Colonial Africa: The Case of Genocide in Namibia and the Lessons Learned. Sayı: 16, Ankara Aralık 2015.
- Prospects for Turkish-Armenian Relations. Sayı: 15, Ankara Nisan 2015.
- Turkic Council and Cooperation in Eurasia in the Light of Developments Across the Region. Sayı: 14, Ankara Şubat 2015.
- 28 Ocak AİHM Perinçek-İsviçre Duruşmasının Işığında Türk-Ermeni Sorunu. Sayı: 13, Ankara Şubat 2015.
- The ‘Sociological Turn’ of Taiwan-China Relations. Sayı: 12, Ankara Aralık 2014.
- Regional Cooperation Possibilities and Prospects for the Future in the Caucasus. Sayı: 11, Ankara Aralık 2014.
- The Armenian-Azerbaijani Nagorno-Karabakh Conflict: A Threat to Regional Peace, Security and Neighborly Relations. Sayı: 10, Ankara Kasım 2014.
- Turkey-Iran: Regional Cooperation in an Evolving Eurasian Geography with a Focus on the Caucasus and Central Asia. Sayı: 9, Ankara Mayıs 2014.
- Turkey’s and Taiwan’s Outlook on Eurasia-Pacific. Sayı: 8, Ankara Mayıs 2014.
- Turkish-Armenian Dialogue. Sayı: 7, Ankara Nisan 2014.
- South East Europe, The Balkans: Prospects for the Region. Sayı: 6, Ankara Mart 2014. (İngilizce)
- Caucasus and Azerbaijan. Sayı: 5, İstanbul Mart 2014.
- Avrasya Perspektifleri: Kazakistan ve Türkiye’den Bakış. Sayı: 4, Ankara Şubat 2014.
- Turkey in the Troika of G-20, Preparing to Assume the Chair in 2015. Sayı: 3, Ankara Kasım 2013.
- A General Look at Asia and Turkey’s Priorities: Prospects and Priorities of Turkey in Asia. Sayı: 2, Ankara Haziran 2013.
- Regional Integrated Transport Corridors Project. Sayı: 1, Ankara, Mayıs 2013.
AVİM Raporları
- The Montreux Convention: A Regional And Global Safety Valve. Teoman Ertuğrul Tulun, No: 17, March 2020.
- Osmanlı Devleti’ndeki Hukuki Düzenlemeler Çerçevesinde Ermeniler ve Geride Bıraktıkları Mallar (Emvâl-i Metruke). Prof. Dr. Gül Akyılmaz, No: 16,
Temmuz 2017.
- Belgelerin Işığında Pontus Meselesi. Prof. Dr. Mesut Çapa, No: 15, Haziran 2017.
- The Pontus Narrative and Hate Speech. Teoman Ertuğrul Tulun, No: 14, Mayıs 2017.
- Türkiye Cumhuriyeti/Osmanlı Devleti ve Ardıllık/Devamlılık Sorunsalının Görelileşmesi. Dr. Deniz AKÇAY, No: 13, Mayıs 2017.
- 81. Yılında Montrö Sözleşmesi’nin Karşılaştığı Güvenlik Sorunları ve Sözleşmenin Feshi ve Tadili İçin Girişimler Vukuunda Karşılaşılacak
Senaryoların Analizi. E. Büyükelçi Dr. Şükrü M. Elekdağ, No: 12, Nisan 2017.
- Tarihsel Arka Planıyla Pontus Meselesi. Yrd. Doç. Dr. Yüksel Küçüker - Prof. Dr. Hikmet Öksüz, No: 11, Nisan 2017.
- Uluslararası Hukukta Zarar Giderimi ve Ermeni Talepleri. Ertan Kiraz, No: 10, Aralık 2016.
- “Cyprus V. Turkey” Kararı: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Uluslararası Hukuk ve Uluslararası Uyuşmazlık Sınavı. Deniz Akçay. No: 9, Şubat 2016.
- The Armenian Terrorism and the Turkish Press (1973 - 1984). Hazel Çağan, No: 8, Ekim 2014.
- Regional Security Complex Theory and the South Caucasus: Security Perceptions and Their Reflections on Regional Level. Özge Nur Öğütcü, No: 7,
Ağustos 2014.
- Kör İnanç Olarak İntikamcılık ve Taşnak-ASALA Suikastleri. Hikmet Özdemir, No: 6, Mart 2014.
- Dünya Kiliseler Konseyi Nedir? Mehmet Oğuzhan Tulun, No: 5, Mart 2014.
- Ermeni Apostolik Kilisesi'nde Yaşanan Anlaşmazlıklar. Mehmet Oğuzhan Tulun, No: 4, Şubat 2014.
- 1915 Olayları ve Türk-Ermeni Uyuşmazlığı. No: 3 Şubat 2014
- Avrasya’da Bölgesel Bir İşbirliği Mekanizması: Türk Konseyi. Ali Çiviler, No: 2 Şubat 2014.
- Armenians and Syria 1915 and 2013. Jeremy Salt, No: 1, Şubat 2014.
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
38 “Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo. Advisory Opinion.” ICJ Reports, 2010, s.403.
39 “…the Court considers that general internatinal law contains no applicable prohibition of declaration on of independence in Respect of declaration
of independence” ibid. par. 84..
40 “..the Court considers that general international law contains no applicale prohibition of declaration of independence”. Ibid 84
41 “S/RES/1244” BM Güvenlik Konseyi, 10 Haziran 1999, https://undocs.org/S/RES/1244(1999).
42 Ibid..
43 Stefan Oeter, “Secesion and the Role of the Security Coucil,” The ICJ, 2012, s.124.
44 Claire Crepet-Daigremont, “Conformité au droit international de la ddéclaration unilatérale d’indépendence relative au Kosovo,” CIJ, vol. 56,
22 Haziran 2010, s.241.
45 Accordance with international law, ibid., s. 80.
46 Nitekim AB Komisyonu, UAD kararından iki ay sonra 26 Ekim 2010’da Sırbistan’ın üyelik başvurusunu incelemeye başlamış, 12 Ekim 2011’de de
Sırbistan’ın AB üyeliğini resmen tanımıştır. AB Konseyi de, Fransa, İtalya ve Avusturya tarafından hazırlanan bir raporu dikkate alarak 1 Mart 2012’de
Sırbistan’ın adaylığını resmen tanımıştır. Oysa UAD 2625(XXV) Bildirisi’ni gerekçe olarak göstermiş olsaydı, Sırbistan’ın 90’lı yıllardaki in san hakları
ihlallerini bağımsızlık ilanın gerekçesi olarak göstermesi gerekecekti.
47 Chiragov vs. Armenia, (GC) Application no.13216, 16 Haziran 2015. Kararın ayrıntılı incelemesi için ayrıca bkz. Turgut Kerem Tuncel,
“Hukuki Açıdan Dağlık Karabağ Sorunu: Chiragov ve diğerleri v. Armenia,” Avrasya İncelemeleri Merkezi, 2015,
https://avim.org.tr/tr/Analiz/HUKUKI-ACIDANDAGLIK-KARABAG-SORUNU-CHIRAGOV-VE-DIGERLERI-V-ERMENISTAN-DAVASI.
48 Chiragov, ibid par. 172
49 Chiragov, ibid par 173.
50 Chiragov, ibid. para. 74.
51 Chiragov, ibid par 74-78.
52 Mathieu Petithomme, “Etatisation et nationalisation du territoire contesté du Haut-Karabagh“ Vivre et évoluer sans reconnaissance internationale
Revue d’Etudes Comparatives Est-Ouest 14, No.42, 2011, s. 23.
53 Chiragov, ibid. para. 78-79.
54 Chiragov, ibid. Para. 80-86.
55 “Illegal Economic and Other Activities in the Occupied Territories of Azerbaijan,” Report by the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Azerbaijan, 2016.
56 Chiragov, “Dissenting Opinion of Judge Pinto de Albuquerque.” Özellikle 39. ve 59. Paragraflar dikkat çekicidir.
57 Tim Potier, “Nagorno-Karabakh: Ever Closer to Settlement: Step by Step,” OSCE Yearbook, 2009, Baden :2010
58 “..The armenian side would never agree to withdraw without the status question being resolved.” (Potier,
“Nagorno-Karabakh: Ever Closer to Settlement: Step by Step,” s.206.
****
