IRAK’IN KİLİT NOKTASI, TELAFER BÖLÜM 1

IRAK’IN KİLİT NOKTASI, TELAFER  BÖLÜM 1

ORSAM-ORTADOĞU TÜRKMENLERİ 
Rapor No: 1, Mayıs 2009 


IRAK’IN KİLİT NOKTASI, TELAFER 
ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 
IRAK TÜRKLERİ KÜLTÜR VE YARDIMLAŞMA DERNEĞİ 
ORSAM-ORTADOĞU TÜRKMENLERİ PROGRAMI 

Irak’ın Kilit Noktası: TELAFER 
ORSAM Rapor No: 3 
ORSAM-ORTADOĞU TÜRKMENLERİ PROGRAMI Rapor No: 
1 Mayıs 2009 

Bu Raporun yayınlanmasındaki maddi katkılarından ötürü Irak Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Merkezi'ne teşekkür ederiz. 
© 2009 

Bu Raporun içeriğinin telif hakları ORSAM'a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerekkısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz,
yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. 

Stratejİk Bİlgi Yönetimi, Özgür Düşünce Üretimi ORSAMStratejİk Bİlgi Yönetimi, Özgür Düşünce Üretimi ORSAM ORTADOGU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ 

Tarihçe 

1990’ların basında Türk ye’de eksikligi her zamankinden daha fazla hissedilmeye başlayan Orta dogu araştırmaları konusunda kamuoyunun ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 30 Mayıs 2002’de Irak Araştırmaları Ensttüsü kurulmuştur. 19 Mart 2004’te Ensttü’nün çalışma sahası genişletilerek adı Global Strateji Enstitüsü olarak degişitirilmiştir. 
1 Kasım 2008’de Orta dogu Stratejik Araştırmalar Merkezi  (ORSAM) adını alarak kapsamlı bir yeniden yapılanma süreci geçiren kurum, çalışmalarını Ortadogu özelinde yoğunlaştırmıştır. 
ORSAM, Türkmen eli İş birliği ve Kültür Vakfı’na bağlı bir kuruluştur.

Ortadogu’ya Bakış

Ortadogu’nun iç içe geçmis birçok sorunu barındırdıgı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadogu ne de halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmis bir imaja mahkûm edilmemelidir. Ortadogu ülkeleri, halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barısçıl bir kalkınma seferberligi başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yasama iradesine, devletlerin egemenlik haklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek 
ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadogu’daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı insiyatifleri cesaretlendirecektir. 
Söz konusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cephelesen eksenlere dâhil olmadan, tarfar arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla sagladıgı uluslararası destegi en etkili biçimde değerlendirebilmesi, bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir. 

Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM’ın Çalışmaları

    ORSAM, Ortadogu algılamasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamu oyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin 
nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM, bölgesel gelişmeleri ve tirendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü br yayım kapasitesine sahiptir. 

    ORSAM; web sitesiyle, aylık Ortadogu Analiz ve altı aylık Orta doğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle, raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadogu literatürünün gelişimini desteklemektedir. 
Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, İş adamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye’de konuk edilmesini kolaylaştırarak, bilgi ve düşüncelerini gerek Türkiye gerek dünya kamu oyuyla paylaşılmasını sağlamakta dır. 

www.orsam.org.tr 

İçindekiler 

Özet................................................................................................................. 5 

Giriş.................................................................................................................. 6 

1. Telafer’in Önemi.............................................................................................. 6 

2. Telafer’in Genel Görünümü................................................................................. 6 

3. Telafer’e İlişkin Temel Bilgiler............................................................................ 6 

3.1. İdari Teşkilatlanma......................................................................................... 6 

3.2. Nüfus Yapısı ve Dağılımı................................................................................... 7 

3.3. Sosyal Yapı.................................................................................................... 8 

3.4. Ekonomik Yapı................................................................................................ 9 

4. Telafer’de Günlük Yaşantı ve Sorunlar..................................................................... 10 

4.1. Belediye Hizmetleri........................................................................................... 10 

4.2. Sağlık Hizmetleri............................................................................................... 11 

4.3. Eğitim Hizmetleri.............................................................................................. 11 

4.4. Güvenlik Durumu.............................................................................................. 12 

4.5. Siyasi Durum................................................................................................... 13 

5. Sonuçlar: Telafer’deki Sorunların Çözülmesi ve Yaşamın İyileştirilmesi İçin Bazı Öneriler..... 15 

5.1. Telafer’e İlişkin Kısa Vadeli Öneriler................................................................... 16 

5.2. Telafer’in Uzun Vadeli Kurtuluş Planı: Telafer’in Irak’ın 19. İli Olması...................... 16 


(1) Ovacık (2) Sincar (3) Telafer (4) Musul (5) Erbil 

ORSAMORSAM
ORSAM Rapor No: 3 

ORSAM-ORTADOĞU TÜRKMENLERİ PROGRAMI 
Rapor No: 1, Mayıs 2009 

ORSAM-ORTADOĞU TÜRKMENLERİ PROGRAMI 

Hazırlayan: 
Dr. Serhat ERKMENORSAM 
Ortadoğu Danışmanı 
serhaterkmen@orsam.org.tr 


Irak’ın Kilit Noktası: TELAFER 

Özet 

Irak’ın kuzeybatısında ülkenin en kilit noktalarından birisinde bulunan Telafer, işgal sonrası Irak’ın en ilginç hikâyelerinden birisine sahiptir. Coğrafya itibarıyla, Türkiye, Suriye ve Irak arasındaki sınırın en yakın komşusu olan ilçe sadece bu nedenle bile Ortadoğu’nun en stratejik yerlerinden biri sayılabilir. Ancak, bunun ötesinde Irak Kürtleri ile Suriye Kürtleri arasında bir tampon oluşturması 
ve Suriye üzerinden Irak’a gelen milliyetçi ya da radikal İslamcı militanların yolu üzerinde bulunması, Telafer’in önemini katlamaktadır. İşte bu nedenlerle 2000-2008 yılları arasında ciddi çatışmalara sahne olan ve Irak’ın genelinde yaşanan çatışma biçimlerini mikro ölçekte barındıran bir örnek olarak ortaya çıkmıştır. Telafer’de ABD’yle çarpışan El Kaidecilerden milliyetçi Araplara, Sünni-Şii 
Türkmen çatışmasına, dolaylı yollardan Kürt-Arap-Türkmen siyasi mücadelesine kadar Irak’ın diğer çatışma bölgelerinde görülen tüm örnekler yaşanmıştır. Felluce gibi kuşatma altına alınan, bombalanan ve insanları zorunlu olarak göç eden Telafer, Bağdat gibi Sünni-Şii çatışmasına sahne olmuş, Kerkük gibi Kürt-Arap-Türkmen grupları arasında güç mücadelesi yaşamıştır. Tüm bunlara rağmen Telafer, ne Irak’ın ne Ortadoğu’nun ne de uluslararası kamuoyunun dikkatini yeterince çekebilmiştir. 
Telafer’e ilgi bu ilçedeki ABD ordusu operasyonlarının analizi ve şiddet eylemlerinin bazılarının duyurulmasıyla sınırlı kalmıştır. Oysa, çatışma sonrası travma sendromu Irak’ın birçok yerinden fazla Telafer’i etkilemiştir. Ancak, son zamanlarda Telafer’de gözlemlenen güvenlik durumdaki iyileşme Ortadoğu’nun en büyük ilçelerinden olan Telafer’in kendisini toparlayabilmesi için bir nefes alma olanağı sunmuştur. 

Irak’taki Türkmenlerin Kerkük’le birlikte en önemli yerleşim bölgelerinden biri olan Telafer sadece jeostratejik değil aynı zamanda kimliği nedeniyle de dikkat çekicidir. Irak’ta Türkmen nüfusunun geri kalan nüfusa oranla en yoğun ve en büyük olduğu yer olan Telafer, bu kimliğine rağmen Iraklılığı vurgulamaktadır. İlçede son derece gelişmiş bir kavram olan Telaferlilik, etnik veya mezhepsel bir 
bağlama oturmamaktadır. Bu nedenle ilçede mezhepsel boyutu çok güçlü bir iç çatışma yaşanmasına rağmen şu günlerde sürdürülen uzlaşma çabaları başarılı olabilmektedir. Çatışmalar ve operasyonlar sırasında yıkıma uğramış olan Telafer’in toparlanma süreci son derece yavaş ve sancılı geçmektedir. 

Ancak bunun en temel nedeni ihtiyaç duyulan projelerin yürütülmesi için yeterli kaynağın aktarılamamasıdır. 
Sulama, kanalizasyon ve yol yapımı gibi konularda ciddi yatırımlara ihtiyaç duyan Telafer, Türkiye’den, Irak’tan ve uluslararası kamuoyundan acil yardım beklemektedir. 

Tüm bu nedenlerle ORSAM son dönemde çalışmalarını Telafer üzerinde yoğunlaştırmış, şehirdeki son durumu çatışma perspektifinden uzak ve mevcut sorunlara çözüm bulma arayışı çerçevesinde ele almaya çalışmıştır. Sonuç olarak, varılan en önemli nokta, Telafer’in ekonomik, sosyal, altyapı, idari, 
güvenlik ve siyasi sorunlarını aşarak yerel, ulusal ve bölgesel bağlamdaki istikrar arayışlarına katkıda bulunabilmesi için, bir an önce il statüsüne yükseltilmesi gerektiğidir. 

ORSAM-ORTADOĞU TÜRKMENLERİ PROGRAMI 

Giriş 

     Irak Türkmenleri açısından en önemli kentlerden birisi olan Telafer, Irak’ın işgalinden sonra beklediği ilgiyi görememiştir. 
Türkiye’de Telafer ile ilgili bilgi ve bu ilçe üzerine yazılmış çalışmalar son derece azdır. Kerkük’teki stratejik sorunlar ve Türkiye’nin Irak’ın kuzeyine yönelik politikasının ön plana çıkması nedeniyle bu konularda yapılan incelemelerin 
gölgesinde kalan Telafer’le ilgili çalışmalar genellikle ABD ordusunun Telafer’de düzenlediği operasyonlarla sınırlı kalmıştır. Oysa, Telafer derinlemesine incelendiğinde konunun en az Kerkük kadar karmaşık ve uzun vadeli 
etkileri açısından onun kadar önemli olduğu görülmektedir. Bu nedenle Türkiye’de Telafer konusundaki boşluğu doldurmaya yönelik çabalara öncülük etmek ve Telafer’in sorunlarını gündeme getirmek için bölgede bir saha 
araştırması düzenlemiş ve araştırma sırasında toplanan bilgiler ışığında bir rapor hazırlamıştır. 
Bu çalışmada yer alan bilgiler akademik nitelikteki eserlerin incelenmesi ve Telafer’de yürütülen kapsamlı bir araştırmaya dayanmaktadır. Kullanılan rakamlar Telaferli yetkililerden veya konuyla ilgili çalışmalar yapan Telaferli lerden elde edilmiştir. Saha araştırması boyunca ilçe dolaşılmış, ilçede önde gelen aşiret reisleri, din adamları, kanaat önderleri, bürokratlar ve siyasetçilerle görüşülmüştür. Elde edilen verilerin gözden geçirilmesi ve karşılaştırılması 
yoluyla bazı düzenlemeler yapılmış ve veriler analiz edilerek Telafer’in sorunları ele alınmaya çalışılmıştır. 

1. Telafer’in Önemi 

Çalışma esnasında elde edilen verilerden anlaşılabildiği kadarıyla, Telafer’in Türkiye ve Irak açısından dört maddede özetlenebilecek bir stratejik öneme sahip olduğu söylenebilir: 

1. Telafer, Irak’ın kuzeyindeki Kürt yönetimi ile Irak’ın Suriye sınırında bulunan Sincar ve Suriye’deki Kürtlerle arasında tampon oluşturan tek coğrafi ve idari bölgedir. 
2. Telafer, Irak’ta nüfusun tamamının Türkmen olduğu tek ve en kalabalık yerleşim birimidir. Bu bağlamda Irak’taki Türkmen siyasi varlığı ve kimliğinin en belirgin olarak gözlemlendiği yerdir. 

3. Telafer, bu kimliği nedeniyle Irak devletinin kuruluşundan bu yana sadece Kürtler açısından değil Araplar açısından da bir tehlike olarak algılanmaktadır. Bu nedenle yaklaşık 80 yıldır sistematik ve yoğun bir biçimde baskıya maruz kalmış ve kontrol altında tutulmaya çalışılmış, gelişmesi engellenmiştir. 
4. Telafer, Irak’a ülkenin kuzeyindeki bölgesel yönetimin kontrolünde olmayan geçişin sağlanabileceği, Araplar ve Türkmenler ile Türkiye arasında doğrudan ilişkinin kurulabileceği tek alanı barındırmakta ve stratejik bir koridor olma niteliği taşımaktadır. 

2. Telafer’in Genel Görünümü 

Irak’ta Ninova Vilayeti’nin merkezi olan Musul’un 60 km. batısında bulunan Telafer ilçesi Irak’ın nüfus ve coğrafi büyüklük açısından en önemli yerleşim birimlerinden birisidir. Telafer son derece harap bir durumdadır. Telafer’de yaşanan iç çatışma, terör, ABD, Irak ordusu ve peşmergelerin yürüttüğü operasyonlar yaşamı son derece olumsuz etkilemiştir. Ancak, Telafer’deki yıkıntı bu silahlı çatışmaların çok ötesinde ilçenin Irak devletinin kuruluşundan bu yana herhangi bir imar görmemiş ve altyapı yatırımı yapılmamış olmasından kaynaklanmaktadır. Telafer’de sokaklar pis ve yollar bozuktur. İlçenin yüzde 2’sinde kanalizasyon bulunmaktadır. Kirli sular sokaklarda akmakta, elektrik “altı saat kesinti iki saat kullanım” ilkesine dayanmakta, evlere sınırlı bir süreyle su verilerek depoların dolmaları sağlanmaktadır. 

3. Telafer’e İlişkin Temel Bilgiler 

3.1. İdari Teşkilatlanma 

Telafer ilçesi, ilçe merkezi, merkeze bağlı üç nahiye (Iyaziye, Rabia ve Zammar) ve bu nahiyeler ile Telafer merkezine bağlı 120 köyden oluşmaktadır. Musul Vilayet Meclisi’nin idari yetki sınırlarında bulunan ilçede kaymakamlık, ilçe meclisi ve çok sayıda ilçe müdürlüğü (emniyet, pasaport, milli eğitim vs.) bulunmaktadır. 
Telafer’deki yerel yetkililer ilçedeki genel müdürlüklerin sayısını artırmaya çalışmaktadır. 
Bunun temel nedeni Telafer’in kendi kendini yönetebildiğini göstermek ve güvenlik sorunu nedeniyle Musul’a gidemeyen Telaferlilerin idari işlemlerini halletmektir. Telafer’de birisi kaymakam olmak üzere 20 üyeden oluşan İlçe Meclisi seçimlerinin tüm Irak’ta olduğu gibi bu yıl haziran ayında yenilenmesi gerekmekteyse de seçimin gerçekleşmesi Irak’taki diğer koşullara bağlıdır. Telafer, idari olarak Musul Vilayet Meclisi’ne bağlı olduğu için ilçede yürütülmesi gereken tüm faaliyetlerin ve projelerin bütçesi Musul’dan gelmektedir. İleride ele alınacağı gibi, bu durum Telafer’de büyük sıkıntılara yol açmaktadır. Telafer Belediyesi ise Irak’ta özel bir konuma sahiptir. Irak’ın kuzeyindeki bölgesel yönetimin dışındaki 15 il belediyesinden sonra Telafer belediyesi ikinci büyüklükte bir kategoridedir. Bu kategoride başka bir belediye yoktur. Üçüncü kategori ise diğer ilçe belediyelerinden oluşmaktadır. Yani, il belediyelerine A kategorisi denilecek olursa, Telafer hemen bunlardan sonra gelmekte ve B kategorisinde yer almaktadır. Irak’ın geri kalan ilçe belediyeleri ise C kategorisindedir. 

3.2. Nüfus Yapısı ve Dağılımı 

Telafer, Irak’ın nüfus açısından en büyük ilçelerinden birisidir. Yapılan saha çalışmasında nüfus müdürlüğü ve kaymakamlıktan alınan verilere göre Telafer’in nüfusu 2008 Kasım’ı itibarıyla toplam 395.150’dir. Merkeze bağlı köyler 
ile birlikte Telafer merkezinin nüfusu 215.905 iken nahiyeler ve bunlara bağlı köylerin nüfusuyla birlikte toplam rakam yukarıdaki sayıya ulaşmaktadır. Irak’ta Ekim ayında bir nüfus sayımı yapılması planlandığından henüz 2009 verilerini 
ortaya çıkarmak üzere bir çalışma yapılmadığı gözlemlenmiştir.1 

Yukarıda aktarılan nüfusun etnik ve dini dağlımı ise şöyledir: Telafer merkezin tamamı Müslüman olan ve Türkçe konuşan Türkmenlerden oluşmaktadır. Şii ve Sünni Türkmenler kendilerinin daha büyük oranlarda kendilerinin ilçede 
çoğunluğu oluşturduklarını ileri sürmelerine rağmen aşiretlerin sayısı ve genişliği ve ilçe merkezindeki yerleşim yerlerinin büyüklüğü ve dağılımları dikkate alındığında % 40-60 gibi bir oran olduğu görünmektedir. Ancak, bu oranlamada 
da % 5’lik bir yanılma payı bırakılmalıdır. Telafer’in merkeze bağlı köylerin büyük bir kısmında Türkmenler yaşarken az sayıda köyde ise Araplar oturmaktadır. Ayrıca Telaferli Türkmenler arasında Alevi olanlar da mevcuttur. 
Iyaziye nahiyesinin merkezinin tamamı ve köylerinin de büyük bir çoğunluğu Türkmen’dir. Bu nahiyenin merkezinin çok büyük bir kısmını tek bir aşiret (Kassap) oluşturmaktadır. Rabia nahiyesinin merkezinde çoğunluğu Araplar (Şammar Aşireti) oluşturmaktayken Zammar’da ise Türkmen ve Arapların yanı sıra Gergeriler de bulunmaktadır. 

Yukarıdaki dağılıma bakarak Telafer ilçesindeki nüfus için şöyle bir sonuca varılabilir: Telafer merkezinin nüfusu tamamen Türkmen olmasına rağmen, Telafer ilçesinin nüfusunun yüzde 70 kadarı Türkmen, geri kalanı ise Arap ve diğer küçük topluluklardır. 

Telafer’deki mevcut nüfusa ek olarak Telaferli olmalarına rağmen, Irak’ın işgalinden sonra meydana gelen olaylar ve ilçedeki iç çatışma nedeniyle göçmen durumuna düşenlerin de dikkate alınması gerekmektedir. Irak’ta yapılan ilk çalışmalara göre, 16600 ailenin Musul’a göç ettiği veya Telafer’in içinde yer değiştirdiği, 2150 ailenin Telafer’e bağlı köylere ve nahiyelere göç ettiği, 225 ailenin ise diğer vilayetlere göç ettiği ileri sürülmüştür. Telafer ilçe merkezinde 
kurulan göçmenlere ilişkin komisyonun yürüttüğü çalışmalar sonucunda birden çok sayılan vakalar ayıklanmış, geri dönenler de dikkate alınarak ve ilk etapta verilen rakamların abartılı olduğu ortaya çıkmıştır. Sonuçta ortaya çıkan tablo 225 ailenin diğer vilayetlere göç ettiği, 4160 ailenin ise Telafer’in içinde, çevresinde veya Musul’da yeniden yerleştiği ortaya koymaktadır. 

Buna göre, 2003’ten sonra meydana gelen göçler sonucunda 4385 ailenin göçmen kategorisine girmektedir. Telafer’deki toplumsal yapı göz önüne alındığında bu sayının en az 7 ile çarpılarak göçmen sayısının bulunması gerekmektedir.

2.  Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,,,


***