Soğuk Savaş Döneminde NATO ve Türkiye, Bir NATO Okuması, BÖLÜM 5

Soğuk Savaş Döneminde NATO ve Türkiye, Bir NATO Okuması, BÖLÜM 5

11 Eylül Sonrası NATO 

• Semih Hiçyılmaz, Halklara Karşı Bir Örgütlenme: NATO, İstanbul, Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2004 
• Suat Parlar, Emperyalist Müdahale Doktrinleri ve NATO, İstanbul, Livane Yayıncılık, 2004 

11 Eylül terör saldırıları, terörizm tehdidini ve kitle imha silahlarını küresel güvenlik tehditleri listesinde ön sıralara yerleştirmiş, ABD liderliğinde sürdürülen teröre karşı savaş en başta İslami terör örgütlerini hedef almıştır. Bu kapsamda NATO’nun da içinde yer aldığı uluslararası müdahele operasyonları düzenlenmiş tir. Bu dönemde NATO’nun toprakları dışında, Afganistan’da Birleşmiş Milletler onaylı uluslararası Güvenlik Gücü gibi, istikrarı koruma operasyonlarına dahil olması NATO’yu farklı bir boyuta çekmiştir. Müslüman ülkelerde düzenlenen bu operasyonlarda Türkiye’nin olumlu katkıları olmuş ve NATO içinde etkinliği artmaya başlamıştır. 

11 Eylül sonrası dönem Türkiye’nin İttifak içindeki yerini sağlamlaştırmasına rağmen ABD’nin gönüllü müttefikleri ile birlikte yürüttüğü İslami teröre karşı savaş kapsamında Irak’a girmesi, Afganistan ve çevre ülkelerde yürütülen operasyonlar kapsamında hem bölgede hem de İttifak ülkeleri sınırları dahilinde Müslümanlara karşı izlenen politikalar Türk kamuoyunda Amerikan karşıtlığını yeniden gündeme getirmiştir. Bu da ABD ile özdeşleştirilen NATO’ya olan kamuoyu desteğinin azalmasına yol açmıştır. Türkiye’nin NATO’ya girişinin 60. yılında Türk kamuoyunun İttifak hakkındaki olumsuz görüşlerinin tarihin en yüksek seviyelerinde gerçekleşmesinin ardında yatan önemli etkenlerden en önemlisi artan Amerikan karşıtlığıdır. Bu çerçevede ele alındığında bu 
dönem NATO üzerine yazılan kitapların önemli bir kısmının NATO’yu 1970’li yıllarda olduğu gibi emperyalizmle özdeşleştirmesi doğaldır. 

Semih Hiçyılmaz, Halklara Karşı Bir Örgütlenme: NATO isimli kitabına ABD’nin NATO güvenlik şemsiyesini paylaşmayı önererek Türkiye’yi kendi tarafına çekmesini ABD ve Batılı müttefiklerinin “sosyalizmin gelişmesini engelleme çabaları” kapsamında tartışarak başlar. Kitabın “Sunuş” kısmında NATO’nun masum bir savunma ve dayanışma gerekçelerine dayalı olrak yola çıkan bir 
teşkilat olmasına rağmen tarihi boyunca “saldıran ve tehdit eden güç” olarak varlığını ortaya koyduğuna, “kural tanımaz bir kirli savaş makinesine döndüğü”ne işaret edilir.57 Kitapta NATO’nun ilk anlaşma metninde gizli madde olarak yer alan ve her üye ülkenin komünizme karşı mücadele edecek bir devlet örgütlenmesi oluşturmasını öngören madde kapsamında oluşturulan komiteler 
aracılığıyla suikast, sabotaj, adam kaçırma gibi yöntemler kullanılarak “süphelilerin ve radikallerin” ortadan kaldırıldığı iddia edilmektedir. Türkiye’de de Ergenekon adı altında benzer bir oluşumun meydana getirildiği ve Soğuk Savaş döneminde Türkiye’de meydana gelen pek çok kanlı eylemin ardında bu yapılanmanın yer aldığından bahsedilir.58 Hiçyılmaz’ın kitabı NATO’nun bu tarz “gizli ordular” aracılığıyla NATO’nun etki alanını genişletmeye çalıştığını örneklerle açıklar. Kitapta Büyük Ortadoğu Projesi, bölgede ılımlı İslamın desteklenmesi ve Irak’a yapılan müdahele gibi Ortadoğu’yu ilgilendiren konularda NATO kapsamında oluşturulan bu özel kuvvetlerin aktif rol 
oynadığı tartışılmaktadır. 

2003 yılında Irak işgali ile tetiklenen anti-emperyalist hareketin Türkiye’de de etkili olduğunun altını çizen Hiçyılmaz bu tepkilerin İstanbul’da yapılan NATO Zirvesi sırasında daha da alevlendiğini anlatır: “35 yıl sonra 68’in önderlerinin emperyalizme karşı kararlı duruşları örnek alınarak ... işçisi, kamu emekçisi, öğrencisi yükselen anti-emperyalist dalganın bir parçası olmaya çalışmışlardır.” İstanbul Zirvesi sırasında alınan güvenlik tedbirlerinin 59 NATO’nun halk için değil halklara karşı bir örgütlenme olduğunu kanıtlamıştır der, Hiçyılmaz. Tüm tedbirlere ve baskılara rağmen NATO karşıtı protestoların gerçekleşmesi ise “baskıların NATO karşıtı mücadeleyi engelleyememesi” olarak yorumlanır kitapta. Zirve’de Türkiye’ye verilen rollerin bir yandan Ortadoğu halklarını bir yandan da Türkiye’deki emekçileri tehdit ettiğinin ve tüm bu antidemokratik 
uygulamaların NATO’nun bir parçası olduğu sermayenin egemenliğinden kaynaklandığının altı çizilmektedir. 

Hiçyılmaz’ın kitabı NATO’yu radikal bir bakış açısıyla değerlendirse de özellikle 2003 Irak Savaşı’nı takiben ülkede ortaya çıkan Amerikan karşıtı hareketlerin bir yansıması olarak düşünülebilir. ABD ile özdeşleşen NATO ise bu dönemde eleştiri oklarının hedeflerinden biri olmakta idi. 

Bu makalede incelenecek olan son kitap Suat Parlar tarafından yazılmış olan Emperyalist Müdahale Doktrinleri ve NATO isimli kitaptır. Amerikan emperyaliz mini ve NATO’nun bu projenin bir parçası olduğu tezini savunan diğer kitaplarda olduğu gibi bu kitapta da tarihsel arka plan olarak İkinci Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş dönemleri incelenmektedir. Pax Amerika’nın kökenlerini inceleyen tarihsel arkaplan tartışmasından sonra Soğuk Savaş sonrasında, 1991 yılında Körfez’e 
yapılan “birinci emperyalizt müdahale”den başlayarak Amerikan hegemonyasının “çürümesini” ele alan Parlar, ABD’nin zayıflayan ekonomisinin “emperyalistler arası çelişkileri” artırdığını ve ekonomik rekabetin ulusal güvenlik sorununa dönüştüğünü işaret etmektedir.60 

1990 sonrası dönemde ABD, Japonya ve Almanya arasındaki gerilimleri Üçüncü Soğuk Savaş olarak tanımlayan Parlar, bu gerilimlerin NATO, IMF, Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası yapılanmalar dahilindeki tartışmalarda da ortaya çıktığını ifade eder.61 

ABD’nin hegemonyasının zayıfladığı, stratejik ortaklarıyla ters düşmeye başladığı bu dönemde küreselleşmenin emperyalist müdaheleciliğin yeni kılıfı olarak ortaya çıktığı tartışılır. Küreselleşme ile iç içe geçen ekeonomiler, bir de üzerine 11 Eylül sonrası küresel düzeyde güvenlikleştirilen terör tehditi de eklenince ABD’nin başını çektiği emperyalist müdahelelerin önünün açıldığı tartışlır 
kitabın son bölümünde. NATO’yu emperyalist müdahelelerin aracı olarak ele alan Parlar “NATO ve AB’nin kapitalistler arasında gelişen çelişkiler ve çatışmaları çözme sürecinde kapalı, devlet seçkinlerinin mutabakatlarına dayalı, kolektif bir siyasal sistem” olarak tanımlamaktadır. Bu sebeple NATO’nun hedef, taktik ve uzlaşmalarının kamuoyundan gizlidir.62 

Parlar’ın İddiasına göre NATO’nun Soğuk Savaş sonrası genişlemesi ve terör tehdidinin makro bir tehdit olarak ele alınarak İttifak’a Soğuk Savaş sonrasında yeni misyonlar biçilmesi ve Afganistan’da olduğu gibi müdahelelerin önünün açılması NATO’yu halklar gözünde gayrimeşru duruma düşürmektedir. 
Dolayısıyla NATO misyonuna son verilmesi için mücadele edilmesi gereken bir oluşumdur. Kitabın sonunda NATO’nun 11 Eylül sonrasında ABD’nin “sistematik uluslararası soykırım doktirini ile barbarlığın en yıkıcı” kampanyalarının yürütülmesinde başrol oynadığı ve bu yüzden yokolmayı hakettiği mesajı verilmektedir. 

Bu dönemde NATO üzerine yazılmış kitaplar arasından seçilen iki kitabın da NATO’yu ABD’nin emperyalist amaçları ile özdeşleştiren ve NATO’ya karşı mücadele çağrısında bulunan yayınlar olması şaşırtıcı değildir. ABD 1990 sonrası yürüttüğü müdahelerde yapabildiği kadar NATO’yu ön plana sürmüş, bu müdaheleler NATO’nun yürüttüğü müdaheleler olarak algılanmıştır. ABD’nin 11 
Eylül sonrası Ortadoğu’da yürüttüğü kampanyalar ve İslami terörü hedefleyen teröre karşı savaşı Ortadoğu’daki siyasal ve sosyal dengeleri sarsmış ve insani güvenlik sorunlarına yol açmıştır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de Amerika karşıtı tepkiler artarak çoğalmış ve Amerikan karşıtlığı NATO gibi ABD’nin içinde bulunduğu tüm uluslararası oluşumların da meşruiyetini olumsuz etkilemiştir. 

Sonuç 

Bu makalede Türkiye’nin 60 yıllık NATO tarihi Türkiye’de NATO üzerine yazılmış kitaplardan bir seçki incelenerek okunmaya çalışılmıştır. 60 yılda NATO - Tükiye arasında yaşanan tüm iniş çıkışlar bu makalede incelemesi yapılan 11 kitabın okumasında çok net bir biçimde ortaya çıkmıştır. 

Türkiye’nin NATO’ya girdiği 1950’li yıllarda Demokrat Parti hükümetinin Sovyet tehdidini güvenlikleştirme sürecinin bir yansıması olarak bu dönemde NATO ile ilgili olarak yayınlanan kitaplar hükümet’in NATO üyeliğini meşrulaştırma projesinin yansımalarıdır ve resmi söylemi kamuoyuna aktarma amacı güder. 1960’lı yıllara gelindiğinde Demokrat Parti’nin askeri darbe ile devrilmesinden sonra Demokrat Parti hükümetinin dış politika ekseninde ön plana çıkardığı  Amerika ile stratejik ortaklık ve NATO’ya aktif katılım politikaları bir kenara atılmış, Kıbrıs konusunda yaşanan krizlerin de etkisiyle sol ideolojiler çeçevesinde şekillenen anti-Amerikan, antiemperyalist dolayısıyla NATO karşıtı söylemler ön plana çıkmıştır. Türkçe NATO literatüründe en çok ses getiren çalışmalardan biri olan Türköne Ataöv’ün Amerika, Türkiye ve NATO isimli kitabı bu dönemin ürünüdür. Soğuk Savaş sonrası dönemde ise ideolojik söylemlerin yerini NATO’nun Soğuk Savaş dönemindeki dönüşümünü analiz eden, Türkiye’nin bu dönüşüm sürecine entegrasyonu ile ilgili izlenecek siyaset ile ilgili öneriler sunan akademik çalışmalar ön plana çıkmıştır. 

11 Eylül’den sonra özellikle Amerika’nın teröre karşı savaş adı altında Müslümanları marjinalleştirmesi ve uluslararası toplumun desteği olmadan Irak’ı işgali gibi politikaları Amerikan karşıtlığını yeniden su yüzüne çıkarmıştır. Bu dönemde kamuoyunun ABD’ye olan desteği azalmış ve anti-Amerikan söylem NATO ile ilgili konulara da yansımıştır. Bu dönemde yeniden NATO karşıtı yayınlar ortaya çıkmıştır. Türk kamuoyunda 11 Eylül sonrası gittikçe artan Amerikan karşıtlığı Türkiye’nin NATO çatısı altında yaptığı katkılar eleştirilmeye, NATO’ya destek azalmaktadır.


DİPNOTLAR;

1 Yardımcı Doçent Dr., Zirve Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü
2 NATO, “Roma Deklarasyonu”, 8 Kasım 1991, 
http://www.nato.int/docu/comm/49-95/c911108a.htm ( Erişim Tarihi 16 Aralık 2011)
3 Sait Yılmaz, “Türkiye-NATO İlişkilerinde 60 Yılın Bilançosu: Ne NATO ile Ne NATO’suz”, 26 Nisan 2011, http:// 
www.21yyte.org/tr/yazi6167- 
Turkiye___NATO_Iliskilerinde_60_Yilin_Bilâncosu_Ne_NATO_Ile_Ne_De_NATOsuz.html (Erişim Tarihi 16 Aralık 
2011) 
4 Lord Robertson, “11 Eylül’de NATO Genel Sekreteri Olmak”, NATO Dergisi, Eylül 2011, http://www.nato.int/docu/ 
review/2011/11-september/Lord_Robertson/TR/index.htm (Erişim tarihi 16 Aralık 2011) 
5 NATO, “Istanbul Deklarasyonu”, 29 Haziran 2004, http://www.dpenato.org.tr/ (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
6 NATO “Lizbon Deklarasyonu”, 20 Kasım 2010, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_68828.htm 
(Erişim Tarihi 16 Aralık 2011)
7 Jacquelyn Davis, “11 Eylül’den Sonra NATO: Amerikan Görüş Açısı”, NATO Dergisi, Eylül 2011, http:// 
www.nato.int/docu/review/2011/11-september/NATO-US-Perspective-9-11/TR/index.htm (Erişim tarihi 16 Aralık 2011) 
8 ibid.
9 H.E. Ambassador Hüseyin Diriöz, Briefing on Current Issues in NATO’s Defence Planning including Missile Defence, 
Brüksel, 26 Kasım 2011
 10 TC Dışişleri Bakanlığı, “Türkiye’nin Güncel NATO Konularına İlişkin Görüşleri”, http://www.mfa.gov.tr/ii_- 
turkiye_nin-guncel-nato-konularina-iliskin-gorusleri.tr.mfa (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
11 Yılmaz, “Türkiye-NATO İlişkilerinde 60 Yılın Bilançosu”
12 TC Dışişleri Bakanlığı, “Türkiye’nin Güncel NATO Konularına İlişkin Görüşleri”, http://www.mfa.gov.tr/ii_- 
turkiye_nin-guncel-nato-konularina-iliskin-gorusleri.tr.mfa (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
13 TC Dışişleri Bakanlığı, “Türkiye’nin Güncel NATO Konularına İlişkin Görüşleri”, 
http://www.mfa.gov.tr/ii_- turkiye_nin-guncel-nato-konularina-iliskin-gorusleri.tr.mfa (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011)
14 Armaoğlu, F. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi Cilt I, İstanbul, İş Bankası Yayınları, 1984
15 İhsan Yurdoğlu, Atlantik Paktı’na Niçin ve Nasıl Girdik? İstanbul, Yenilik Basımevi, 1956, s. 5 
16 ibid, s.7 
17 ibid, ss. 31-32 
18 ibid, s. 74 
19 ibid, ss. 75-81 
20 ibid, s. 24
21 ibid, s. 22 
22 ibid, s. 27 
23 ibid, ss. 50, 56-58 
24 ibid, s. 88
25 ibid, s. 87 
26 TC Milli Müdafaa Vekaleti, NATO ve Türkiye, Ankara, tahmini yayın yılı 1958 
27 ibid, s.21
28 ibid, s.29 
29 ibid, s.33
30 ibid, s. 67 
31 Mehment Saray, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi: III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın 
Hatıraları ve Belgeleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2000 
32 Türkkaya Ataöv, Amerika, NATO ve Türkiye, Ankara, Aydınlık Yayınevi, 1969, s.3
33 ibid, s.5 
34 ibid, s.8 
35 ibid, ss. 145-154 
36 ibid, s. 154 
37 ibid, s. 186
38 ibid, s. 293 
39 ibid, s. 294 
40 ibid, s. 295
41 Sezai Orkunt, NATO ve Milli Güvenlik, Ankara, Sosyal Demokrat Yayınları, 1970, ss.17-25 
42 ibid, s.15 
43 ibid, ss.46-48 
44 ibid, ss.49-50
45 ibid, s.60 
46 ibid, s.61 
47 Dış Politika Enstitüsü, Türkiye ve Müttefiklerinin Güvenliği Seminer Notları, Ankara, Dış Politika Enstitüsü 
Yayınları, 1982 
48 Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı, 1980‘lerde NATO Seminer Notları, İstanbul, Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı Yayınları, 1983
49 Kenneth Hunt, “Türk Savunmasında ABD’nin ve NATO’nun Rolleri”, Dış Politika Enstitüsü (der.), Türkiye ve 
Müttefiklerinin Güvenliği Seminer Notları, Ankara, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, 1982, ss.105-115 ve Paul 
Wolfowitz, “NATO’nun Güney Kanadında Değişen Stratejik Çehre”, Dış Politika Enstitüsü (der.), Türkiye ve 
Müttefiklerinin Güvenliği Seminer Notları, Ankara, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, 1982, ss.-151-155
50 Andrew J. Bacevich, The New American Militarism, Oxford, Oxford University Press, 2005 
51 Cristoph Bertham, Savaşa Veda, NATO Reviews, İlkbahar 2006 
52 ibid
53 Musa Ceylan (Der.), Yeni NATO: Soğuk Savaştan Sıcak Savaşa, İstanbul, Ülke Kitapları, 1999
54 ibid, 24 
55 Nurşin Ataşeoğlu Güney, Batı’nın Yeni Güvenlik Stratejileri: AB, NATO, ABD, İstanbul, Bağlam Yayınları, 2006
56 ibid, ss.37-43
57 Semih Hiçyılmaz, Halklara Karşı Bir Örgütlenme: NATO, İstanbul, Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2004, ss. 7-8 
58 ibid, 35-41
59 ibid, 136 
60 Suat Parlar, Emperyalist Müdahale Doktrinleri ve NATO, İstanbul, Livane Yayıncılık, 2004, ss.119-130 
61 ibid, s.141
62 ibid, 303

Kaynaklar ;

Armaoğlu, F. 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi Cilt I, İstanbul, İş Bankası Yayınları, 1984 
Ataöv, T. Amerika, NATO ve Türkiye, Ankara, Aydınlık Yayınevi, 1969 
Bacevich, A.J. The New American Militarism, Oxford, Oxford University Press, 2005 Bertham, C. “Savaşa Veda”, NATO Review, İlkbahar 2006 
Ceylan, M. (Der.), Yeni NATO: Soğuk Savaştan Sıcak Savaşa, İstanbul, Ülke Kitapları, 1999 Güney, N.A. Batı’nın Yeni Güvenlik Stratejileri: AB, NATO, ABD, İstanbul, Bağlam Yayınları, 2006 
Hiçyılmaz, S. Halklara Karşı Bir Örgütlenme: NATO, İstanbul, Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2004, ss. 7-8 
Davis, J. “11 Eylül’den Sonra NATO: Amerikan Görüş Açısı”, NATO Dergisi, Eylül 2011, http:// www.nato.int/docu/review/2011/11-september/NATO-US-Perspective-9-11/TR/index.htm (Erişim tarihi 16 Aralık 2011) 
Dış Politika Enstitüsü, Türkiye ve Müttefiklerinin Güvenliği Seminer Notları, Ankara, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, 1982 
Diriöz, H. Briefing on Current Issues in NATO’s Defence Planning including Missile Defence, Brüksel, 26 Kasım 2011 
Hunt, K. “Türk Savunmasında ABD’nin ve NATO’nun Rolleri”, Dış Politika Enstitüsü (der.), 
Türkiye ve Müttefiklerinin Güvenliği Seminer Notları, Ankara, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, 1982, ss.105-115 
NATO, “Roma Deklarasyonu”, 8 Kasım 1991, http://www.nato.int/docu/comm/49-95/c911108a.htm Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
NATO, “Istanbul Deklarasyonu”, 29 Haziran 2004, 
http://www.dpenato.org.tr/ (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
NATO “Lizbon Deklarasyonu”, 20 Kasım 2010, http://www.nato.int/cps/en/natolive/ official_texts_68828.htm (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
NATO “Lizbon Deklarasyonu”, 20 Kasım 2010, http://www.nato.int/cps/en/natolive/ official_texts_68828.htm 
(Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
Orkunt, S. NATO ve Milli Güvenlik, Ankara, Sosyal Demokrat Yayınları, 1970 
Parlar, S. Emperyalist Müdahale Doktrinleri ve NATO, İstanbul, Livane Yayıncılık, 2004 Robertson, L. “11 Eylül’de NATO Genel Sekreteri Olmak”, NATO Dergisi, Eylül 2011, 
http://www.nato.int/docu/review/2011/11-september/Lord_Robertson/TR/index.htm (Erişim tarihi 16 Aralık 2011) 
Saray, M. Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi: III. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2000 
Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı, 1980‘lerde NATO Seminer Notları, İstanbul, Siyasi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı Yayınları, 1983 
TC Dışişleri Bakanlığı, “Türkiye’nin Güncel NATO Konularına İlişkin Görüşleri”, http:// www.mfa.gov.tr/ii_-turkiye_nin-guncel-nato-konularina-iliskin-gorusleri.tr.mfa (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
TC Milli Müdafaa Vekaleti, NATO ve Türkiye, Ankara, tahmini yayın yılı 1958 
Yılmaz, S. “Türkiye-NATO İlişkilerinde 60 Yılın Bilançosu: Ne NATO ile Ne NATO’suz”, 26 Nisan 2011, 
http://www.21yyte.org/tr/yazi6167-
Turkiye___NATO_Iliskilerinde_60_Yilin_Bilâncosu_Ne_NATO_Ile_Ne_De_NATOsuz.html (Erişim Tarihi 16 Aralık 2011) 
Yurdoğlu, İ. Atlantik Paktı’na Niçin ve Nasıl Girdik? İstanbul, Yenilik Basımevi, 1956 
Wolfowitz, P. “NATO’nun Güney Kanadında Değişen Stratejik Çehre”, Dış Politika Enstitüsü (der.), Türkiye ve Müttefiklerinin Güvenliği Seminer Notları, Ankara, Dış Politika Enstitüsü Yayınları, 1982, ss.-151-155 


***