RECEP TAYYİP ERDOĞAN, BİR DEĞİŞİMİN HİKAYESİ SÜLEYMANİYE KRİZİ 7 EKİM TEZKERESİ BÖLÜM 6

RECEP TAYYİP ERDOĞAN: BİR DEĞİŞİMİN HİKAYESİ SÜLEYMANİYE KRİZİ VE 7 EKİM TEZKERESİ  BÖLÜM 6

Karizmatik liderliğin ortaya çıkışının genellikle kriz koşullarının sonucu olması dikkat çekicidir. Tarihe mal olmuş “karizmatik” liderler incelendiğinde çok 
önemli iki nokta göze çarpmaktadır. Bunlardan birincisi Atatürk, Gandhi, Castro, Hitler, M.Luther King gibi büyük karizmatik liderlerin çoğunun ülkelerinin olumsuz koşullarında ortaya çıktığı gerçeğidir. İkinci olarak ise demokrasi ile karizma arasında çoğunlukla ters yönde bir ilişki olduğu öne sürülebilir. Demokrasinin bir anlayış ve gelenek olarak yerleşmediği, düzensizlik ve karmaşanın büyük ölçüde hüküm sürdüğü toplumlarda karizmatik liderlerin çok daha fazla sayıda ortaya çıktığı görülmektedir.457

Ayrıca, karizmatik lider olarak kabul edilen pek çok lider incelendiğinde bazılarının toplumlarını refaha götürmelerine karşılık, bazılarının ise gerek kendi
toplumları gerekse de insanlık açısından son derece olumsuz sonuçlara götürdükleri bir gerçektir. Tarih incelendiğinde her iki duruma da çok sayıda örnek bulmak mümkündür. Atatürk Türk toplumu için olumlu bir tarihsel dönüşümü simgelerken, Hitler Alman toplumunu felakete sürükleyen bir lider olmuştur.
Bu veriler ışığında bu çalışmada Erdoğan’ın olumlu ya da olumsuz bir karizmatik lider olup olmadığı üzerine bir tespit yapılmadığı gözden kaçırılmamalıdır.    Erdoğan’ın kişisel dönüşümü temelinde ve Süleymaniye krizi sürecinde sergilediği karar alma davranışı çerçevesinde ortaya çıkan liderlik tipinin bir analizi olan bu çalışmanın, Erdoğan’ın yalnızca dış politika açısından sergilediği liderlik özelliklerini analiz ettiği gözden kaçırılmamalıdır.

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

330 Fiona Hill, “Seismic Shifts in Eurasia: The Changing Relationship Between Turkey and Russia andits Implications for the South Caucasus”, Journal of Southeast European & Black Sea Studies, 3, 3, 2003, s.72.
331 Bu ziyaretlerin sonucunda heyetlerce çeşitli raporlar hazırlanmış ve hükümete sunulmuştur. Bu heyetlerin sunduğu raporlarda, Irak halkının bölgede yabancı asker istemediği, ancak Türk askerine daha sıcak baktığı belirtilmektedir. Raporlarla ilgili daha ayrıntılı bilgi için bkz. “Gelirse Türkler
Gelsin”, Milliyet, 13 Ağustos 2003; ve “Asker Irak'a Ekim'de gidiyor”, Hürriyet, 16 Ağustos 2003.
332 “Türkiye ile Irak arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine ve Irak’ın yeniden yapılandırılması amacıyla yürütülen çalışmalara yapılabilecek katkılarla ilgili her türlü faaliyetin eşgüdümünü sağlamak” amacıyla 11 Eylül 2003 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile Büyükelçi Osman Taney Korutürk, Türkiye'nin Irak Özel Temsilcisi olarak atanmış ve karar 21 Ekim 2003 tarihli Resmi Gazete’de
yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
333 Uzgel, Dış Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele, s.380.
334 Örneğin Oktay Ekşi, 7 Ekim tezkeresinin, 1 Mart’ta kaçırılan trenin son vagonuna binmek olduğunu belirtmektedir. bkz. Oktay Ekşi, “Kararı alındı”, Hürriyet, 8 Ekim 2003.
335 Ertuğrul Özkök, “O Milli İradeyse Bu da Öyle”, Hürriyet, 8 Ekim 2003.
336 Özdem Sanberk, “Büyük Değişimin Krizleri”, Radikal, 24 Aralık 2003.
337 Olayların gelişiminin açıklanmasında şu kaynaklardan yararlanılmıştır: Deniz Bölükbaşı, 1 Mart Vakası: Irak Tezkeresi ve Sonrası, Dördüncü Basım, İstanbul, Doğan Kitap, 2008; Murat Yetkin, Tezkere: Irak Krizinin Gerçek Öyküsü, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2004; Murat Yetkin, “Irak Krizinin Perde Arkası” Yazı Dizisi, Radikal, 18-24 Ocak 2004; “AKP’nin İlerleme Raporu”, Radikal, 29 Kasım 2003; “Dört Tezkere: Bir ret, üç kabul”, Hürriyet Gazetesi 2003 Almanağı; Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ayın Tarihi Bültenleri,
http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/AyinTarihi/Ayintarihi.htm, Erişildiği tarih: 16 Kasım2008
338 Türkiye’nin Irak’a yönelik politikasına ilişkin “ Kırmızı Çizgiler ” olarak bilinen noktalar, Irak’ta etnik bir federasyon kurulmaması, Irak’ın bölünmemesi, 
Türkmenlerin haklarının korunması ve PKK faaliyetlerine izin verilmemesi gibi konuları içermektedir (Serhat Erkmen, “Temmuz’dan sonra
Türkiye’nin Kuzey Irak’taki Askeri Varlığı”, Stratejik Analiz, Ağustos 2003, s-48-52).
339 “Arınç: Tezkere değil, bütçeyi bekliyorum”, Radikal, 25 Şubat 2003.
340 28 Şubat 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/28subat2003.html, Erişildiği tarih: 20 Kasım 2008
341 “Tezkerenin kaderini ABD’nin adımı belirleyecek”, Radikal, 25 Şubat 2003.
342 Mehmet Koçak, “Turkish-US Friendship is a Guarantee for Democratic Values”, Turkish Daily News, 14 Ekim 2003.
343 İdris Bal, “Türkiye-ABD İlişkileri ve 2003 Irak Savaşı’nın Önemi”, (der.), İdris Bal, 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Üçüncü Basım, Ankara, Lalezar Kitabevi, 
2006, s.175.
344 “Uğur Ziyal: ABD ile ilişkiler rayına oturdu”, Voice of America, 19 Haziran 2003.
345 Yetkin, a.g.e., s.214.
346 Yetkin, a.g.e., s.223.
347 Uzgel, Dış Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele, s.373.
348 Milliyet, Internet Baskısı, 5 Temmuz 2003, http://www.milliyet.com.tr/2003/07/05/, Erişildiği
tarih: 22 Kasım 2008
349 “Kerkük´te Amerikan Askerlerince Gözaltına Alınan 11 Türk Silahlı Kuvvetleri Mensubu”,
Dışişleri Bakanlığı Basın Açıklaması, No:111. 5 Temmuz 2003.
350 “Sezer ile Erdoğan Krizde Telefonla Bile Görüşmemiş”, Milliyet, Internet Baskısı, 9 Temmuz
2003, http://www.milliyet.com.tr/2003/07/09/son/sontur13.html, Erişildiği tarih: 22 Kasım 2008.
351 Derya Sazak, “Kuzey Irak Baskını”, Milliyet, 6 Temmuz 2003.
352 “Tarihi Krizin Ortasındaki Büyükelçi Faruk Loğoğlu Perde Arkasında Yaşananları Milliyet’e Anlattı” Yazı Dizisi, Milliyet, 11-13 Eylül 2006.
353 Yetkin, a.g.e., s.223.
354 “İki Kentte Protestolar”, Radikal, 7 Temmuz 2003.
355 “En Büyük Güven Krizi”, Radikal, 8 Temmuz 2003.
356 “Amerika’yla En Uzun 57 Saat”, Radikal, 7 Temmuz 2003.
357 Sami Kohen, “Esas Neden Ne?”, Milliyet, 8 Temmuz 2003.
358 İsmet Berkan, “Bu Bir ‘Kaza’ Değil”, Radikal, 7 Temmuz 2003.
359 Hasan Cemal, “Küstahlık ve Ötesi”, Milliyet, 8 Temmuz 2003.
360 Sami Kohen, “Esas Neden Ne?”, Milliyet, 8 Temmuz 2003.
361 Erdoğan, Avusturya’ya yaptığı ziyaret sonrasında uçakta gazetecilerin sorularını yanıtlamıştır.
Erdoğan’ın ifadeleri, AKP Internet Arşivi’nden alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz.
http://www.akparti.org.tr/haber.asp?haber_id=10534&kategori=3, Erişildiği tarih: 19 Ekim 2008.
362 Recep T. Erdoğan, 8 Temmuz 2003 tarihli AKP Grup Toplantısı Konuşması.
363 “Bir Daha Yaşanmasın”, Milliyet, 16 Temmuz 2003.
364 “Gül: Kaybeden ABD Oldu”, Radikal, 9 Temmuz 2003.
365 “En Büyük Güven Krizi”, Radikal, 8 Temmuz 2003.
366 Fikret Bila, “ABD: Yöntem Yanlıştı”, Milliyet, 14 Temmuz 2003.
367 Hasan Cemal, “Demirel’le Amerikan Düşmanlığı”, Milliyet, 13 Temmuz 2003.
368 “Güven değil iletişim krizi”, Radikal, 15 Temmuz 2007.
369 Ece Göztepe, “Amerika’nın İkinci Irak Müdahalesinin Uluslararası Hukuk ve Türkiye’nin BuSavaşa Katılımının Türk Anayasa Hukuku Açısından Değerlendirmesi ya da Haklı Savaş’ınHaksızlığı Üzerine”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2004/3, s.99.
370 Radikal, 10 Eylül 2003.
371 “Karar No: 782”, Resmi Gazete, 8 Ekim 2003, No:25253.
372 Tezkere oylamasına 543 milletvekili katılmış, 358 kabul, 183 ret, 2 çekimser oy kullanılmış vetezkere kabul edilmiştir. (TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:22, Cilt:27, Yasama Yılı:2,3)
373 “Erdoğan: İşgal Kuvveti Değiliz”, Radikal, 8 Ekim 2003.
374 Bal, a.g.e., s.177.
375 Murat Yetkin, “Irak Krizinin Perde Arkası” Yazı Dizisi, Radikal, 24 Ocak 2004.
376 Bal, a.g.e., s.178.
377 “Sezer ile Erdoğan Krizde Telefonla Bile Görüşmemiş”, Milliyet, 9 Temmuz 2003,
http://www.milliyet.com.tr/2003/07/09/son/sontur13.html, Erişildiği tarih: 23 Kasım 2008.
378 “Çankaya'da Irak Zirvesi”, Hürriyet, 12 Ağustos 2003.
379 “Askerimiz Hazırlanıyor”, Milliyet, 21 Temmuz 2003.
380 “Pearson: Asker Talebi Türkiye’den Geldi”, Milliyet, 22 Temmuz 2003.
381 Gül 22-26 Temmuz 2003 tarihleri arasında gerçekleştirdiği Washington ziyaretinde Colin Powell,
Donald Rumsfeld, Condoleezza Rice ve Dick Cheney ile görüşmeler yapmıştır. Bu görüşmelerin tamamında Irak’a asker gönderme konusu gündeme gelmiştir. ABD’li yetkililer Türkiye’nin barış gücü operasyonlarındaki veriminin mükemmel olduğunu (Cheney), Irak’a asker göndermesinin ABD tarafından memnuniyetle karşılanacağını (Rice) ve Türkiye-ABD ilişkileri açısından büyük fırsat
yaratacağını, ayrıca asker sayısına Türkiye’nin karar verebileceğini (Rumsfeld) belirtmişlerdir. Gül görüşmelerin ardından yaptığı açıklamada, kararın hemen çıkmayacağını, Türkiye’de ayrıntılı olarak görüşüleceğini, Meclis kararına bağlı olduğunu ve karşılığında ekonomik bir menfaat beklenmediğini
belirtmiştir. Gül’ün Washington ziyaretine ilişkin ayrıntılı bilgi için bkz. Yetkin, a.g.e., s.225-226.
382 Murat Yetkin, “Hükümet 1 Mart’ı Arar”, Radikal, 22 Temmuz 2003.
383 M. Ali Kışlalı, “Top AKP'de”, Radikal, 14 Ağustos 2003.
384 Uzgel, Dış Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele, s.366.
385 Faruk Loğoğlu, “Türkiye-ABD İlişkileri: Bugün, Yarın”, Stratejik Analiz, Kasım 2006, s.37.
386 Güngör, a.g.e., s. 83.
387 Görüşmelerle ilgili daha ayrıntılı bilgi için bkz. Yetkin, a.g.e., s.91-110.
388 Bu nedenler arasında, Gül’ün başbakanlığı süresinin kısa bir süre sonra dolacak olması nedeniyle sorumluluk almak istememesi, ABD ile Irak’ın güvenliğine  ve geleceğine ilişkin çeşitli hususlar üzerinde mutabakat sağlanamaması, hükümetin sorumluluğu taşımak istemediği için topu MGK’ya atması ve MGK’dan bu yönde  bir karar çıkmaması gibi nedenler sayılabilir.
389 “Erdoğan, Çuval Olayında da Ordaydı”, Milliyet, 5 Şubat 2009.
390 Sami Kohen, “Nasıl Karşılarlar”, Milliyet, 16 Ağustos 2003.
391 Toplantıya Genelkurmay Başkanı Hilmi Özkök, Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, Milli Savunma Bakanı Vecdi Gönül, İçişleri Bakanı Abdulkadir Aksu, MİT Müsteşarı Şenkal Atasagun, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Uğur Ziyal ve Müsteşar Yardımcısı Baki İlkin katılmıştır.
392 Yetkin, a.g.e., s.226.
393 “BM Kararı Ankara'yı Rahatlattı”, Radikal, 15 Ağustos 2003.
394 “Dünya’da Barış Patladı”, Radikal, 16 Şubat 2003.
395 Uluslararası kamuoyunun Irak ile ilgili tepkilerine ve savaş karşıtı hareketlere ilişkin daha ayrıntılı
bilgi için bkz. http://www.kureselbarisveadalet.org, Erişildiği tarih: 10 Ocak 2009.
396 Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, “Dış Basında Irak” Bülteni, No:12.
397 “Erdoğan: İşgal kuvveti değiliz”, Radikal, 8 Ekim 2003.
398 Hürriyet Gazetesi 2003 yılı Almanağı.
399 Onur Öymen’e göre, kırmızı çizgiler olarak ifade edilen beklentiler doğrultusunda savaş sonrası
ortamda, Irak’ın toprak bütünlüğü korunmalı, Türkmenlerin hakları ve çıkarları muhafaza edilmeli ve
Kuzey Irak’a yerleşmiş bulunan 5.000 civarındaki terörist etkisiz hale getirilmeliydi (Onur Öymen,
AKP Hükümetinin Dış Politikası, www.onuroymen.com/docs/yazilibasin139.doc, Erişildiği tarih: 14 Kasım 2008).
400 Mehmet Tezkan, “Meşruiyet mi Ulusal Çıkar mı”, Sabah, 14 Ağustos 2003.
401 Taha Akyol, “Irak Meselesi”, Milliyet, 13 Ağustos 2003.
402 Sami Kohen, “Pratik Yaklaşım”, Milliyet, 14 Ağustos 2003.
403 “Asker Kararı Hükümete Kaldı”, Hürriyet, 13 Ağustos 2003.
404 Fikret Bila, “Dolaylı Stratejik Tutum”, Milliyet, 17 Ağustos 2003.
405 T.C. Anayasası 96. Madde 1. Fıkra: Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri ile toplanır. 
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı
hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.
406 CHP Ankara Milletvekili Önder Sav, 1 Mart tarihindeki tezkere görüşmelerinde AKP Hükümeti'ne sert eleştirilerde bulunarak, “Bir tek Mehmetçiğin cesedi omuzlarda yükselirse sizi affetmeyiz, seçmen de affetmez” şeklinde konuşmuştur. Sav ayrıca, savaş karşıtı eylemlerde gördüğü bir pankartı
hatırlatıp AKP'li milletvekillerine dönerek, “ABD'den korkmayın, Allah'tan korkun Allah'tan” diye hitap etmiştir. Bu konuşmalar AKP seçmenlerini de etkileyici ifadeler olduğu için, AKP milletvekilleri kamuoyu ve seçmen tepkisine maruz kalma baskısı altında kalmıştır. Önder Sav’ın konuşmasının tam metni için bkz. TBMM 22. Dönem 39. Birleşim Tutanakları, 1 Mart 2003.
http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil1/bas/b039m.htm, Erişildiği tarih: 20 Kasım 2008.
407 Murat Yetkin, “1 Mart’taki Şartlar Yok”, Radikal, 16 Ağustos 2003.
408 Murat Yetkin, “Dikkatli Adımlar”, Radikal, 7 Ekim 2003.
409 Gencer Özcan, “Türk Dış Politikası’nda Oluşum Süreci ve Askeri Yapı”, (der.), Barry Rubin ve Kemal Kirişci, Günümüzde Türkiye’nin Dış Politikası, 
İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002, s.21-22.
410 Yetkin, a.g.e., s.230.
411 Milliyet, 13 Ağustos 2003.
412 Yetkin, a.g.e., s.231; Fikret Bila, “Sezer'in Duruşu”, Milliyet, 14 Ağustos 2003.
413 Özcan, a.g.e., s.23-25.
414 Yetkin, a.g.e., s.226.
415 Murat Yetkin, “Gül: Asker Kararı Eylül'de Alınır”, Radikal, 13 Ağustos 2003.
416 Radikal, 6 Ağustos 2003.
417 “Genelkurmay’dan ABD’ye Sert Tepki”, Akşam, 7 Temmuz 2003.
418 Mehmet Ali Birand, Cengiz Çandar, “Paul Wolfowitz ile Röportaj”, CNN Türk, 6 Mayıs 2003.
419 “Güven Değil İletişim Krizi”, Radikal, 15 Temmuz 2007.
420 Yetkin, a.g.e., s.224.
421 Yetkin, a.g.e., s.229.
422 1 Mart’taki tezkerenin TBMM’de oylanmasından önceki son MGK toplantısı, 28 Şubat 2003 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Daha önce planlandığı şekliyle parlamentonun 27 Şubat günü toplanıp tezkerenin görüşülmesi gerekirken, tezkerenin oylanması son dakikada alınan bir kararla 1 Mart tarihine ertelenmiştir. Yapılan yorumlarda, milletvekillerin tezkereyi kabul etmeye gönüllü olmamaları nedeniyle meclisin ikna edilmesi için MGK’nın görüşlerinden yararlanılması isteğinin oylamayı erteleme kararında rol oynadığı ve hükümetin tezkere kararını bir MGK kararı haline getirmekten yana olduğunu öne sürülmüştür. Ancak gerçekleştirilen toplantıda MGK, bu yönde bir
tavsiye kararı almamış ve MGK tarafından yapılan açıklamada sadece toplantıda ele alınan konuların başlıklarına yer verilmiştir (28 Şubat 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/28subat2003.html, Erişildiği tarih: 20 Kasım 2008.)
423 25 Temmuz 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/25temmuz2003.html, Erişildiği tarih: 20 Kasım 2008.
424 22 Ağustos 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/22agustos2003.html, Erişildiği tarih: 20 Kasım 2008.
425 19 Eylül 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/19eylul2003.html, Erişildiği tarih: 20 Kasım 2008.
426 “Türk Halkı Savaşa Karşı”, Radikal, 16 Şubat 2003.
427 Soli Özel, “İtfaiye”, Sabah, 14 Ağustos 2003.
428 “Her Yerde Tezkere Protestosu”, Radikal, 8 Ekim 2003.
429 Oya Berberoğlu, “Tezkere ve İş Dünyası”, Akşam, 9 Ekim 2003.
430 Hermann ve diğerleri, a.g.e., s.91.
431 Tufan Türenç, “Tezkerede İkinci Bir Şok Hükümetin Koltuğunu Sallar”, Hürriyet, 15 Ağustos2003.
432 http://www.evrensel.net/03/07/23/politika.html, Erişildiği tarih: 25 Kasım 2008.
433 http://www.evrensel.net/03/07/23/politika.html, Erişildiği tarih: 25 Kasım 2008.
434 “Ve Tezkere Geçti”, Radikal, 8 Ekim 2003.
435 Tezkerenin kabul edilmesinden sonra Sabah Gazetesi Ankara Temsilcisi Muharrem Sarıkaya’ya konuşan bir AKP milletvekili, Erdoğan’ın oylamadan önceki hafta,  tezkereye ret oyu veren milletvekillerinin zaman içinde partiden tasfiye edileceğini söylediğini belirtmiştir. Bkz. Muharrem Sarıkaya, “Hükümetin Pazarlık Kozu”,  Sabah, 8 Ekim 2003.
436 “Erdoğan: İşgal Kuvveti Değiliz”, Radikal, 8 Ekim 2003.
437 Soli Özel, “Kumar mı, Risk mi, Strateji mi?”, Sabah, 9 Ekim 2003.
438 Ömer Çelik, “Erdoğan Siyaseti”, Yeni Şafak, 21 Temmuz 2001.
439 “Tarihi Krizin Ortasındaki Büyükelçi Faruk Loğoğlu Perde Arkasında Yaşananları Milliyet’e Anlattı” Yazı Dizisi, Milliyet, 11-13 Eylül 2006
440 Yetkin, a.g.e., s.113.
441 “Gelirse Türkler Gelsin”, Milliyet, 13 Ağustos 2003; “Asker Irak'a Ekim'de Gidiyor”, Hürriyet,16 Ağustos 2003.
442 Sami Kohen, “Ya Evet Ya Hayır”, Milliyet, 2 Ağustos 2003.
443 Hermann ve diğerleri, a.g.e., s.93.
444 Yetkin, a.g.e., s.109.
445 İnal Batu, Dış Politika Kıskacında Türkiye, İstanbul, Pegasus Yayınları, 2006.
446 Hermann ve diğerleri, a.g.e., 95-96.
447 Hermann ve diğerleri, a.g.e., s.97.
448 Halis Çetin, “Demokratik Meşruiyet Versus Karizmatik Meşruiyet”, Cumhuriyet Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 27, No. 1, Mayıs 2003, s.91.
449 İbrahim Ethem Deveci, Recep Tayyip Erdoğan: Bu Şarkı Burada Bitmez, İstanbul, NesilYayınları, 1998, s.53.
450 Reiner Hermann, Frankfurter Allgemeine, 1 Ağustos 2004.
451 "Başbakan Erdoğan'dan Tarihi Eleştiri", Radikal, 24 Mayıs 2009.
452 Weber'in karizmatik otorite ile ilgili görüşleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz: Alan Brayman, Charisma And Leadershin in Oraanizations, London, Sage Publications, 1992, s.23-30.
453 Bunların en önde gelenleri arasında Friedrich (1961), Marcus (1961), Berger (1963), Friedland
(1964), Shils (1965), Kunter (1965), Dow (1969), Mc Intosh (1970), Cohen (1972), Bromley ve
Shupe (1979), Fine (1982), Galanter (1982) ve Willner (1984) gibi isimler sayılabilir. Ayrıntılı bilgi için bkz: Gary Yukl, Leadership in Organizations, Üçüncü Basım, NJ, Prentice Hall Inc. Englewood Clitia,1994, s.318.
454 Tanıl Kılınç, Karizmatik Liderlik: Tanımları ve Olumlu-Olumsuz Yönleri,
http://www.merih.net/m2/lid/karizmatik.htm, Erişildiği tarih: 04.05.2009.
455 Robert House, C. Marlene Fiol ve Drew Harris, "Charismatic Leadership: Strategies for Effecting Social Change”, 1999,
http://leadership.wharton.upenn.edu/l_change/publications/House/Charismatic%20Leadership%20-
%20House%20.doc, Erişildiği tarih: 10 Mayıs 2009.
456 Bernard M. Bass, Leadership and Performance Beyond Expectations, New York, Free Press,1985, s.31.
457 Kılınç, a.g.e.


KAYNAKÇA

KİTAPLAR

· Akdoğan, Yalçın, AK Parti ve Muhafazakâr Demokrasi, İstanbul, Alfa Yayınları,2004.
· Akpınar, Hakan, 28 Şubat: “Postmodern” Darbenin Öyküsü, Ankara, ÜmitYayıncılık, 2001.
· Allison, Graham T. ve Zelikow, Philip, Essence of Decision: Explaining the CubanMisilse Crisis, İkinci Basım, New York, Longman, 1999.
· Allison, Graham T., The Essence of Decision: Explaining the Cuban MissileCrisis, Glenview, Scott, Foresman and Company, 1971.
· Altunışık, Meliha Benli ve Tür, Özlem, Turkey: Challenges of Continuity andChange, London and New York, Routledge, Contemporary Middle Eastern Series,2005.
· Arat, Yeşim, Political Islam in Turkey and Women’s Organisations, İstanbul,Tesev, 1999.
· Bal, İdris, (der.), 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Üçüncü Basım, Ankara, LalezarKitabevi, 2006.
· Balkan, Neşecan ve Savran, Sungur, (der.), Sürekli Kriz Politikaları, İstanbul,Metis Yayınları, 2004.
· Baltaş, Acar, Ekip Çalışması ve Liderlik, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2000.
· Barber, James D., The Presidential Character: Predicting Performance in theWhite House, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall, 1977.

· Bass, Bernard M., Leadership and Performance Beyond Expectations, New York,
Free Press, 1985
· Batu, İnal, Dış Politika Kıskacında Türkiye, İstanbul, Pegasus Yayınları, 2006.
· Bölük, Mehmet, El Tayyip: Rüzgârdan Kasırgaya, İstanbul, Toplumsal Dönüşüm
Yayınları, 2002.
· Bölükbaşı, Deniz, 1 Mart Vakası: Irak Tezkeresi ve Sonrası, Dördüncü Basım,
İstanbul, Doğan Kitap, 2008.
· Brayman, Alan, Charisma And Leadershin in Oraanizations, London, Sage
Publications, 1992.
· Brecher, Michael, The Foreign Policy System Of Israel Setting, Images, Process,
London, Oxford University Press, 1972.
· Caldwell, Dan ve McKeown, Timothy, (der.), Diplomacy, Force and Leadership:
Essays in Honor of Alexander George, Boulder, Westview Press, 1993.
· Clarke, Michael ve White, Brian, (der.), Understanding Foreign Policy: The
Foreign Policy Systems Aproach, Aldershot, Edward Elgar Publishing, 1989.
· Cottam, Richard, Foreign Policy Motivation: A General Theory and a Case
Study, Pittsburgh, University of Pittsburgh Press, 1977.
· Çakır, Ruşen ve Çalmuk, Fehmi, Recep Tayyip Erdoğan: Bir Dönüşüm Öyküsü,
İstanbul, Metis Yayınları, 2001.
· Çakır, Ruşen, Ne Şeriat Ne Demokrasi, RP’yi Anlamak, İstanbul, Metis Yayınları,
1994.
· Çalmuk, Fehmi, Kod Adı: İHL, Ankara, Merdiven Yayınları, 2004.
· Davutoğlu, Ahmet, Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslararası Konumu,
İstanbul, Küre Yayınları, 2003.
186
· Deveci, İbrahim Ethem, Recep Tayyip Erdoğan: Bu Şarkı Burada Bitmez,
İstanbul, Nesil Yayınları, 1998.
· Dindar, Cemal, Bi’at ve Öfke: Recep Tayyip Erdoğan’ın Psikobiyografisi,
İstanbul, Telos Yayınları, 2007.
· Dougherty, James E. ve Pfaltzgraff, Jr. Robert L., Contending Theories of
International Relations, A Comprehensive Survey, Üçüncü Basım, New York,
Harper Collins Publishers, 1990.
· East, Maurice A., Salmore, Stephen A. ve Hermann, Charles F., (der.), Why Nations
Act, Beverly Hills, Sage, 1978.
· Ergin, Feridun, Uluslararası Politika Stratejileri, İstanbul, İÜ İktisat Fakültesi
Yayınları, 1974.
· Evans, Graham ve Newnham, Jeffrey, The Dictionary of World Politics: A
Reference Guide to Concepts, Ideas and Institutions, Simon & Schuster, 1990.
· Farrell, R. B., (der.), Approaches in Comparative and International Politics,
Evanston, IL, Northwestern University Press, 1966.
· Fuller, Graham E. ve Lesser, Ian O., Kuşatılanlar: İslam’ın ve Batı’nın Jeopolitiği,
İstanbul, Sabah Kitapları, 1996.
· Fuller, Graham E., Yeni Türkiye Cumhuriyeti, İstanbul, Timaş Yayınları, 2008.
· George, Alexander L., Presidential Decision Making in Foreign Policy: The
Effective Use of Information and Advice, Boulder, CO, Westview Press, 1980.
· Gerger, M. Emin, Belediyelerden İktidara Refah, İstanbul, Cemre, 1996.
· Goodwin, Geoffrey L. ve Linklater, Andrew, New Dimensions in World Politics,
London, Croom Helm, 1975.
187
· Gülalp, Haldun, Kimlikler Siyaseti: Türkiye'de Siyasal İslam'ın Temelleri,
İstanbul, Metis Yayınları, 2003.
· Güngör, Nasuhi, Yenilikçi Hareket, Beşinci Basım, Ankara, Elips Kitabevi, 2005.
· Güngör, Nasuhi, Yenilikçi Hareket, Beşinci Basım, Ankara, Elips Kitabevi, 2005.
· Habermas, Jürgen, The Theory of Communicative Action, London, Beacon Press,
1981.
· Hermann, Charles F., Kegley, Charles W. ve Rosenau, James N., (der.), New
Directions in the Study of Foreign Policy, Boston, Allen and Unwin, 1987.
· Hermann, Margaret G., (der.), A Psychological Examination of Political Leaders,
New York, The Free Press, 1977.
· Hermann, Margaret G., “Leader Personality and Foreign Policy Behaviour”, (der.),
James N. Rosenau, Comparing Foreign Policies: Theories, Findings and
Methods, New York, Sage-Halsted, 1974.
· Hill, Christopher, The Changing Politics of Foreign Policy, New York, Palgrave
MacMillan, 2003.
· Holsti, K.J., International Politics, A Framework For Analysis, İkinci Basım,
London, Prentice/Hall International, 1974.
· Holsti, Ole R., The Operational Code as an Approach to the Analysis of Belief
Systems. Final Report to the National Science Foundation, Grant No. SOC 75-
15368, Durham, NC, Duke University, 1977.
· Hudson, Valerie M., Foreign Policy Analysis: Classic and Contemporary Theory,
Maryland, Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2007.
· Janis, Irving, Victims of Groupthink, Boston, Houghton Mifflin Company, 1972.
188
· Jervis, Robert, Perception and Misperception in International Politics, New
Jersey, Princeton University Press, 1976.
· Kant, Immanuel, Perpetual Peace and Other Essays, (çev.), T. Humphery,
Indianapolis, Hackett, 1983.
· Kaplan, Morton A., System and Process in International Relations, Essex, ECPR
Press, 2005.
· Kaplan, Sefa, Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul, Doğan Kitap, 2007.
· Khong, Yuen Foon, Analogies at War: Korea, Munich, Dien Bun Phu and the
Vietnam Decision of 1965, Princeton, Princeton University Press, 1992.
· Larrabee, Stephen, Turkey As a US Security Partner, Santa Monica, Rand, 2008.
· Lasswell, Harold D., Psychopathology and Politics, Chicago, University of Chicago
Press, 1930; ve Joseph de Rivera, The Psychological Dimension of Foreign Policy,
Ohio, Charles E. Merill Publishing, 1968.
· Learche, Charles O. ve Said, Abdul A., (der.), Concepts of International Politics,
İkinci Basım, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall, 1970.
· Leites, N., The Operational Code of the Politburo, New York, McGraw-Hill,
1951.
· Machiavelli, Niccolo, The Prince, Montana, Kessinger Publishing, 2004.
· Mango, Andrew, Türkiye ve Türkler: 1938’den Günümüze, İkinci Basım,
İstanbul, Remzi Kitabevi, 2005.
· Morgenthau, Hans J. ve Thompson, Kenneth, Politics Among Nations, Altıncı
Basım, New York, McGraw-Hill, 1985.
· Morgenthau, Hans J., Politics Among Nations: The Struggle for Power and Peace,
New York, Alfred A. Knopf, 1978.
189
· Neack, Laura, The New Foreign Policy: U.S. and Comparative Foreign Policy in
the 21st Century, Lanham, Rowman and Littlefield Publishers, 2002.
· Pamuk, Muhammed, Yasaklı Umut: Recep Tayyip Erdoğan, İstanbul, Birey, 2001.
· Plano, Jack C. ve Olton, Roy, The International Relations Dictionary, Essex,
Longman, 1988.
· Preston, Thomas, The President and His Inner Circle: Leadership Style and the
Advisory Process in Foreign Policy Making, New York, Columbia University
Press, 2001.
· Rosati, Jerel, The Politics of Bureaucracy, Üçüncü Basım, New York, Longman,
1981.
· Rosecrance, Richard N., Action and Reaction in World Politics, Boston, Little,
Brown, 1963.
· Rosenau, James N., (der.), International Politics and Foreign Policy, New York,
Free Press, 1969.
· Rosenau, James N., The Scientific Study of Foreign Policy, İkinci Basım, New
York, Nichols Pub. Co., 1980.
· Rubin, Barry ve Kirişci, Kemal, (der.), Günümüzde Türkiye’nin Dış Politikası,
İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002
· Schelling, Thomas, The Strategy of Conflict, Cambridge, Harvard University Press,
1960.
· Simon, Herbert A., Administrative Behaviour, New York, MacMillan, 1959.
· Simon, Herbert A., Models of Bounded Rationality: Empirically Grounded
Economic Reason, Volume 3, Cambridge, MIT Press, 1997.
190
· Smith, Steve, Hadfield, Amelia ve Dunne, Tim, (der.), Foreign Policy: Theories,
Actors, Cases, London, Oxford University Press, 2008.
· Snyder, R. C., Bruck, H. W. ve Sapin, B., Decision-Making as an Approach to the
Study of International Politics, Foreign Policy Analysis Project Series No. 3. New
Jersey, Princeton University Press, 1954.
· Sönmezoğlu, Faruk, (der.), Değişen Dünya ve Türkiye, Birinci Basım, İstanbul,
Bağlam Yayınları, 1996.
· Sönmezoğlu, Faruk, Uluslararası Politika ve Dış Politika Analizi, İkinci Basım,
İstanbul, Filiz Yayınları, 1995.
· Sprout, Harold ve Sprout, Margaret, Man-Milieu Relationship Hypotheses in the
Context of International Politics, Princeton NJ, Princeton University Press, 1956.
· Sprout, Harold ve Sprout, Margaret, The Ecological Perspective on Human
Affairs, Princeton NJ, Princeton University Press, 1965.
· Uzgel, İlhan ve Duru, Bülent, (der.), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Öyküsü,
Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009.
· Waltz, Kenneth, Theory of International Politics, New York, McGraw Hill, 1979.
· Weber, Max, The Theory of Social and Economic Organization, (çev.), A. M.
Henderson ve Talcott Parsons, New York, The Free Press, 1947.
· Wellmer, Albrecht, Zur Dialektik von Moderne und Postmoderne.
Vernunftkritik nach Adorno, Frankfurt, Suhrkamp, 1985.
· Yanardağ, Merdan, Bir ABD Projesi Olarak AKP, İstanbul, Siyah Beyaz Yayınları,
2007.
· Yavuz, M. Hakan, (der.), The Emergence of a New Turkey: Democracy and the
AK Parti, Salt Lake City, The Universityof Utah Press, 2006.
191
· Yavuz, M. Hakan, Islamic Political Identity in Turkey, Oxford, Oxford University
Press, 2005.
· Yetkin, Murat, Tezkere: Irak Krizinin Gerçek Öyküsü, İstanbul, Remzi Kitabevi,
2004.
· Yılmaz, Turan, Tayyip: Kasımpaşa’dan Siyasetin Ön Saflarına, Ankara, Ümit
Yayıncılık, 2001.
· Yukl, Gary, Leadership in Organizations, Üçüncü Basım, NJ, Prentice Hall Inc.
Englewood Clitia,1994.
· Yüksel, Erkan, Medya Güvenlik Kurulu, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları
No: 1551, 2004.
MAKALELER
· Aydın, Mustafa, "Uluslararası İlişkilerde Yaklaşım, Teori ve Analiz", SBF Dergisi,
51/1-4, 1996.
· Bal, İdris, “Türkiye-ABD İlişkileri ve 2003 Irak Savaşı’nın Önemi”, (der.), İdris Bal,
21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Üçüncü Basım, Ankara, Lalezar Kitabevi, 2006,
s.150-184.
· Buğra, Ayşe, “Dini Kimlik ve Sınıf: Bir MÜSİAD ve Hak-İş Karşılaştırması”, (der.),
Neşecan Balkan ve Sungur Savran, Sürekli Kriz Politikaları, İstanbul, Metis
Yayınları, 2004, s.126–147.
· Çetin, Halis, “Demokratik Meşruiyet Versus Karizmatik Meşruiyet”, Cumhuriyet
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt. 27, No. 1, Mayıs 2003.
192
· Çınar, Menderes, “AKP ve İslami Hareketler: Defansif ve Dağıtıcı İktidar
Kardeşliği”, (der.), İlhan Uzgel ve Bülent Duru, AKP Kitabı: Bir Dönüşümün
Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009, s.307-315.
· Dağı, İhsan D., “The JDP: Identity, Politics, and Discourse”, (der.), M. Hakan
Yavuz, The Emergence of a New Turkey: Democracy and the AK Parti, Salt
Lake City: The University of Utah Pres, 2006.
· Doğan, A. Ekber, “Siyasal Yansımalarıyla İslamcı Sermayenin Gelişme Dinamikleri
ve 28 Şubat Süreci”, Mülkiye Dergisi, Cilt:30, Sayı:252, Güz 2006, s.47-68.
· Eriş, Oğuz, "Körfez Krizi ve Türkiye'de Karar Alma Süreci", (der.), Faruk
Sönmezoğlu, Değişen Dünya ve Türkiye, Birinci Basım, İstanbul, Bağlam
Yayınları, 1996, s.249-267.
· Erkmen, Serhat, “Temmuz’dan sonra Türkiye’nin Kuzey Irak’taki Askeri Varlığı”,
Stratejik Analiz, Ağustos 2003, s-48-52.
· Fırat, Melek, “AKP Hükümetinin Kıbrıs Politikası”, (der.), İlhan Uzgel ve Bülent
Duru, AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009,
s.439-462.
· Fuller, Graham E., “Turkey’s Strategic Model: Myths and Realities”, The
Washington Quarterly, Yaz 2004.
· Garrison, Jean A., "Foreign Policy Analysis in 20/20: A Symposium", International
Studies Review, 5, 2003, s.155-202.
· George, Alexander, “The Operational Code: A Neglected Approach to the Study of
Political Leaders and Decision Making” International Studies Quarterly No: 23,
1969, s.190-222.
193
· Girdner, Eddie J., “The Greater Middle East Initiative: Regime Change,
Neoliberalism and US Global Hegemony”, The Turkish Yearbook of
International Relations, N. 36, 2005, s.37-71.
· Goldgeier, J.M., ve Tetlock, P.E., "Psychology and International Relations Theory",
Annual Review of Political Science, 4, 2001, s.67-92.
· Gözen, Ramazan, “Türkiye'nin 1. Körfez Savaşı Politikası: Aktif Politika ve
Sonuçları", (der.), İhsan Dağı, Türk Dış Politikasında Gelenek ve Değişim,
Ankara, Siyasal Kitabevi, 1998, s. 179-216.
· Göztepe, Ece, “Amerika’nın İkinci Irak Müdahalesinin Uluslararası Hukuk ve
Türkiye’nin Bu Savaşa Katılımının Türk Anayasa Hukuku Açısından
Değerlendirmesi ya da Haklı Savaş’ın Haksızlığı Üzerine”, Ankara Üniversitesi
Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2004/3, s.79-103.
· Gülalp, Haldun, “Whatever Happened to Secularization? The Multiple Islams in
Turkey”, South Atlantic Quarterly, 103: 2/3, 2003.
· Gürkaynak, Esra Çuhadar ve Taner, Binnur Özkeçeci, “Decisionmaking Process
Matters: Lessons Learned from Two Turkish Foreign Policy Cases”, Turkish
Studies, 5:2, s. 43-78.
· Hagan, Joe D., “Regimes, Political Oppositions and the Comparative Analysis of
Foreign Policy”, (der.), Charles F. Hermann, Charles W. Kegley ve James N.
Rosenau, New Directions in the Study of Foreign Policy, Boston: Allen and
Unwin, 1987.
· Heper, Metin ve Toktaş, Şule, “Islam, Modernity and Democracy in Contemporary
Turkey: The Case of Recep Tayyip Erdogan”, The Muslim World, Volume 93,
Nisan 2003, 157-185.
194
· Hermann, Charles F., “Decision Structure and Process Influences on Foreign
Policy”, (der.), Maurice A. East, Stephen A. Salmore ve Charles F. Hermann, Why
Nations Act, Beverly Hills: Sage, 1978, s.69-102.
· Hermann, Margaret G. ve Preston, Thomas, “Presidents, Advisors and Foreign
Policy: The Effect of Leadership Style on Executive Arrangements”, Political
Psychology, Vol. 15, No. 1, 1994, s.75-96.
· Hermann, Margaret G. ve diğerleri, “Who Leads Matters: The Effects of Powerful
Individuals”, International Studies Review, c. III, No: 2, 2001, s.83-131.
· Hermann, Margaret G., "How Decision Units Shape Foreign Policy: A Theoretical
Framework", International Studies Review, c. III, No: 2, 2001, s. 47-81.
· Hermann, Margaret G., “Leaders and Foreign Policy Decision Making”, (der.), Dan Caldwell ve Timothy McKeown, Diplomacy, Force and Leadership: Essays in
Honor of Alexander George, Boulder: Westview Press, 1993.
· Hill, Fiona, “Seismic Shifts in Eurasia: The Changing Relationship Between Turkey and Russia and its Implications for the South Caucasus”, Journal of Southeast European & Black Sea Studies, 3, 3, 2003, s.55-75.
· Holsti, Ole R., “Cognitive Process Approaches to Decision-Making”, American
Behavioral Scientist, Vol. 20, No. 1, September / October 1976, s.11-36.
· Hudson, Valerie M. ve Vore, Christopher S., “Foreign Policy Analysis Yesterday,
Today and Tomorrow”, Mershon International Studies Review, 39, 1995, s.209-
238.
· Hudson, Valerie M., “Foreign Policy Analysis: Actor-Specific Theory and the
Ground of International Relations”, Foreign Policy Analysis, Yıl: 2005, Sayı: 1.
195
· Hudson, Valerie M., “The History and Evolution of Foreign Policy Analysis”, (der.), Steve Smith, Amelia Hadfield ve Tim Dunne, Foreign Policy: Theories, Actors, Cases, London, Oxford University Press, 2008.
· Kahneman, Daniel ve Tversky, Amos, "Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk", Econometrica, XLVII, 1979, s.263-291.
· Kaygusuz, Özlem, “Türkiye-AB İlişkilerinin ‘Möbius’ Şeridi: AKP Reformculuğu
ve AB Çokkültürlülüğü”, (der.), İlhan Uzgel ve Bülent Duru, AKP Kitabı: Bir
Dönüşümün Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009, s.410-438.
· Keller, Jonathan W., “Constraint Respecters, Constraint Challengers, and Crisis
Decision Making in Democracies: A Case Study Analysis of Kennedy versus
Reagan”, Political Psychology, Vol:26, No:6, 2005, s.835-867.
· Koçak, Kıvanç, “Kasımpaşalı Haylaz: Merkez Sağda Yeni Umut”, Birikim, Sayı:
147, 2001, s.53-59.
· Levy, Jack S., “An Introduction to Prospect Theory”, Political Psychology, 13,
1992, s.171-186.
· Loğoğlu, Faruk, “Türkiye-ABD İlişkileri: Bugün, Yarın”, Stratejik Analiz, Kasım
2006, s.35-43.
· Norton, A. Richard, “Takdim”, Graham E. Fuller, Yeni Türkiye Cumhuriyeti,
İstanbul, Timaş Yayınları, 2008.
· Nye, Joseph S., “Transnational and Transgovernmental Relations”, (der.), Geoffrey L. Goodwin ve Andrew Linklater, New Dimensions in World Politics, London, Croom Helm, 1975, s.36-53. 196
· Öniş, Ziya, “The Political Economy of Turkey’s Justice and Development Party”,
(der.), M. Hakan Yavuz, The Emergence of a New Turkey: Democracy and the
AK Parti, Salt Lake City: The Universityof Utah Press, 2006, s.207-234.
· Özcan, Gencer, “Türk Dış Politikası’nda Oluşum Süreci ve Askeri Yapı”, (der.),
Barry Rubin ve Kemal Kirişci, Günümüzde Türkiye’nin Dış Politikası, İstanbul,
Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2002, s.19-62.
· Putnam, Robert D., "Diplomacy and Domestic Politics: The Logic of Two-level
Games", International Organization, 42, 1988.
· Rosati, Jerel A., “The Power of Human Cognition in the Study of World Politics”,
International Studies Review, c. II, No. 3, 2000.
· Rosenau, James, “Pre-theories and Theories of Foreign Policy”, (der.), R. B. Farrell, Approaches in Comparative and International Politics, Evanston, IL:
Northwestern University Press, 1966.
· San, Coşkun, “Yasallık ve Meşruluk Ölçütleri Açısından AKP”, (der.), İlhan Uzgel
ve Bülent Duru, AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara, Phoenix
Yayınevi, 2009, s.126-138.
· Schafer, Mark, “Issues in Assessing Psycological Characteristics At a Distance: An Introduction to the Symposium”, Political Psychology, C. 21, No: 3, 2000.
· Shapiro, M.J., ve Bonham, G.M., “Cognitive Process and Foreign Policy Decision Making”, International Studies Quarterly, Vol. 17, No. 2, (June 1973), s.147-174.
· Stein, Janice Gross, “Foreign Policy Decision-Making: Rational, Psychological and Neurological Models”, (der.), Steve Smith, Amelia Hadfield ve Tim Dunne, Foreign Policy: Theories, Actors, Cases, London, Oxford University Press, 2008, s.101-116.
· Uzgel, İlhan, “Dış Politikada AKP: Stratejik Konumdan Stratejik Modele”, (der.), İlhan Uzgel ve Bülent Duru, AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009, s.357-380.
· Verba, Sidney, "Assumptions of Rationality and Non-Rationality in Models of the International System", World Politics, Vol. 14, No. 1, The International System: Theoretical Essays, Ekim 1961, s.93-117.
· Verba, Sidney, “Assumptions of Rationality and Non-Rationality in Models of theInternational System”, (der.), James N. Rosenau, International Politics and
Foreign Policy, New York, Free Press, 1969.
· Walker, Stephen, “The Motivational Foundations of Political Belief Systems: A
Reanalysis of the Operational Code Construct” International Studies Quarterly
No: 27, 1983, s.179-201.
· Yavuz, M. Hakan, “The Case of Turkey”, Daedalus, 132, 3, Summer 2003, 59-61.
· Yeşilyurt, Nuri ve Develioğlu, Atay, “AKP Döneminde Türkiye’nin Ortadoğu
Politikası”, (der.), İlhan Uzgel ve Bülent Duru, AKP Kitabı: Bir Dönüşümün
Bilançosu, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2009, s.381-409.


GAZETE MAKALELERİ


· Akman, Nuriye, Sabah, 21 Haziran 1998.
· Aksoy, Ergun, Radikal, 6 Temmuz 1998.
· Akyol, Taha, “Irak Meselesi”, Milliyet, 13 Ağustos 2003.
· Albayrak, Hakan, “28 Şubat’tan Günümüze Milli Görüş’ün Seyrüseferi”, Yeni
Şafak, 28 Ekim 2008.
· Ay, Savaş, “Tayyip Erdoğan Nereye Koşuyor” Yazı Dizisi, Akşam, 21-24 Mart
2002.
· Berberoğlu, Oya, “Tezkere ve İş Dünyası”, Akşam, 9 Ekim 2003.
· Berkan, İsmet, “Bu Bir ‘Kaza’ Değil”, Radikal, 7 Temmuz 2003.
· Bila, Fikret, “ABD: Yöntem Yanlıştı”, Milliyet, 14 Temmuz 2003.
· Bila, Fikret, “Dolaylı Stratejik Tutum”, Milliyet, 17 Ağustos 2003.
· Bila, Fikret, “Sezer'in Duruşu”, Milliyet, 14 Ağustos 2003.
· Cebeci, Sırrı Yüksel, “28 Şubat Biterse Erdoğan da Biter”, Halk’a ve Olaylara
Tercüman, 28 Şubat 2009.
· Cemal, Hasan, “Demirel’le Amerikan Düşmanlığı”, Milliyet, 13 Temmuz 2003.
· Cemal, Hasan, “Küstahlık ve Ötesi”, Milliyet, 8 Temmuz 2003.
· Cemal, Hasan, “Tayyip’e Soru Sormak Günah mı?”, Milliyet, 26 Temmuz 2001.
· Çakır, Ruşen, “Milli Görüş Gömleği Giymek AKP’nin İntiharı Olur”, Vatan, 4
Mayıs 2009.
· Çelik, Ömer, “Erdoğan Siyaseti”, Yeni Şafak, 21 Temmuz 2001.
· Davutoğlu, Ahmet, “Türkiye Merkez Ülke Olmalı”, Radikal, 26 Şubat 2004
· Devrim, Hakkı, Radikal, 28 Ekim 2005.
· Ekşi, Oktay, “Kararı alındı”, Hürriyet, 8 Ekim 2003.
· Eroğlu, Hüseyin, “Cemal Dindar’dan Recep Tayyip Erdoğan’ın Psiko-Biyografisi:
Güçlüye bi'at, güçsüze öfke” Röportajı, Birgün, 2 Temmuz 2007.
· Gülen, Yaşar, “Siyasal İslam ve Kürtler-2”, Milliyet, 17 Ekim 2005.
· Hermann, Reiner, Frankfurter Allgemeine, 1 Ağustos 2004.
· Karaalioğlu, Mustafa, Yeni Şafak, 6 Ekim 1996.
· Keyman, E. Fuat, “AKP ve Muhafazakâr Demokrasi”, Radikal 2, 25 Ocak 2004.
· Kışlalı, M. Ali, “Top AKP'de”, Radikal, 14 Ağustos 2003.
· Koçak, Mehmet, “Turkish-US Friendship is a Guarantee for Democratic Values”,
Turkish Daily News, 14 Ekim 2003.
· Kohen, Sami, “Esas Neden Ne?”, Milliyet, 8 Temmuz 2003.
· Kohen, Sami, “Nasıl Karşılarlar”, Milliyet, 16 Ağustos 2003.
· Kohen, Sami, “Pratik Yaklaşım”, Milliyet, 14 Ağustos 2003.
· Kohen, Sami, “Ya Evet Ya Hayır”, Milliyet, 2 Ağustos 2003.
· Mert, Nuray, “Yeniden AB Süreci”, Radikal, 15 Nisan 2008.
· Özel, Soli, “İtfaiye”, Sabah, 14 Ağustos 2003.
· Özel, Soli, “Kumar mı, Risk mi, Strateji mi?”, Sabah, 9 Ekim 2003.
· Özkök, Ertuğrul, “O Milli İradeyse Bu da Öyle”, Hürriyet, 8 Ekim 2003.
· Özkök, Ertuğrul, Hürriyet, 10 Temmuz 1998.
· Özköylü, Göksel, Radikal, 7 Temmuz 1998.
· Sanberk, Özdem, “Büyük Değişimin Krizleri”, Radikal, 24 Aralık 2003.
· Sarıkaya, Muharrem, “Hükümetin Pazarlık Kozu”, Sabah, 8 Ekim 2003.
· Sarıoğlu, Bülent, “Kimlik Değişimi”, Milliyet, 13 Aralık 2005
· Sazak, Derya, “Kuzey Irak Baskını”, Milliyet, 6 Temmuz 2003.
· Sazak, Derya, “Tayyip Göreve Hazır”, Milliyet, 6 Temmuz 2001.
· Tezkan, Mehmet, “Meşruiyet mi Ulusal Çıkar mı”, Sabah, 14 Ağustos 2003.
· Türenç, Tufan, “Tezkerede İkinci Bir Şok Hükümetin Koltuğunu Sallar”,    Hürriyet, 15 Ağustos 2003.   
· Ülsever, Cüneyt, “Numan Kurtulmuş ve Milli Görüş”, Hürriyet, 28 Ekim 2008.
· Yetkin, Murat, “1 Mart’taki Şartlar Yok”, Radikal, 16 Ağustos 2003.
· Yetkin, Murat, “Beni 28 Şubat AB’ci Yaptı”, Radikal, 5 Haziran 2005.
· Yetkin, Murat, “Dikkatli Adımlar”, Radikal, 7 Ekim 2003.
· Yetkin, Murat, “Gül: Asker Kararı Eylül'de Alınır”, Radikal, 13 Ağustos 2003.
· Yetkin, Murat, “Hükümet 1 Mart’ı Arar”, Radikal, 22 Temmuz 2003.
· Yetkin, Murat, “Irak Krizinin Perde Arkası” Yazı Dizisi, Radikal, 18-24 Ocak 2004.


GAZETELER

· Milliyet
· Hürriyet
· Sabah
· Yeni Şafak
· Yeni Yüzyıl
· Radikal
· Star
· Yeni Şafak
· Zaman
· Akşam


İNTERNET KAYNAKLARI

· “AKP Programı”, http://www.akparti.org.tr/program.asp?dizin=0&hangisi=0, (20 Mayıs 2009).
· “AKP Seçim Bildirgesi 2002”, http://www.belgenet.com/secim/bildirge/akp2002-2.html, (19 Mayıs 2009).
· “Dört Tezkere: Bir ret, üç kabul”, Hürriyet Gazetesi 2003 Almanağı,
http://dosyalar.hurriyet.com.tr/almanak2003/news_detail.asp?nid=121&sid=2, (16 Temmuz 2008).
· “Erdoğan Newsweek’e İçini Döktü”, CNNTÜRK.com, 1 Şubat 2009,
http://www.cnnturk.com/2009/dunya/02/01/erdogan.newsweeke.icini.doktu/511519.0/index.html, (20 Şubat 2009).
· “Erdoğan’dan Kıbrıs’ta ‘Belçika modeli’ önerisi”, NTVMSNBC, 5 Kasım 2002,
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/186173.asp, (20 Nisan 2009).
· “Sezer ile Erdoğan Krizde Telefonla Bile Görüşmemiş”, Milliyet, Internet Baskısı, 9 Temmuz 2003, http://www.milliyet.com.tr/2003/07/09/son/sontur13.html, (22 Kasım 2008).
· “Uğur Ziyal: ABD ile ilişkiler rayına oturdu”, Voice of America, 19 Haziran 2003,
http://www.voanews.com/turkish/archive/2003-06/a-2003-06-19-6-
1.cfm?textmode=0, (14 Mayıs 2008).
· 19 Eylül 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/19eylul2003.html, (20 Kasım 2008).
· 22 Ağustos 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/22agustos2003.html, (20 Kasım
2008).
· 25 Temmuz 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/25temmuz2003.html, (20 Kasım 2008).
· 28 Şubat 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/28subat2003.html, (20 Kasım 2008).
· 28 Şubat 2003 tarihli MGK Toplantısı Basın Bildirisi,
http://www.mgk.gov.tr/Turkce/basinbildiri2003/28subat2003.html, (20 Kasım 2008).
· Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ayın Tarihi
Bültenleri, http://www.byegm.gov.tr/YAYINLARIMIZ/AyinTarihi/Ayintarihi.htm,
(16 Kasım 2008).
· Erdoğan’ın ifadeleri, AKP Internet Arşivi’nden alınmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz.
http://www.akparti.org.tr/haber.asp?haber_id=10534&kategori=3, (19 Ekim 2008).
· Haldun Gülalp, “11 Eylül’den Sonra Postmodernizm Bitti!”, Mesele Dergisi
Röportajı, Sayı 12, 12 Aralık 2007, s.24-28,
http://www.meseledergi.com/content.php?cid=182&id=12, (11 Mayıs 2009).
· http://www.evrensel.net/03/07/23/politika.html, (25 Kasım 2008).
· http://www.kureselbarisveadalet.org, (10 Ocak 2009).
· http://www.tbmm.gov.tr/tutanak/donem22/yil1/bas/b039m.htm, (20 Kasım 2008).
· http://www.tbmm.gov.tr/ul_kom/kpk/belgeler.htm, (10 Mayıs 2009).
· http://www.tepav.org.tr/tur/index.php?type=ankaraforum, (12 Mayıs 2009).
· M. Mete Göknel, “Türkiye ve Akdeniz Boru Hattı”,
http://www.asam.org.tr/tr/yyazdir.asp?ID=2419&kat1=11&kat2= , 1 Ağustos 2008, (12 Mayıs 2009).
· Milliyet, Internet Baskısı, 5 Temmuz 2003, http://www.milliyet.com.tr/2003/07/05/, (22 Kasım 2008).
· Necmettin Erbakan, Milli Görüş 40. Yıl Gençlik Gecesi’nde Yaptığı Konuşma, 28
Şubat 2009. Kaynak: www.farkvar.org, (18 Mayıs 2009).
· Numan Kurtulmuş, “Balçiçek Pamir’le Söz Sende Programı”, Habertürk TV, 2
Nisan 2009, http://www.tumgazeteler.com/?a=4257653, (10 Mayıs 2009).
· Recep Tayyip Erdoğan, Uluslararası Muhafazakârlık ve Demokrasi
Sempozyumu Konuşması, 15 Ocak 2004,
http://arsiv.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2004/01/11/politika/politika1.html, (24 Nisan 2009).
· White, Brian, Foreign Policy Analysis and European Foreign Policy, (basılmamış
konuşma metni, Theories and Approaches to the CFSP - Avrupa Birliği Ortak Dış veGüvenlik Politikası Teorileri ve Yaklaşımları Toplantısı, London School of
Economics), Londra, 7/8 Kasım 2003,
www.fornet.info/documents/White_presentation%20November%202003.pdf, (10 Temmuz 2008 ).
· www.onuroymen.com/docs/yazilibasin139.doc, (14 Kasım 2008).
· Kılınç, Tanıl, Karizmatik Liderlik: Tanımları ve Olumlu-Olumsuz Yönleri,
http://www.merih.net/m2/lid/karizmatik.htm, (04 Mayıs 2009).
· House, Robert, Fiol, C. Marlene ve Harris, Drew, Charismatic Leadership:
Strategies for Effecting Social Change, 1999,

http://leadership.wharton.upenn.edu/l_change/publications/House/Charismatic%20Leadership%20-%20House%20.doc (10 Mayıs 2009).

DİĞER KAYNAKLAR

· Hermann, Richard, “The Construction of Images in International Relations
Theory: American, Russian and Islamic World Views”, Uluslararası Çalışmalar
Derneği 34. Konferansı, Acapulco, Meksika’da Sunulmuş Bildiri, 23-27 Mart 1993.
· “Tarihi Krizin Ortasındaki Büyükelçi Faruk Loğoğlu Perde Arkasında Yaşananları
Milliyet’e Anlattı” Yazı Dizisi, Milliyet, 11-13 Eylül 2006.

· Millî Güvenlik Kurulu'nun 28 Şubat 1997 tarih ve 406 Sayılı Kararına Ek-A (Rejim
Aleyhtarı İrticai Faaliyetlere Karşı Alınması Gereken Tedbirler)
· “Kerkük´te Amerikan Askerlerince Gözaltına Alınan 11 Türk Silahlı Kuvvetleri
Mensubu”, Dışişleri Bakanlığı Basın Açıklaması, No:111. 5 Temmuz 2003.
· Recep T. Erdoğan, 8 Temmuz 2003 tarihli AKP Grup Toplantısı Konuşması.
· “Karar No: 782”, Resmi Gazete, 8 Ekim 2003, No:25253.
· TBMM Tutanak Dergisi, Dönem:22, Cilt:27, Yasama Yılı:2,3.
· Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, “Dış Basında Irak”
Bülteni, No: 12.
· Mehmet Ali Birand, Cengiz Çandar, “Paul Wolfowitz ile Röportaj”, CNN Türk, 6
Mayıs 2003.
· “Tarihi Krizin Ortasındaki Büyükelçi Faruk Loğoğlu Perde Arkasında Yaşananları
Milliyet’e Anlattı” Yazı Dizisi, Milliyet, 11-13 Eylül 2006.
· “Abramowitz Tayyip’i Erbakan’ın Yerine Hazırlıyor”, Aydınlık Dergisi, 20 Ekim 1996.


ÖZET

Ak, Ömer, Dış Politika Analizi ve Liderlik: Süleymaniye Krizi Sürecinde R. T.
Erdoğan Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. İlhan Uzgel, 218 s.
Bu çalışmanın en temel amacı, Dış Politika Analizi yaklaşımı çerçevesinde
Recep Tayyip Erdoğan’ın liderlik özelliklerini ele almaktır. Bu amaçla, bir dış
politika krizi doğrultusunda liderlerin dış politika karar alma süreçlerinin incelenmesiyoluyla liderlik tipleriyle ilgili tespitlerin yapılmasına olanak sağlayan ve Hermannve diğerleri tarafından geliştirilmiş olan liderlik analizi yöntemi kullanılmıştır.
Çalışmanın birinci bölümünde bu alandaki literatür ortaya koyulduktan sonra
Hermann ve diğerlerinin geliştirdiği liderlik tipolojisi açıklanmıştır. Analizin daha
sağlıklı yapılabilmesi amacıyla ikinci bölümde Erdoğan’ın hayatı önemli dönüm
noktaları çerçevesinde ortaya koyulmuştur. Ardından siyasi ve kişisel değişimi, budoğrultuda dış politikaya ilişkin görüşlerindeki farklılaşma ele alınmıştır. Çalışmanınson bölümünde ise Süleymaniye krizi ve 7 Ekim tezkeresi sürecinde izlenen kararalma süreci doğrultusunda Erdoğan’ın liderlik tipi analiz edilmiştir.
Bu analiz doğrultusunda Erdoğan’ın “Karizmatik lider” özelliklerine sahip
olduğu ortaya çıkmıştır. Bu çalışmadan çıkartılabilecek diğer bir sonuç, karizmatik liderlerin Türk dış politikası üzerinde belirleyici olabileceğidir. Ayrıca laiklik,demokrasi ve hukuk devleti kriterleri açısından yapılan değerlendirme sonucunda,Erdoğan'ın siyasi olarak değişim geçirmiş olduğu da ortaya koyulmuştur.
Bu tezin bir diğer sonucu ise, Erdoğan'ın dış politika anlayışının geçirdiği
değişimdir. Erdoğan'ın bir Milli Görüş'çü olarak temelde karşı çıktığı Batı (özelde

ABD ve AB) ve İsrail ile ilişkiler, anti-Siyonizm ve Kıbrıs gibi konulara yukarıda belirtilen değişim sürecinden sonra tamamen farklı bakmakta olduğu görülmektedir.



***

RECEP TAYYİP ERDOĞAN: BİR DEĞİŞİMİN HİKAYESİ SÜLEYMANİYE KRİZİ 7 EKİM TEZKERESİ BÖLÜM 5

RECEP TAYYİP ERDOĞAN: BİR DEĞİŞİMİN HİKAYESİ SÜLEYMANİYE KRİZİ VE 7 EKİM TEZKERESİ  BÖLÜM 5

B. Bilgiye Açıklık

Liderlerin dış kaynaklardan gelen bilgiye ne kadar açık olduğu, liderlik stilinin belirlenmesindeki diğer bir önemli husustur. Erdoğan açısından bu konu
değerlendirildiğinde iki noktaya dikkat çekmek gerekmektedir. Birincisi, Erdoğan’ın dış politika konusunda birlikte çalıştığı danışmanlardır. Erdoğan’ın iktidara gelişinden bu yana en çok tartışılan konulardan birisi danışmanların seçimi ve danışmanlara verilen yetkilerin fazlalığı olmuştur.
Erdoğan’ın en önemli danışmanlarından Ömer Çelik, onun bilgiye açık oluşunu “interaktiflik” kavramı ile açıklamakta ve teyit etmektedir. Ona göre Erdoğan, siyasi çizgisi interaktif olarak oluşmuş bir liderdir ve “Erdoğan siyaseti” aşağıdan yukarıya dinamiklerle oluşmuştur.438 Kısacası Erdoğan kararlarının oluşması sürecinde dışarıdan gelen verilere oldukça önem vermekte, kararlarını alırken dış girdileri göz önünde bulundurmaktadır.

Çalışmanın ikinci bölümünde de belirtildiği gibi, dış politikaya ilişkin bir değerlendirme yapıldığında Erdoğan’ın dört danışmanının dikkat çektiği
görülmektedir. Davutoğlu, Zapsu, Bağış ve Çelik, dış politika konusunda Erdoğan’ın fikirlerinde en çok etkiye sahip olmuş olan danışmanlarıdır. Yaşar Yakış ve Şaban Dişli ise zaman zaman Erdoğan’ın dış politika konularında önemli rol oynamıştır. Süleymaniye krizi sürecinde danışmanların ABD’ye Irak politikasına ilişkin taahhütlerde bulunduğundan bahsedilmektedir. Örneğin 2003 yılında yaşanan Irak krizi ve tezkere görüşmeleri sırasında Türkiye’nin Washington Büyükelçiliği görevini yürüten Faruk Loğoğlu, Amerikan tarafının yaptığı ve tezkerenin geçmemesinde etkili olan hataların başında, Türk resmi makamlarının verdiği mesajlar yerine “back-channel (arka kanal)” olarak adlandırılan Erdoğan’ın Danışmanlarının “Tezkere geçecek” yönünde verdiği mesajlara itibar etmelerinin geldiğini açıklamıştır.439

VİDEO;
https://www.youtube.com/watch?v=9LW48zH3ntQ
Çuval Olayı - Ne Notası Müzik Notası mı ? - Video

Ancak Erdoğan’ın bütün danışmanlarının Irak’a askeri müdahale konusunda aynı düşünceye sahip olduğunu söylemek mümkün değildir. Örneğin Davutoğlu,
bölgedeki belli başlı ülkelerle görüşmek suretiyle Irak’ın ABD ile zıtlaşmaktan caydırılabileceğini savunmaktaydı. Davutoğlu’na göre böylece ABD’nin müdahalesi ve dolayısıyla Türkiye’nin zor durumda kalması engellenebilirdi.440

Bu görüş özellikle 1 Mart tezkeresi döneminde dikkate alınmış, Gül çeşitli bölge ülkeleriyle görüşerek uzlaşma zemini aramaya çalışmıştır. Erdoğan da
başlangıçta bu düşünceye sahipken, özellikle Irak Savaşı’nın ABD tarafından kazanılması sonrasında Türkiye’nin de ulusal çıkar algılamasının değişmesi
neticesinde Irak’a asker göndermeye sıcak bakmıştır. 

Bunda koşulların değişmesininve Irak’ta bir siyasi yönetimin bulunmamasının da etkisinin olduğu söylenebilir.
Kısacası Erdoğan, birbirinden temel noktalarda farklı düşüncelere sahip danışmanlarla çalışmış, karar alma sürecinde farklı görüşleri dinleyerek koşullara en uygun olan kararı almaya çalışmıştır. Bilgiye açıklık açısından önemli olan ikinci husus ise, Erdoğan’ın kendi dar çevresinin dışından gelen bilgilere ne kadar  açık olduğudur. Bu noktada da verilebilecek güzel bir örnek, Irak’a asker gönderilmesine ilişkin kararın alınması sürecinde Dışişleri, Genelkurmay ve MİT 
yetkililerinin rapor hazırlamak üzere Irak’a gönderilmesidir.

Erdoğan, Irak'a asker gönderme sürecine ilişkin Irak'ta incelemelerde bulunmak üzere, Dışişleri Bakanlığı, MİT ve Genelkurmay yetkililerinden oluşan bir
heyeti Irak’a göndererek bir rapor hazırlamalarını talep etmiştir. Hazırlanan rapora göre ise Irak halkının bölgede yabancı asker istemediği, ancak Türk askerine daha sıcak baktığı belirtilmiştir. Bu durum, Türk askerinin Irak’ta istikrarı sağlamak amacıyla gönderilmesi düşüncesine olumlu bir katkı yapmıştır.441

Kohen de bu noktaya dikkat çekerek, Erdoğan’ın Irak'a asker gönderme konusunda kararını aceleye getirmek istememesinin doğru bir yaklaşım olduğunu belirtmektedir. Erdoğan’ın önce bütün ilgili kurumların ve birimlerin görüşlerini aldığını, gereken sondajların yerinde yapıldığını ve kararın kapsamlı bir değerlendirmeden sonra verildiğini belirtmektedir.442

Bu iki husus birlikte ele alındığında, Erdoğan’ın karar alma sürecinde dışarıdan gelen bilgilere açık olduğu ve karar almadan önce mevcut farklı görüşleri
ve verileri mümkün olduğunca inceleyerek en uygun çözümü bulmaya çalıştığı söylenebilir. Dolayısıyla Erdoğan’ın, bilgi toplamaya ve önemli kişilerle istişarelerde bulunmaya önem verdiği için, Hermann ve diğerlerinin “bilgiye açıklık” değişkenine ilişkin olarak belirttiği ikinci tip lider grubunda değerlendirilmesi gerekmektedir.


C. Motivasyon

Siyasi liderlerin içsel veya dışsal etkenler doğrultusunda motive oldukları birinci bölümde belirtilmişti. Buna göre içsel motivasyon bir ideoloji veya bir grup
çıkarından; dışsal motivasyon ise ortamdaki kişilerden belirli bir geri dönüş (kabul, onay, güç, destek, takdir, statü, vb.) almak arzusundan kaynaklanmak tadır.443
Erdoğan’ın Irak’a askeri müdahale konusunda ABD ile birlikte davranma kararını nasıl aldığı incelendiğinde, motivasyon açısından bunun iki temel nedeni
bulunduğunu söylemek mümkündür. Bunlardan birincisi ABD ile seçimden önce kurduğu ve bu çalışmanın ikinci bölümünde ayrıntılarıyla ortaya koyulmuş olan iyi ilişkileri sürdürme isteği; ikincisi dış politikaya önem verdiğini göstererek iç politikada kendisine yönelik şüpheleri ortadan kaldırma ve meşruiyet sağlama
niyetidir.

Erdoğan daha önce de belirtildiği gibi seçimden önce ve sonra ABD’nin üst düzey yöneticileri ile defalarca görüşmüştür.444 Kimilerine göre bu görüşmeler
sonucunda Erdoğan ABD’ye özellikle Irak’a askeri müdahaleye yönelik bir takım taahhütlerde bulunmuştur.445 Bu nedenle meclise girmediği dönemde bile ABD
taleplerini karşılamak üzere Gül hükümeti üzerinde yönlendirici rol oynamış, ancak daha önce de belirtilen çeşitli nedenlerle 1 Mart tezkeresi mecliste kabul
edilmemiştir.

Erdoğan bu nedenle 1 Mart tezkeresinden sonra da ABD’ye verdiği taahhütleri yerine getirmek için girişimlerde bulunmuş, hatta Süleymaniye krizinden
önce de Irak’ta bulunan ABD kuvvetlerine askeri destek katkısı önerilmesini sağlamıştır. Süleymaniye krizinden sonra da, diğer bütün karar alıcılar ilk
tepkilerinde sert çıkışlar yaparak ABD ile ilişkilerin gözden geçirilmesi gerektiğini ima ederken, Erdoğan bu olayın ABD ile ilişkilere zarar vermemesi gerektiğini
vurgulamıştır. Bu nedenle 7 Ekim’e giden süreçte Erdoğan’ın ilk ve en önemli motivasyonunun ABD’ye verdiği taahhütler olduğu söylenebilir.

İkinci olarak Erdoğan, dış politikayı AKP’nin meşruiyetini sağlamaya yönelik bir araç olarak kullanmıştır. AKP’ye ve Erdoğan’a yöneltilen en büyük eleştirilerden
birisi, Milli Görüş geleneğinin devamı oldukları yönündedir. Erdoğan Milli Görüş geleneğinden koptuğunu vurgulamak için “Milli Görüş gömleğini çıkarttık” ifadesini kullanmış olsa da, yaşanan değişimin toplumsal ve siyasi olarak kabul edilebilmesi için bunu kanıtlamak gereği duymuştur.

Bunu yolu olarak ise Milli Görüş düşüncesinin karşıt olduğu en önemli konu olan Batı ile ilişkiler kullanılmıştır. Erdoğan AB ve ABD ile yakın ilişkiler kurarak
toplumsal ve siyasi meşruiyet kazanmaya çalışmış, bir yandan AB ile müzakerelerin başlaması için çalışmalar yaparken diğer yandan da ABD ile ilişkilerin iyi olabilmesi için o dönem açısından tek yol olan Irak’a asker göndermeyi seçmiştir. Bunda başarılı olduğunu ve çabalarının ABD tarafından takdir edildiğini ise önce Ocak 2004 tarihinde kendisine Amerikan Yahudi Kongresi tarafından verilen cesaret ödülü; daha sonra ise Sea Island (ABD)’deki toplantıda 2004 yılının aynı ayında açıklanan BOP’a ABD tarafından eşbaşkan olarak layık görülmesi doğrultusunda tespit etmek mümkündür.

Kısacası Erdoğan Irak’a asker gönderme konusunda bu iki unsur doğrultusunda motive olmuş ve kararı alırken bu noktalar önem taşımıştır. Bu nedenle Erdoğan’ın Irak’a asker gönderilmesine ilişkin dış politika kararını dışsal motivasyon faktörleri doğrultusunda aldığı söylenebilir.

SONUÇ

Bu çalışmada, Dış Politika Analizi yaklaşımı doğrultusunda Recep Tayyip Erdoğan’ın liderlik özellikleri ele alınmıştır. İnsanı psikolojik ve sosyolojik
bakımdan koşullanmış biçimiyle anlamaya çalışan DPA kapsamında geliştirilmiş çeşitli analiz modellerinden birisi olan Hermann ve diğerlerinin liderlik analizi
yöntemi, bir dış politika krizi doğrultusunda liderlerin dış politika karar alma süreçlerinin incelenmesi yoluyla liderlik tipleriyle ilgili tespitlerin yapılmasına
olanak sağladığı için, Erdoğan’ın liderlik özelliklerinin analiz edilmesinde bu yöntem kullanılmıştır.

Çalışmanın en önemli sonuçlarından birisi, Süleymaniye krizi ve 7 Ekim tezkeresi sürecinde izlediği karar alma süreci doğrultusunda Erdoğan’ın “Karizmatik
lider” özelliklerine sahip olduğudur. Siyasi engellerle başa çıkma, bilgiye açıklık ve motivasyon unsurları doğrultusunda bir değerlendirme yapıldığında, Erdoğan’ın 7 Ekim tarihinde Irak’a asker gönderme tezkeresini meclise sunma kararında siyasi engellere meydan okuyan, bilgiye açık ve dışsal motivasyona sahip bir lider olduğu ortaya çıkmaktadır. Tablo-2’ye göre bu veriler ışığında bir değerlendirme yapıldığında, Erdoğan’ın karizmatik lider kategorisine girdiği görülmektedir.
Karizmatik liderlerin en temel özelliklerinin, içsel ya da dışsal faktörler doğrultusunda belirlemiş oldukları hedeflerine iç politikadaki diğer karar alıcıları da angaje etmeye çalışmak olduğu söylenebilir. 

Bu sayede diğer karar alıcıları da sürece dâhil edebilen karizmatik liderler, hedeflerini gerçekleştirebilmelerine kolaylık sağlayan kuvvetli bir desteğe sahip olmaktadır.446

Erdoğan da bu doğrultuda, göreve gelmeden önce gündemine aldığı konulardan en önemlisi olan ABD ile iyi ilişkiler sürdürmek ve Irak’ta ABD’ye
destek olmak amacıyla Süleymaniye krizi ve 7 Ekim tezkeresi sürecinde diğer karar alıcıları, yani Genelkurmay Başkanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Cumhurbaşkanı ve Meclis Başkanı’nı sürece dâhil etmeye çalışmış, özellikle Süleymaniye krizinin hemen ardından ABD ile ilişkiler açısından olumsuz görüşlere sahip olan
Genelkurmay Başkanlığı ve Dışişleri Bakanlığı’nın süreci sahiplenmesini sağlamıştır. Bunda başarılı olduğunu gösteren en önemli nokta, Cumhurbaşkanı
Sezer’in ikna edilmesi sürecinde doğrudan Erdoğan’ın değil, süreci sahiplenen Genelkurmay Başkanlığı ve Dışişleri Bakanlığı’nın rol oynamış olmasıdır.
Karizmatik liderlerin diğer bir özelliği, içinde bulundukları kriz ortamını kendi lehlerine çevirmeyi becerebilmeleridir. Böylece kendi amaçlarına ulaşabilmek
için en elverişli yolları kendisine sunan bilgileri ve görüşleri araştırarak, bu bilgi ve görüşler doğrultusunda kendi amaçlarına ve kararlarına meşruiyet kazandırmaktadır.
Dolayısıyla bu tip liderlerin bilgiye açık olarak konuya ilişkin mümkün olan her türlü veriyi hesaba dâhil ettikleri, ancak daha sonra bu verileri seçici bir şekilde kullanarak kendi amaçlarına hizmet eden veriler doğrultusunda etrafındakileri ve kamuoyunu yönlendirdikleri söylenebilir.

Karizmatik bir lider olarak Erdoğan, Süleymaniye baskını sonrasında içinde bulunduğu durumdan yararlanarak durumu kendi lehine çevirmek konusunda
oldukça başarılı olmuştur. Baskından sonra oluşan ortamı, ABD ile bozulmuş olan ilişkileri yeniden şekillendirmek için bir fırsat olarak görmüş ve bu fırsatı
değerlendirmeyi bilmiştir. Bu doğrultuda Irak’a asker gönderilmesi durumunda iç ve dış ortamdan nasıl tepkiler gelebileceğini araştırmış, çeşitli uzmanların görüşlerinden yararlanmış ve sonunda tezkerenin meclise sunulmasına karar vermiştir.

Karizmatik liderlere ilişkin yapılabilecek belki de en ilginç yorum, bu tip liderlerin hata yapmaktan kaçınmak ve hedeflerine ulaşabilmek için çok ince ve hassas bir strateji izledikleri ve bu nedenle bir sonraki adımlarını tahmin etmenin zor olmasıdır.447 Erdoğan, Süleymaniye krizi ve 7 Ekim tezkeresi sürecinde aldığı  karar açısından hassas bir strateji izlemiş, iç kamuoyunda oluşan ABD düşmanlığına rağmen arkasındaki siyasi desteği riske etmekten kaçınmayarak koşulları kendi lehine çevirmekte başarılı olmuştur.

Karizmatik liderler üzerine yapılmış diğer bazı araştırmalar da Erdoğan’ın liderlik özelliklerinin anlaşılmasına yardımcı olabilir. Örneğin Halis Çetin,
karizmatik liderlerin toplumla içselleştiğini; bir ideolojinin, bir dinin, bir geleneksel iktidarın, kısaca bir meşruiyetin bir kişide cisimleştiğini belirtmektedir. 
Bu yaklaşıma göre, karizmatik liderin kamuoyu gözündeki algılanma biçimi, eşsiz bir tarihsel, toplumsal ve siyasal misyon ile örtüşmektedir.448

Erdoğan örneğinde de toplumun bazı kesimlerinin İslamcı, diğer bazı kesimlerinin muhafazakâr, hatta kimilerinin de demokrat ve liberal görüşlerinin lider üzerinde cisimleştiği, bu nedenle karizmatik lider olmanın getirdiği güçle Erdoğan’ın hem iç, hem de dış politikada hareket sahasını genişletebildiği görülmektedir.
Erdoğan’ın bu denli geniş bir meşruiyet zeminine sahip olmasının nedenleri İkinci Bölüm’de ayrıntılarıyla açıklanmıştır. İslamcı geçmişi, hitabet yeteneği, 28 Şubat
süreci sonrasındaki demokratik açılımları ve çeşitli nedenler doğrultusunda ortaya çıkan özellikle mağduriyetinden kaynaklanan nedenler, Erdoğan’ın bir dış politika meselesine ilişkin aldığı kararı, iç siyasi engellere ve kamuoyunun onaylamamasına rağmen uygulamaya koyabilmesinin en önemli çıkış yollarından birisidir.

Kendisini “Organik lider”449 olarak tanımlayan Erdoğan, içinden geldiği halkın dilinden anlayan bir liderdir. Bu açıdan hem kamuoyunun talep ve beklentilerini tahmin  edebilmekte, hem de gerektiği zaman kamuoyunu kendi iç ve dış politika amaçları doğrultusunda yönlendirebilmektedir. Erdoğan bu sayede iktidara geldikten  sonra da birçok konuda önemli adımlar atarak Türkiye’nin siyasi ve ekonomik yapısını, ayrıca dış politikasını değiştiren ve dönüştüren bir lider olmuştur.

Çalışmanın ikinci bölümünde ortaya koyulduğu gibi Erdoğan’ın, Siyasal İslam’ın “sistemle uzlaşma” ihtiyacının bir ürünü olarak nitelendirilebileceği gerçeği
de hesaba katıldığında, bu uzlaşmayı korumak amacıyla karizmatik liderlik yeteneği sayesinde Süleymaniye Krizi’ne rağmen 7 Ekim tezkeresi kararının alınması sürecinde belirleyici olmuş, liderlik özellikleri nedeniyle bu amacını gerçekleştirmekte başarılı olmuştur.

Bu çalışmadan çıkartılabilecek diğer bir sonuç, karizmatik liderlerin Türk dış politikası karar alma mekanizması üzerinde belirleyici olabileceği ve diğer faktörlere rağmen bu politikayı yönlendirmekte başarılı olabileceği gerçeğidir. Süleymaniye krizinde görüldüğü gibi iç siyasi aktörler, bürokrasi ve iş dünyasından 7 Ekim tezkeresinin çıkartılmasına ciddi bir muhalefet olduğu halde Erdoğan, tezkerenin meclise gönderilmesi kararını almış ve Türk dış politikası açısından belirleyici olmuştur. Dolayısıyla, Erdoğan’ın liderlik özelliklerine sahip liderlerin Türk dış politikasında belirleyici olması muhtemeldir.

Çalışmanın sonuçlarından bir diğeri, Erdoğan'ın gerçekten siyasi ve kişisel olarak bir değişim geçirdiğidir. 28 Şubat sürecinde Milli Görüş'ten Muhafazakâr
Demokrasi'ye doğru bir değişim geçiren Erdoğan'ın bu çalışmada ele alınan laiklik, demokrasi ve hukuk devleti kriterleri açısından yaşadığı değişimin tutarlılığı, bu değişime ilişkin eleştiri ve şüphelerin yersiz olduğuna işaret etmektedir. Bu değişime ilişkin hususlar İkinci Bölüm’de ayrıntılarıyla ele alınmıştır. Bu bölüm aynı zamanda bir diğer amacı da Erdoğan’ın değişimine ilişkin mevcut tartışmaların ötesine geçerek değişim sürecini ve sonuçlarını kategorik olarak ortaya koymaya çalışmıştır.
Alman Frankfurter Allgemeine gazetesinde Erdoğan'ın artık yalnızca son derece dar bir kesim tarafından İslamcı olarak damgalandığını, laikçi seleflerinin
hepsinden çok daha fazla demokrasi savunuculuğu yapmakta olduğunu belirten bir makale, bu çalışmanın söz konusu değişime ilişkin olarak vardığı sonucu da özetler niteliktedir.450

Bu tezin bir diğer sonucu ise, Erdoğan'ın yaşadığı siyasi ve kişisel değişiminin bir uzantısı olarak, dış politika anlayışının geçirdiği değişimdir.
Erdoğan'ın bir Milli Görüşçü olarak temelde karşı çıktığı Batı (özelde ABD ve AB) ve İsrail ile ilişkiler, anti-Siyonizm ve Kıbrıs karşıtlığı gibi konulara yukarıda
belirtilen değişim sürecinden sonra tamamen farklı bakmakta olduğu görülmekte dir.

Bu sonuç bölümünün yazılması sırasında Erdoğan'ın, Suriye sınırındaki mayınlı bölgenin İsrail tarafından temizlenmesi ile ilgili anlaşmaya yönelik olarak
“İsraillilere, Yahudilere peşkeş çekilecek” şeklindeki eleştirilere verdiği yanıt da bu argümanı pekiştirir niteliktedir: "Bu kadar basit mi küresel sermaye, şu dinden, bu dinden geldi diye ’Eyvah Türkiye elden gidiyor’ demek. Bu faşizan bir yaklaşımın sonucuydu. Bu hatalara zaman zaman biz de düştük ama aklıselimle düşününce, şöyle bir başımızı iki elimizin arasına aldığımızda hakikaten ne yanlışlar yapmışsınız diyorsunuz."451

Son olarak, karizmatik liderlikle ilgili bazı noktalara dikkat çekmek yerinde olacaktır. Karizmatik liderlikle ilgili Hermann’ın geliştirdiği açıklamaların yanında,
bu liderlik türünü tanımlamak için kullanılan birçok farklı yaklaşım geliştirilmiştir.

Karizmatik liderliğe ilişkin ilk teori’nin Weber tarafından ortaya koyulmuştur.452
Weber, bu çalışmasında karizmayı bir otorite kaynağı olarak ele almıştır. Weber’den bu yana çok sayıda siyasetçinin ve sosyal bilimcinin karizmayı
tanımlamaya ve karizmanın neden ve sonuçlarını belirlemeye çalıştıkları görülmektedir.453 Çeşitli yazarların bakış açılarına göre farklılaşmakla birlikte, bugün üzerinde genel bir uzlaşıya varılmış bir tanım vermek gerekirse karizma, liderin nitelik ve davranışları; liderliğin yer aldığı durum ya da koşullar ve toplumun gereksinimlerinin etkisiyle oluşan bir güç olarak tanımlanabilir.454

Karizmatik liderlik çalışmalarında Robert House’ın yaklaşımı dikkat çekicidir. House, karizmatik liderlerin üç temel özelliği olduğunu belirtmektedir.
Bunlar, yüksek bir özgüvene sahip olma, yüksek bir etkileme gücü ve baskın olma ihtiyacı duyma ve son olarak kendi inançlarının ahlaki yönden doğru olduğuna diğerlerini güçlü bir şekilde ikna etme olarak özetlenebilir.455

Bernard Bass ise House'un kuramına ek olarak, karizmatik liderlerin halkın coşku ve macera duygusunu harekete geçirerek halkta tutum ve davranış değişimi
gerçekleşmesini teşvik ettiklerini belirtmektedir.456

6 CI BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR


***

RECEP TAYYİP ERDOĞAN: BİR DEĞİŞİMİN HİKAYESİ SÜLEYMANİYE KRİZİ 7 EKİM TEZKERESİ BÖLÜM 4

RECEP TAYYİP ERDOĞAN: BİR DEĞİŞİMİN HİKAYESİ SÜLEYMANİYE KRİZİ VE 7 EKİM TEZKERESİ  BÖLÜM 4

C. Siyasal Yapı ve Bürokrasi

1. Yasama

Tezkerenin onaylanmasında tek yetkili kurum olan TBMM, Irak’a asker göndermeye ilişkin kararın oluşturulması sürecinde herhangi bir rol oynamamıştır.
İktidar ve muhalefet partilerinin milletvekillerinden çeşitli tepkiler gelmesine rağmen, bu tepkiler karar alma sürecini etkilememiş, meclis karar alma süreci
üzerinde bir rol oynayamamıştır.

Ancak asker göndermeye ilişkin olarak ABD ile yürütülen görüşmelerin her aşamasında, TBMM tarafından alınacak olan kararın önemli olduğu vurgulanmıştır.
Bunun en önemli nedeni, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına izin verme yetkisinin Anayasa’nın 92. maddesi doğrultusunda TBMM’de bulunmasıdır.
TBMM’ye sunulan bir yetki tezkeresinin kabul edilebilmesi için Anayasa’nın 96. maddesinde öngörülmüş olan salt çoğunluğun elde edilmiş olması
gerekmektedir.405 Bu nedenle, daha önce meclise getirilen 1 Mart tezkeresinin geçmemiş olması, hükümet açısından tezkerenin meclise sunulmasına kritik bir önem kazandırmıştır.

Özellikle Meclis Başkanı Arınç’ın tezkereye karşı olması, Erdoğan’ı zor durumda bırakan bir nokta olmuştur. Meclis Başkanı’nın yönettiği oturumlarda bile
oy kullanamamasına rağmen, 1 Mart oylamasında Meclis İçtüzüğü’nün 70. maddesini esnek işleterek kapalı oturum yapma görüşmelerini basına açık yapması, AKP milletvekillerinin muhalefet milletvekillerince yapılan konuşmalar 406 sonucunda kamuoyu baskısına maruz kalma olasılığını doğurmuştur. Bu nedenle Erdoğan, Arınç’ın ikna edilmesine önem vermiştir.

İkna sürecinde başarılı olunduğunu ise Arınç’ın şu sözleri göstermektedir: “Koşullar 1 Mart öncesine göre farklıdır. O zaman toplum da ben de ABD askerinin Türk toprağına yerleşmesine tepki duyuyorduk. Oysa şimdi asker giderse, istikrara katkı sağlamak için, ulusal çıkarlar doğrultusunda gitmiş olacak.”407
Tezkerenin meclise sunulduğu tarihin de önemli olduğu belirtilmektedir. Bunun nedeni, 12 Ekim'de yapılacak AKP Kongresi öncesinde tezkereyi Meclis'e
sunmanın, Irak'a asker gönderme fikrine karşı olan AKP milletvekilleri arasında da caydırıcı bir etkiye sahip olacağının hesaplanmış olabileceğidir.408

2. Yürütme

Yürütmenin çok başlılığı, Türk siyasal yaşamının her alanında olduğu gibi dış politika alanında da karşılaşılan temel sorunlardan birisi olarak kabul edilebilir.409
Dış politika oluşumu sürecinde bakanlar kurulunun yanı sıra cumhurbaşkanlığı makamının da etkili olması nedeniyle bu birimlerin her biri ayrı ayrı ele alınacaktır.

a) Cumhurbaşkanlığı

Cumhurbaşkanı Sezer, 1 Mart tezkeresi öncesinde olduğu gibi 7 Ekim tezkeresine ilişkin olarak da uluslararası meşruiyetin sağlanması gerektiğini, bu
nedenle BM’den gelecek kararın beklenmesinin gerekliliğini vurgulamıştır.
12 Ağustos tarihinde Köşk’te yapılan bir zirvede ise özellikle Genelkurmay tarafından ortaya koyulan gerekçeler Sezer’in bu konudaki ısrarından vazgeçmesinde ve ulusal çıkarlar çerçevesinde bir karar alınması fikrine yakınlaşmasını sağlamıştır.
Genelkurmay tarafından toplantıda, Irak’ın toprak bütünlüğünün korunması, yani Kürt devleti kurulmaması, PKK’nın Türkiye açısından bir tehdit olmaktan
çıkarılması ve ABD’yle ilişkilerin yeniden canlandırılması amacıyla Türkiye’nin Irak resminin dışında daha fazla kalmaması gerektiği vurgulanmıştır.410
Uluslararası meşruiyet ısrarı nedeniyle “Köşk'ü ikna” zirvesi olarak adlandırılan toplantıda hükümet ve Genelkurmay'ın gerekçelerini dinleyen Cumhurbaşkanı Sezer, kararı Meclis'in vereceğini belirtmiştir. Zirveden çıkan en önemli sonuç ise, Irak'a asker göndermek için Birleşmiş Milletler kararının beklenmeyeceği dir.411 Toplantı sonrasında Cumhurbaşkanlığı tarafından yapılan açıklamada uluslararası meşruiyet konusuna atıfta bulunulmaması, bunun yerine ulusal çıkarlara vurgu yapılması, Sezer’in hükümete dolaylı olarak destek verdiği şeklinde yorumlanmıştır.412

b) Bakanlar Kurulu

Türkiye’de dış politika kararlarının oluşturulması ve yürütülmesi bakanlar kurulunun sorumluluğundadır. Bakanlar Kurulu’nun üyeleri, Anayasa’nın 112.
maddesi uyarınca hükümetin genel siyasetinin, dolayısıyla dış politikanın yürütülmesinden birlikte sorumludur. Ancak dış politika kararları üzerinde etkili olan odakların dış politika sürecinde birlikte oynadıkları rollerin anlaşılabilmesi için bu aktörlerin fiili etkilerinin ve birbirleriyle karşılıklı ilişkilerinin de incelenmesi gereklidir.413

(1) Başbakanlık

Başbakan Erdoğan’ın konuya yaklaşımı ve bu doğrultuda aldığı kararlar “Bireysel Faktörler” bağlığı altında ele alınacağı için, Başbakanlık faktörünün konu  açısından    ne anlam ifade ettiği bu başlık altında ayrı olarak ele alınmayacaktır.

(2) Dışişleri Bakanlığı

Gül, Süleymaniye krizinin hemen ardından yaptığı sert çıkışta daha sonra ısrarcı olmamış, özellikle 22-26 Temmuz tarihleri arasında ABD’ye gerçekleştirdiği
ziyaret sonucunda Irak’a asker gönderilmesi kararının meclisin takdirinde olduğunu belirterek, karara karşı olmadığını ifade etmiştir.

Gül’ün Washington ziyareti, Türkiye’nin 1 Mart ve sonrasında ortaya çıkan Süleymaniye krizi sonucunda ABD ile ilişkilerde ortaya çıkan hasarı gidermek
amacıyla Irak’a asker gönderilmesi sürecini hızlandırmıştır. Bu durum, Gül’ün Ankara’ya dönüşünde BM kararının şart olmadığını ve asker gönderme kararının
meclisten geçmesinin mümkün olduğunu belirtmesinden de anlaşılabilir.414
Gül’ün BM kararlarına değil ulusal çıkarlara vurgu yaptığını şu cümlelerinde de görmek mümkündür: “Birleşmiş Milletler kararında biz başından beri çok ısrar
ediyoruz. Yeni bir BM kararı pek çok şeyi kolaylaştırır, rahatlatır. Ama BM kararı çıkmayacaksa, onu da düşünmemiz gerekir… Güvenlik Konseyi üyesi ülkelerin
çabaları var. Eğer onların çabaları yetmiyorsa, bizim çıkarımıza bakmamız lazım. Biz BM kararı bir taraftan olsun diye gayret ediyoruz, ama biz BM kararı için kilit
ülke değiliz. Dolayısıyla olmuyormuş gibi de düşünülebilir.”415

(3) Diğer Kurumlar

Süleymaniye krizi ve izleyen süreçte dış politikayla doğrudan ilişkili olan kurumlar dışında diğer kurumların etkisinin bulunduğunu söylemek zordur. Süreç içerisinde Erdoğan, Gül ve Özkök dışında, konu ile ilgili önemli bir açıklama yaparak sürecin akışı üzerinde etkisi olan kişi ve kurumlar olduğu söylenemez.
Ancak birkaç noktaya dikkat çekmek yararlı olacaktır. 5 Ağustos 2003 tarihinde Başbakanlıkta gerçekleştirilen zirvede konuşan İçişleri Bakanı Aksu, Topluma Kazandırma Yasası’nı gündeme getirerek, yasanın terörle mücadelenin bir parçası olduğunu belirtmiştir. Bu doğrultuda Aksu, Türkiye’nin Kuzey Irak
konusundaki kırmızı çizgilerinden birisi olan terör konusunda ABD ile her türlü işbirliğine açık olunması gerektiğini belirtmiştir.416

Ayrıca Irak’taki durumun araştırılması ve Türk askerinin bölgede nasıl karşılanacağının incelenmesi için Ağustos ayının başında Irak’a gönderilen inceleme heyetinde Dışişleri ve Genelkurmay yetkililerinin yanında MİT görevlileri de yer almıştır. MİT Başkanı Atasagun 5 Ağustos’ta gerçekleştirilen Başbakanlık zirvesinde de yer alarak karar alma sürecine dâhil olmuştur.
Diğer kurumların söz konusu dönemde ABD ile ilişkiler veya Kuzey Irak konusunda önemli bir etkide bulunmadıkları söylenebilir.

3. Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK)

Süleymaniye’de 11 Türk askerinin gözaltına alınması, TSK tarafından büyük bir tepkiyle karşılanmıştır ve yukarıda da belirtildiği gibi Özkök, bu olayın taraflar
arasındaki en büyük güven bunalımına neden olacağını belirtmiştir.
ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı'nın Tampa'daki komuta devir teslim törenine katılmak üzere ABD'de bulunan Ege Ordu Komutanı Orgeneral Hurşit Tolon, Süleymaniye olayları üzerine Genelkurmay Başkanlığı'ndan gelen emirle, bu törene katılmayacağını ve Tampa'daki 2 Türk irtibat subayının da geri çekileceğini bildirmiştir.

Tolon, Türk askerlerinin yerlerinin ve sayılarının bilinmesine rağmen ABD'nin bu girişiminin, NATO müttefikliğine ve dostluğa sığmadığını ifade ederek,
olayın ABD’nin bölgedeki bazı gruplarla birlikte hazırlamakta olduğu bir senaryonun parçasını oluşturduğunu belirtmiştir.417
TSK’nın Süleymaniye olaylarına tepkisinin temelini, 6 Mayıs 2003 tarihinde ABD Savunma Bakan Yardımcısı Wolfowitz tarafından yapılan açıklamanın
oluşturduğu söylenebilir.418 Bu açıklamada Wolfowitz, Türkiye’nin ve özellikle de bazı kurumların ABD’yi hayal kırıklığına uğrattığını, bu kurumların başında da Türk Ordusu’nun geldiğini belirtmiş ve ordunun 1 Mart tezkeresi sırasında siyasi otoritelere daha fazla “yardımcı” olması gerektiğini öne sürmüştür.

Dolayısıyla Wolfowitz, Türkiye’ye yönelik eleştirilerinin merkezine TSK’yı koyarak, Türkiye’nin bir bedel ödemek zorunda olduğunu ve bu bedelin
sorumlusunun da TSK olduğunu vurgulamıştır. Bu nedenle TSK başlangıçta, Süleymaniye olaylarının doğrudan kendisine yönelik olduğunu değerlendirmiş ve bu nedenle ABD’ye yönelik büyük bir tepki ortaya koymuştur.
Ancak olaylardan sonra oluşturulan ortak çalışma grubunun çalışmalarının tamamlanmasından sonra Genelkurmay 2. Başkanı Büyükanıt taraflar arasında güven bunalımından ziyade iletişim sorunları olduğunun görüldüğünü, bundan sonra eşgüdüme gidileceğini belirtmiştir.419

Süleymaniye olayları, Genelkurmay tarafından yapılan “Görüşmeler yararlı oldu” açıklamasından sonra kapatılmış420, ortak çalışma grubunun toplantılarından
konu yeniden gündeme getirilmeksizin, önce BM kararı doğrultusunda elde edilecek uluslararası meşruiyet; ardından ise Türkiye’nin kırmızı çizgileri doğrultusunda tanımlanan ulusal çıkarlar çerçevesinde Irak’a asker gönderilmesi konusu üzerinde yoğunlaşılmıştır.

TSK’nın Irak’a asker gönderilmesi konusuna ilişkin kamuoyuna yaptığı açıklama ise 10 Ağustos tarihinde gerçekleşmiştir. Birinci Ordu Komutanlığı’na atanan Büyükanıt bu tarihte açıkça “Irak’ta risk büyük ama komşumuzda yangın varsa gözümüzü kapatamayız, bigâne kalamayız” açıklamasını yapmıştır.421
Wolfowitz’in 6 Mayıs tarihinde TSK’ya yönelttiği eleştiriyi de yanıtlayan Büyükanıt,

TSK’nın liderlik görevini yerine getirmediği eleştirisinin yanlış olduğunu ve  TKS üzerinden siyaset yapmaması gerektiğini belirtmiştir.
Kısacası TSK’nın Süleymaniye krizinin hemen sonrasında Irak’a asker göndermeye ilişkin bir düşüncesi olduğunu söylemek zordur. Ancak zaman
içerisinde, hükümet tarafından yapılan telkinler ve ABD ile gerçekleştirilen ortak çalışma grubu toplantıları sonrasında, özellikle de kendisine ABD tarafından daha
önce yapılmış olan suçlamayı kabul etmediğini göstererek Türkiye’nin ulusal çıkarlarını korumak konusunda liderlik sorumluluğunu yerine getirdiğini vurgulamak amacıyla, Irak’a asker gönderilmesine sıcak baktığını açıkça belirtmeye başlamış; hatta sürecin ilerleyen günlerinde de bu konuyu sahiplenerek Cumhurbaşkanı’nı ve kamuoyunu ikna etmek için çalışmalar yapmıştır.

4. Milli Güvenlik Kurulu (MGK)

MGK’nın 1 Mart tezkeresinin çıkmamasında doğrudan bir etkisinin olduğunu söylemek mümkün olsa da422, Süleymaniye krizi sonrasında yaşanan süreç üzerinde önemli bir etkisi olmamıştır. Hatta bu konuyla ilgili MGK’dan bir politika önerisi bile ortaya koyulmamıştır. Örneğin Süleymaniye baskınından sonra gerçekleştirilen ilk toplantı olan 25 Temmuz tarihli toplantıda Irak konusuna değinilmemiş, yapılan açıklamada yalnızca “Ülkemizin güvenlik ve asayişini etkileyen iç ve dış gelişmeler… gözden geçirilmiş ve alınması gereken ek önlemler üzerinde durulmuştur” ifadesi kullanılmıştır.423

Ağustos ayında gerçekleştirilen toplantıda ise Irak’ta meydana gelen gelişmeler kapsamlı olarak ele alınmıştır. Yapılan açıklamada, Irak’ta barış ve
istikrarın sağlanması ve Irak’ın yeniden yapılandırılması için uluslararası ortamda meydana gelen gelişmelerin değerlendirildiği belirtilerek, Türkiye’nin Irak’taki
istikrarsızlığın bir an önce sona ermesini öncelikli politika hedefi olarak gördüğü vurgulanmıştır. Bu doğrultuda “ulusal yararlara” uygun politikalar izlenmesi gerekti belirtilmiştir.424

Son olarak 19 Eylül tarihinde gerçekleştirilen toplantıda ise, ulusal çıkarların ve güvenliğin etkinlikle korunması amacıyla Irak’ın en kısa sürede ulusal birlik ve
bütünlük içinde esenliğe kavuşması, ayrıca bölgede güvenlik ve istikrarın sağlanması yönünde Türkiye’nin verebileceği destek ele alınmıştır.425

D. Basın, Kamuoyu ve İş Dünyası

Türkiye’de de tüm dünyada olduğu gibi, Irak’a askeri müdahale konusunun gündeme geldiği ilk andan itibaren önemli bir kamuoyu tepkisi oluşmuştur. Bu tepki 1 Mart tezkeresinin geçmemesinin temel nedenlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Kamuoyundaki tepkiden çekinen AKP milletvekillerinin, özellikle de
seçimden yeni çıkmanın ürkekliği içerisinde tezkereye hayır oyu verdikleri söylenebilir.

2003 yılının Şubat ayında, dünyanın önde gelen araştırma şirketlerinden Strateji GFK tarafından gerçekleştirilmiş olan bir ankete göre Türkiye'de halkın
yüzde 90'ı savaşa karşı bir tutum sergilemektedir. Aynı araştırmaya göre halkın yüzde 83'ü de Türkiye'nin Irak konusunda ABD ile birlikte hareket etmesine karşı çıkmaktadır.426

Özel’e göre kamuoyu, hükümetin asker gönderme arzusunun gerçekte ulusal çıkar kaygılarına değil, ABD'ye hoş görünme kaygısına bağlı olduğuna inandığı için, asker gönderme kararına yönelik tepki ortaya koymuştur. Özellikle Süleymaniye krizinin sonuçları, kamuoyunda oluşan bu tepkinin artmasına neden olan temel hususlardan birisi olmuştur.427

Süleymaniye krizi sonrasında hükümetin Irak’a asker göndermek üzere yeni bir tezkere için adımlar attığı günlerde de kamuoyundaki tepkiler artarak devam
etmiştir. Yaklaşık 154 örgütün bir araya gelerek oluşturduğu “Irak'ta Savaşa Karşı Koalisyon”, tezkerenin TBMM'de reddi sonrasında, yapılan etkinlikleri daha geniş insan grupları ve bireylere ulaşacak tarzda örgütlemek üzere Küresel Barış ve Adalet Koalisyonu'nu oluşturmuştur. Bu tepkiler 7 Ekim günü zirveye çıkmış, tezkere oylaması öncesinde ve sonrasında pek çok yerde eylem yapılmıştır. AKP Genel Merkezi, TBMM, İstanbul Boğaziçi Köprüsü gibi yerler, tepkilerin ortaya koyulduğu yerlerden bazılarıdır.428

Basın kuruluşlarının ise tezkereye yönelik genel olarak olumlu veya olumsuz bir tavır sergilediğini söylemek mümkün değildir. Çeşitli basın-yayın kuruluşlarında
tezkerenin çıkartılmasını savunan ve 1 Mart tezkeresinden ders alınması gerektiğini vurgulayan yayınlar yapıldığı gibi, Süleymaniye krizinin yarattığı ortamda yeni bir tezkerenin gönderilmesinin Türkiye’nin ulusal gurur ve uluslararası saygınlığına olumsuz etki yapacağını belirten yayınlar da yapılmıştır. Bu nedenle basın yayın kuruluşlarının alınan karar üzerinde olumlu ya da olumsuz bir etki yaptığının belirtilmesi yanlış olacaktır.

İş dünyası kuruluşları ise Irak’a asker gönderme konusunda farklı görüşlere sahip olmuşlardır. TOBB sürecin başından itibaren, Türkiye'nin Irak'a asker
göndermesi ve Irak'ta bulunması yanlısı olmuştur. 1 Mart tezkeresini destekleyen TOBB, 7 Ekim tezkeresine de destek vermiştir. TÜSİAD ile MÜSİAD ise süreç içerisinde görüş değiştirmiştir. 1 Mart tezkeresini savunan TÜSİAD, 7 Ekim tezkeresine karşı çıkmış, asker gönderilmemesi gerektiğini vurgulamıştır. MÜSİAD ise 1 Mart tezkeresine karşı çıkmasına rağmen 7 Ekim tezkeresini destekleyen bir tutum sergilemiştir. Her iki kurum da görüşlerinde olan değişimin nedenini, gelinen noktanın farklı olmasıyla açıklamıştır.429

IV. Bireysel Faktörler: Erdoğan’ın Liderlik Açısından Analizi

Çalışmanın birinci bölümünde, liderlerin dış politika açısından değerlendirilebilmesi amacıyla Hermann ve diğerleri tarafından geliştirilmiş olan
yaklaşım ortaya koyulmuştu. Bu bölümde ise söz konusu kriterler kullanılarak Erdoğan’ın değerlendirmesi yapılacak ve dış politika açısından nasıl bir liderlik tipi sergilediği belirlenmeye çalışılacaktır. Bu değerlendirme, Erdoğan’ın Süleymaniye krizi ve 7 Ekim tezkeresi sürecinde sergilediği dış politika ele alınarak ve “Siyasi engellerle başa çıkma”, “bilgiye açıklık” ve “motivasyon” kriterleri kullanılarakgerçekleştirilecektir.

A. Siyasi Engellerle Başa Çıkma

Birinci bölümde ele alındığı gibi, siyasi engellere meydan okuyan liderler, karşılaştıkları sorunlara daha hızlı çözümler bularak sorunun üstesinden daha rahat gelmektedir. Siyasi zamanlama becerisi ve uzlaşı arayışı gibi özelliklere sahip olan liderlerin ise çevrelerindeki tepkilere daha duyarlı ve kamuoyunun görüşleri doğrultusunda karar almaya daha eğilimli oldukları kabul edilmektedir.430
Genel olarak bakıldığında bir karar alıcının önündeki en önemli siyasi engellerden birisinin siyasi muhalefet olması beklenmektedir. Ancak 7 Ekim
tezkeresi örneğinde, mecliste bulunan tek muhalefet partisi olan CHP’nin sergilediği muhalefetin, alınacak olan kararı etkileyebilecek boyutta olmadığı söylenebilir.
Bunun en önemli nedeni, AKP’nin tezkere kararını tek başına alabilecek meclis çoğunluğuna sahip olmasıdır.

Cumhurbaşkanı ve meclis başkanının tutumları da diğer siyasi engeller olarak
kabul edilebilir. Ancak gerek Sezer gerekse de Arınç, daha önceki bölümlerde
belirtildiği gibi, özellikle 5 ve 12 Ağustos’ta gerçekleştirilen iki toplantıdan
hükümetin iradesi sonucu ikna edilebilmiştir.

Uluslararası ve ulusal kamuoyları ise, en yoğun baskı ortaya koyan siyasi engeller olarak ortaya çıkmaktadır.431 Özellikle ulusal kamuoyu 1 Mart tezkeresinde etkisini ortaya koymuş, AKP milletvekillerinin tezkere karşıtı oy kullanmasına neden olmuştur. 7 Ekim tezkeresine giden süreçte de kamuoyunun savaş karşıtlığı artarak devam etmiş, bu baskıya rağmen Erdoğan kamuoyunun tepkisine meydan okuyarak tezkere kararını almıştır.

En önemli siyasi engel olarak kabul edilebilecek olan parti içi muhalefet ise Erdoğan’ı en çok zorlayan engellerden birisi olmuştur. Örneğin AKP Dışişleri
Komisyonu Başkanı Mehmet Dülger, ABD'nin Irak'ta “işgalci” olduğunu vurgulayarak, Irak halkının telef olmasına neden olacak bir şeyin içine girilmemesi gerektiğini belirtmiştir. Dülger, BM devreye sokulmaksızın ve uluslararası meşruiyet sağlanmaksızın Türkiye'nin Irak’a asker göndermesinin doğru olmayacağını savunmuştur.432

TBMM İdare Amiri Abdullah Çalışkan ise, “ABD'nin Irak'tan tasını tarağını toplayıp gitmesi” gerektiğini belirterek, böyle bir durumda Irak'a asker
gönderilmesinin, ABD'nin bekçiliğinin yapılması anlamına geleceğini vurgulamıştır.
Gaziantep Milletvekili Nurettin Aktaş, tezkere gelirse 1 Mart’ta olduğu gibi yine karşı çıkacağını belirtirken, İstanbul Milletvekili Emin Şirin, “askerimizin kafasına
çuval geçirilirken”, yeni bir tezkerenin getirilmesinin hükümet için çok büyük bir sükutu hayal olacağını ifade etmiştir.433

Kısacası, önündeki en büyük iki siyasi engel olan kamuoyu ve parti içi muhalefet karşısında Erdoğan, uzlaşma arayışı içinde bir tutum sergilememiş ve her
iki engele de meydan okuyarak, kendisine gelecek tepkilerin karar alma sürecinde caydırıcı bir unsur olmasını engellemiştir.
Örneğin Erdoğan’ın 12 Ekim'de yapılacak AKP Kongresi öncesinde tezkereyi Meclis'e sunarak434, bu durumun Irak'a asker gönderme fikrine karşı olan AKP
milletvekilleri arasında caydırıcı bir etkiye sahip olacağını hesaplamış olduğu söylenebilir.435 Ayrıca Erdoğan, tezkere oylaması öncesi yapılan grup toplantısında, “Bugün elimizi taşın altına koymazsak yarın hiçbir şekilde söz sahibi olamayız”436 şeklinde konuşarak tezkere kararının alınmaması durumunda ulusal çıkarların zedelenecek olmasından dolayı milletvekillerinin de sorumlu olacağını belirtmiştir.

Dolayısıyla söz konusu kararda uzlaşı sağlanıp sağlanmaması değil ulusal çıkarların korunup korunmamasının önemli olduğunu vurgulamıştır. Böylece Erdoğan aynı zamanda, grup kararı olmaksızın parti disiplinini sağlayarak liderliğini de ispatlamıştır.437

Sonuç olarak Erdoğan, Süleymaniye krizi ve 7 Ekim tezkeresi sürecinde siyasi engellere boyun eğmemiş, aksine Irak’a asker gönderme kararını alırken bu
engellere meydan okumuştur.

5 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR


***