Mülteci Gettolarında Tükenen Hayaller
Gül Atmaca,
atmaca.gul@gmail.com
12 TEMMUZ 2010
İsrail’in Gazze’ye saldırısı, Mavi Marmara olayı derken dünyanın dikkati Filistin topraklarına daha fazla çekildi. Gazze’den ajanslara düşen fotoğraflar orada yaşanan insani krizi fazlasıyla gözler önüne seriyor. Fakat zor durumda olan ne yazık ki sadece Gazze’dekiler değil; neredeyse üç nesildir komşu ülkelerde mülteci gettolarında yaşam mücadelesi veren 4 milyondan fazla Filistinli var.
İsrail-Arap Savaşı’nın (1948) ardından topraklarından olan yüzbinlerce Filistinli “geçici” olarak kamplara yerleştirilmişti. Birleşmiş Milletler Mültecilere Yardım Kuruluşu (UNRWA), bu insanlara sağlık, eğitim, barınma, kurtarma ve sosyal yardım vermek üzere yine geçici olarak 1949’da kurulmuştu. Fakat kampların kurulmasının üzerinden 62 yıl geçti, ne Filistin Devleti var ortada ne de topraklarına dönebilen Filistinliler!
UNRWA bugün Batı Şeria (Doğu Kudüs dahil), Gazze, Lübnan, Suriye ve Ürdün’ü kapsayan beş ayrı bölgede sayıları 4 milyon 700 bini geçen mülteciye hizmet vermeyi sürdürüyor. Ürdün, Lübnan ve Suriye “nasıl olsa UNRWA’nın alanına giriyor” düşüncesiyle uluslararası anlaşmaların zorunlu kıldığı sorumluluklardan kaçıyor. Filistinli mültecilerin yükü, tek bir kuruluşun altından kalkamayacağı kadar ağır. Bir de BM genelinde olduğu gibi burada da bütçe ve personelde kısıtlamaya gidileceğini düşünürsek sorunun daha da dallanıp budaklanacağını öngörmek zor değil.
Mültecileri Siyasi Koz Olarak Kullanmak
İsrail’in saldırganlığı ve işgali ortada, ancak son 60 yıla bakınca mülteci sorununun çözümsüzlüğe mahkum edilmesinde Arap devletlerinin de payı olduğunu görüyoruz. Filistinlere kötü davrandığı için İsrail’i kınayan Arap dünyası, kendi topraklarındaki hak ihlalleri söz konusu olunca ikiyüzlü davranıyor. Bazı Arap devletleri topraklarındaki Filistin mültecilere daha fazla hak verir de yaşam koşullarını düzeltirlerse, onlardan ilelebet kurtulamayacaklarından ve buna güvenen İsrail’in de Filistin Devleti’ni tamamen unutacağından çekiniyor.
Çözümsüzlüğün diğer belki de daha önemli bir nedeni ise bu meselenin siyasi bir koz olarak kullanılması. Arap liderlerin, Ürdün’ü bir dönem tabiri caizse halsiz bırakan, Lübnan’ı karıştıran Yaser Arafat’ı pek sevmedikleri biliniyor. Arafat’ın Filistin davasına destek almak için Arap devletlerini, ülkelerinde istikrarsızlık yaratmakla tehdit ettiği de sır değil. Ürdün, Lübnan ve Suriye’de Filistinli mültecilere yönelik sağlıklı ve bütüncül bir yaklaşımın varlığından söz edemeyiz. (Aşağıda, ülke ülke verilen bölümde bunun ayrıntılarını göreceksiniz.)
Camp David’de, 2000 yılında yapılan zirvede görüşmeciler arasında yer alan eski İsrail Dışişleri Bakanı Şolomo Ben Ami, İsrail’in mülteci krizindeki sorumluluğunu açığa çıkaracak belgeleri gizlemeye çalıştığını itiraf ederken, Arafat’ın da konuya duyarsız kaldığını belirtiyor. Arafat için “Daha çok Kudüs meselesine odaklanmıştı” diyor.
ABD’nin eski İsrail ve Mısır Büyükelçisi Daniel C. Kurtzer ise (Obama’ya danışmanlık yapıyor) bugüne kadar gelmiş geçmiş Amerikan hükümetlerinin İsrail-Filistin anlaşmazlığından en hassas nokta olan mülteci sorunuyla yüzleşmemek için direndiğini itiraf ediyor. Kurtzer, “kimse bu mültecilerle ne yapacağını bilmiyor” diye de ekliyor.
Kamplardaki Filistinliler arasında sadece İsrail yüzünden topraklarından olanlar yok; zamanında Saddam’a destek verdi diye Kuveyt ve diğer Körfez ülkelerinden kovulan 250 bin kişi, ikinci Körfez Savaşı’ndan sonra Irak’tan kovulan on binlercesi de mülteci kamplarında kalıyor.
Arap devletleri İsrail’i kınamaktan fazlasını yapmak istiyorlarsa örneğin Suudi Arabistan, topraklarında yaşayan 240 bin Filistinliye entegrasyon yolunu açabilir. ABD’den milyarlarca dolar yardım alan Mısır, yaklaşık 70 bin Filistinliye yasal haklarını verebilir.
Yıpranmış Milliyetçilik Yerine Cihat
Tecrit edilmiş, en temel insani ve ekonomik haklardan yoksun bırakılmış, kamplara tıkılmış, gerçekçi olmayan beklentilere kurban edilmiş, kırılmaya hazır fay hatları üzerindeki bu insanlar, Uluslararası Kriz Grubu’nun (ICG) raporunda da belirtildiği gibi “patlamaya hazır bir bomba” gibi.
Tahliye ve tecrit, bu insanları bir zamanlar kamplara hâkim olan ancak epey yıpranmış Filistin milliyetçiliğinden cihat anlayışına sürükleme tehlikesini barındırıyor.
Fransız akademisyen Bernard Rougier, bu kadar dışlanma ve marjinalleşme sonucunda Filistinlilerin kaybedilmiş anayurtla bağlarının iyice yıprandığını söylüyor. “Hergün Cihat” kitabının yazarı Rougier’ göre birçok Filistinli bu “başarısızlığa uğramış milliyetçiliği” bırakıp çağımızın El-Kaide ile özdeşleşen radikal akımlarına yöneliyor. Kendileri için yeni bir aidiyet kurup, “dünya çapında Sünni İslamcı davanın koruyucusu ve savunucusu olarak duyuruyorlar kendilerini…” Laik Filistin milliyetçiliği vaadinin solup da yerine “sınırları olmayan Müslüman cenneti” vaadinin nasıl geçtiğini anlamak zor değil sanırım.
Filistin Mültecilerin Yaşadığı Başlıca Ülkeler:
Ürdün
En fazla Filistinli mülteci Ürdün’de bulunuyor. Ürdün’de on resmi, üç resmi olmayan kampta yaklaşık 1 milyon 900 bin kişi yaşıyor. Ürdün nüfusunun 6 milyon olduğunu düşünürsek nüfusun neredeyse üçte biri Filistinli mülteciden oluşuyor. Bu insanlar vatandaşlık haklarının hepsine sahipler. (Sadece, Gazze Şeridi’nden gelen 120 bini geçici pasaporta sahip ki bunlar, oy verme ve çalışma hakkından yoksun.)
Ne var ki, Ürdün’deki mülteciler vatandaşlıklarının kaldırılması tehdidiyle karşı karşıya. Filistinliler bırakın on yıl yirmi yıl, beş yıl öncesindeki kadar bile güvende hissetmiyorlar kendilerini. Filistin karşıtı olarak bilinen İçişleri Bakanı Nayif el-Kadı, “İsrail’in Ürdün’ü bir Filistin devletine dönüştürme çabasının önüne geçmek” iddiasıyla bazı Filistinlilerin vatandaşlıktan çıkarılacağını söylemişti.
Ürdünlülerin Filistinli misafirlerinden korkmak için nedenleri var. 1970’de, Arafat’ın El Fetih Örgütü ile Kral Hüseyin’in kuvvetleri arasında “Kara Eylül” olarak anılan iç savaşı unutmuş değiller. Kara Eylül, 1971'de Ürdün’ün Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) Ürdün'den çıkarmasından sonra El-Fetih içinde kurulan silahlı grubun adı oldu. Örgüt adını 1972 Münih Olimpiyatları’nda 11 İsrailli sporcuyu rehin alarak adını duyurdu ki rehinelerin hepsi kurtarma operasyonu sırasında ölmüştü. Bu arada, Kara Eylül’ün lideri Muhammed Ude (73) 3 Temmuz 2010 günü hayatını kaybetti. Ebu Davud olarak ta bilinen Ude’nin Suriye’nin başkenti Şam’a yakın Yarmuk mülteci kampında toprağa verildiği belirtildi. Ude’nin kızı, babasının birgün Filistin’e dönme hayaliyle yaşadığını söyledi.
Lübnan
Lübnan’da 12 ayrı kampta UNRWA’ya kayıtlı yaklaşık 425 bin mülteci bulunuyor. Bu, nüfusun yüzde 10’unu oluşturuyor. Lübnan’daki Filistinli mülteciler, birçok temel haktan yoksun. Lübnan’da Filistinlilerin 2001 yılından itibaren mülk edinmeleri, sahip oldukları mülkü çocuklarına bırakma hakları ellerinden alındı. Yine o tarihten bu yana doktorluk, avukatlık, eczacılık gibi 20 mesleği yapmalarına izin verilmiyor. Lübnan’da yaşayan Filipinli, Sudanlı vb yabancıların hali de pek parlak değil ama onların en azından başvuracakları büyükelçilikleri ya da en kötü koşullarda dönecekleri bir ülkeleri var. Oysa, koşulları beğenmeyen Filistinlinin dönecek bir ülkesi bile yok!
Lübnan’nın din ve etnisite ayrımı üzerine kurulu sistemi, mülteci sorununun çözümünü de olumsuz etkiliyor! Lübnan’da çoğunluğu Sünni Müslüman olan Filistinlilerin mültecilik statüsünden çıkıp vatandaş olması halinde zaten hassas olan dengelerin daha da zorlanacağından korkanlar var.
Lübnan’da Filistinliler ikinci sınıf vatandaş muamelesi görüyor, hatta İsrail’den sonra Filistinlilere en kötü davranılan ülke burası. Lübnan’daki mülteci kamplarında tarihte eşi benzeri az olan katlimalar yaşandı: 1982’de Sabra ve Şatila kamplarındaki katliamda, aşırı sağcı Hristiyan Falanjist milisler İsrail Ordusu ile işbirliği yaptı. Yine 1980’lerde Şii Emel milisler kamplarda katliamlar yaptılar. Lübnan ordusu, kısa bir süre önce “teröristleri” yok etmek amacıyla ülkenin kuzeyindeki bir kampı bombaladı....
Suriye
Suriye’de dokuzu resmi üçü resmi olmayan toplam 11 kampta 467 binden fazla Filistinli mülteci yaşıyor. Mülteciler, Suriyelilerle aynı haklara sahipler ama vatandaş olamıyorlar. Oy kullanamıyorlar, Suriye pasaportu alamıyorlar. Suriye’deki Filistinliler çalışma, ticaret yapma hakkına sahip. Ancak ekili arazi sahibi olamıyorlar, bir evden fazlasını da satın alamıyorlar.
Hamas’a destek verdiği bilinen Suriye, mülteci konusunu zaman zaman siyasi koz olarak kullanmaktan vazgeçmiyor; El Fetih’i zayıflatıp Hamas’a destek vererek İsrail üzerindeki baskısını arttırma yoluna gidiyor. Suriye’nin Lübnan’a askeri ve siyasi müdahelesi yüzünden buradaki mülteci kampları bombaların kolaylıkla elde edildildiği, yapıldığı, saldırıların idare edildiği yerlere dönüşmüş durumda. Lübnanlı araştırmacı Tony Badran, "Suriye’nin durumun normalleşmesinden çıkarı olmaz ki…” diyor.
http://orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=882
***
