12 EYLÜL ASKERİ DARBESİ’NİN GENÇLİĞİN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. BÖLÜM 23

12 EYLÜL ASKERİ DARBESİ’NİN GENÇLİĞİN  ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. BÖLÜM 23

1970’ li yılların ortasından itibaren ülkede çatışmalar hız alır, sokak aralarında 
hesaplar görülür, defterler dürülür. Kamplaşma iyice artar ve sonra silahlar girer devreye. Her gün her yerde cinayetler işlenir. Cinayetler 70’ li yılların sonuna doğru katliamlara dönüşür ve sonra tepedeki isimlere ulaşır. Hala yokluk devam etmektedir, insanlar ölmektedir ama siyasiler birbirine laf yetiştirmektedir. Önlerindeki sorunu görmezler, ihtimal vermezler, yollarına devam ederler. Ne var ki askerlerin de sabrı tükenmiştir, gidişata dur denilecektir. 

12 Eylül 1980’ de ülke 3. darbeye uyanır. Kenan Evren ve beraberindeki generaller ülke yönetimine el koymuştur. Parlamento feshedilir, sendikalar- dernekler kapatılır, arkasından partiler kapatılır. Gidişata dur demeyenler de al -aşağı edilmişlerdir. Bir anda kitlesel tutuklamalar başlar. İnsanlar tutuklanır, fişlenir, hapishanelere gönderilir, işkencelerden geçirilir ve hatta bazıları idam edilir. İdam edilenlerin içerisinde yaşı tutmayan bir çocuk bile vardır. Askerler hem serttir hem tavizsiz…Ülke 12 Eylül karanlığına bürünür. 
12 Eylül aslında ne başlangıçtır ne de son. 12 Eylül en şiddetlisinden acıdır, en 
koyusundan hüzün, en derininden umutsuzluk… Çaresizliktir aslında, boyun eğmektir ve de susmak. 12 Eylül anlatılamayandır, tarif edilemeyen ve unutulamayan. Aslında bir tıkaçtır en kalınından ülkenin gelecek yıllarında boğazına oturan…Sahip çıkılamayandır ve de tartışılamayan. 12 Eylül bir milattır aslında, hiç bedende ruh bırakmayan… 12 Eylül ile birlikte Türkiye suskunluğa gömüldü. Gerek tutuklananların gerek fişlenenlerin aileleri yıllarca mağdur oldu. Ülke depolitizasyona sürüklendi. Aynı anda düşünceler de fişlendi. 80 öncesinde ülkeyi kıskıvrak sarmış olan terör bu kez devlet eliyle resmileşti. Cezaevlerinde insanlar işkencelerden geçirildi, hor görüldü. Bir insanlık ayıbı yaşandı ama bu ayıbı üstlenen de olmadı. Sayısız insan takip edilmekten bitap düştü, akıl 
sağlığından oldu. Kısıtlı yaşamdansa özgür ölmeyi tercih edenler oldu. 70' li yılların gençliği idealistti. Sağcısı olsun, solcusu olsun bir idealleri vardı ve fakat onlar da zaman içerisinde dejenerasyona uğramış oldu. 

1970' li yılların ortalarında başlayıp yıllarca Türkiye' yi kasıp kavuran siyasal şiddet olayları 12 Eylül askeri müdahalesiyle birlikte "bir gün" içerisinde hissedilebilir bir biçimde azaldı ve kısa bir süre büyük ölçüde durdu. 48 ilde sıkıyönetim uygulamasına gidildi, sokağa çıkma yasağı getirildi. Özellikle yasadışı sol örgütler hızla çökertilerek etkisiz hale getirildi. 

1983 seçimlerinin ertesine kadar süren 12 Eylül dönemi boyunca MGK her şeye hâkim oldu, her şeyi yasakladı. Sonrasında da anayasayı değiştirdi, arkasında payidar bıraktı. Zira MGK’nın 3 yıl boyunca uyguladığı her şey anayasaya dökülmüş, resmileşmişti. Anayasa bundan sonrası için de bağlayıcı hükümleriyle halkın tökezlemesine sebep olmaya devam edecekti. 

Gerek rejimin getirdikleri ve yeni anayasa gerek 24 Ocak Kararları, liberal ekonomi, serbestleştirme, özelleştirme halkı toptan cendereye almıştı. Ekonomik kararlar paket programı ekonomide iyileştirme yapılmak üzere uygulamaya konulmuş ama ekonomi dibe vurmuştu. Yolsuzluk, vurgunculuk, iş bitiricilik, yankesicilik, dolandırıcılık, mafya ve derin devlet ilişkileri 80 sonrası topluma kazandırılan kavramlar olarak belleklerde durmaktadır. 

12 Eylül sonrası artık her şey dış güçlerin planladığı ve özlediği şekildedir ki bunda en büyük rol ABD’ nindir. Büyük tehlike solcular ortadan kaldırılmış, toptan cezaevine gönderilmiş, işkencelerden geçirilmiş ve kimisi de idam edilmiştir. Sol diye bir şey kalmamıştır artık. Devlet idaresine karışacak olan da yoktur. Halk sinmiştir, korku ve dehşet her yanını kuşatmıştır. Gençlik bloke olmuştur. Ekonomi ile birlikte sanal dünyalar yaratılmış, halka umut dağıtılmış tır. Ne acı ki 80 sonrası alınan kararlar ile, liberal bakış açısı ile, 
serbestleştirme-özelleştirme mantığı çerçevesinde zengin daha zengin olmuş, fakir iyiden iyiye fakirleşmiştir. Arkasından zincirleme kitlesel göçler gelmiştir. Kentlileşme çabası ve kentlileşememe statü ayrılıklarını, yaşamsal biçim farklılıklarını ve sınıfsal çatışmaları doğurmuştur. Sonrasında herkes kısa yoldan köşe dönme sevdasına tutulacak ve kendinin olmayana sahip olmak adına her yol deneyecektir. 

Toplum depolitize edilmeye çalışılırken iktidara gelen ANAP’ın izlediği politikalar 
uzun vadede başarıya ulaşamasa da siyasal ve toplumsal bağlamda büyük vizyon değişikliklerinin olmasını sağlamıştır. İletişim teknolojilerinde meydana gelen inanılmaz değişim ve yenilikler halkın önüne kondukça tüketim çılgınlığı baş gösterecektir. Halk olmayan parası ve kısıtlı imkânlarıyla, dar bütçesiyle tüketim pastasından pay almaya girişecektir. Bu değişim rüzgârı kısa sürede ailevi değerleri yozlaştıracak ve arkasından toplumsal çöküş başlayacaktır. 

12 Eylül askeri müdahalesi sonrasında ara rejim iktidarının icraatları belleklere balyoz gibi inmiştir. Halk başta önceki buhrandan kurtulmak için tek yolun askeri rejimden geçtiğine inanmış olsa da sonrasında yaşadıkları pişmanlığına ölçüt olmamıştır. Ara rejim ile birlikte yönetenler ile yönetilenler arasında kopukluk doğmuş ve asker ile idari elit kadroların gerçekleştirilen yenilikleri topluma benimsetmeye çalışmaları ve buna dayanak olarak halkın gereken birikime sahip olmadıkları düşüncesiyle hareket etmeleri otoriter bir yönetimin sergilenmesine neden olmuştur. Demokrasiye duyulan ihtiyaç her geçen gün artmış ve fakat 
demokrasi halkın ulaşamayacağı bir yerlere kaldırılmıştır. MGK sindirmede, dayatmada ve kanı durdurmakta iddialıdır ve de başarılı. Zira Kenan Evren 11 Eylül günü akan kanın 12 Eylül ile nasıl durduğunu ‘’Bir elimde Kur’ an, Bir elimde Devlet’’ (Platon’ un Devlet Kitabı) diye açıklayacaktır. Halk da dolayısıyla dini elden bırakmayacak ve ülkenin geleceğini buna göre şekillendirecektir. 

Siyasal hayata bakan yönüyle 12 Eylül sonrası meydana gelen gelişmeler, devletçilik anlayışının yıkıldığı, sınırlı devlet anlayışının benimsendiği ve bireyin daha ön planda olduğu bir anlayışa doğru dönüşüme uğramıştır. Toplum hayat gailesine düşmüştür ki 80 sonrası bireycilik tavan yapar. Herkes kendi için ve anlık yaşamaya başlar, bencil yaşamlar had safhadadır. Vur patlasın-çal oynasın zihniyeti halkı derinden yaralar, ilişkiler erozyona uğrar. 12 Eylül amacına ulaşmıştır. Apolitik bireyler kendi kişisel ihtiyaçlarını farklı yollardan karşılar olmuştur. Nasıl olsa siyasete bulaşmıyordur. Devletin kendinden istediği budur, o da yerine getirecektir. Düşünmeyecek, sorgulamayacak, ahkâm kesmeyecektir. Zaten bunlar üzerine vazife değildir. O 80 sonrası asparagas haber yapan gazeteler, 90’ lı yıllar ile birlikte zirveye oturan TV kanalları ile uyuyacaktır, uyutulacaktır. Medyalaşma ve magazinsel basın halkı kıskıvrak ele geçirecek ve iliklerine kadar vampir edasıyla sömürecektir. Ne gençlik kalacaktır ne de ideal ana baba modelleri. Varsa yoksa avuç açma, avuç ovuşturma ve 
avuç ovuşturanlara kölelik başlayacaktır. 12 Eylül ile birlikte insanların bedenleri kalmıştır sadece, zaten MGK ruhları söküp almıştır sinsice. Safi fizikleri ile uğraşacaktır insanlar, zira rejim sonrası beyinlerin dolması bir şey ifade etmemektedir daha fazla aslında. 12 Eylül kökten çöküştür bir yerde. Demokrasi çökmüştür, askerin güvenilirliği ve karizması çökmüştür, devlet baba çökmüştür. 80 öncesi ve sonrası olmak üzere iki kavşak vardır artık Türk toplum hayatında. Ahlaki erozyon yaşanmıştır, değerler bozulmuştur, Batı’ ya adapte olabilme telaşıyla özünden kopma sağlanmıştır. 12 Eylül sonrası başka bir toplum,  bambaşka bir gençlik vardır artık. Her şeyden çok çabuk yorulan, üşengeç, düşünmeye aciz, okumayı hepten bırakan, uymacı, rahat ve de salaş, üretemeyen ama pek çok tüketen yığınlardan oluşmuştur toplum. Kimse düzeltemez artık onu, zira kendi istemedikten sonra. Uyum en güzel şeydir, derlemeyse hayat; uymamak ise hiçbir şey, acizlikse kabahat. Bu ülkede her ne yapılırsa yapılsın 12 Eylül’ ün enkazı kalkmayacaktır asla. 80 öncesi devrimcilikle uğraşan ya da ülkücü olan gençler ağır bir eziyetten geçmiştir. Zira telafisi 
mümkün olmaz. Darbe ile birlikte yaşamları sekteye uğramıştır, uğratılmıştır. Yaşadıklarını anlatanlar, anlatabilenler vardır bir de anlatamamış olanlar. Ruhları sökülmüş olanlar... İlaçları yoktur artık onların. 

Öte yandan 80’ de çocuk olanlar ise bugünün anne-babalarıdır ki onlar da dönemin anne ve babalarının çocuklarıdır. Çok çarpıcı olan ve göz ardı edilmemesi gereken şudur ki, yakınları davalarda yargılanan, işkenceler gören o zamanlarda 7-8 yaşlarında olup, en çetrefilli zamanlarında Mamak' ta kalan babaların, anaların çocukları. İçlerine acı tohumları atılmış, korku sularıyla sulanmış çocuklar. Yani şimdinin çocuk yetiştiren, çalışan anneleri, babaları....  

Ruhları ne derece sağlıklıdır acaba? 

Cevabı yoktur asla... 

Dönemin sinmiş, sindirilmiş, her şeyden korkan, gölgelerinden kaçan 
çocukları...Üstelik bugün hala korkusunu atamamış,*272 bugün hala söz söylemeye, düşünce bildirmeye korkan çocukları...12 Eylül’ ün çizdiği, yaşam hakkını ellerinden aldıkları, püskürtülmüş çocukları... 

12 Eylül unutulmaz bu ülkede dolayısıyla, unutulamaz...Unutulmasına zaten koşullar izin vermez. 12 Eylül bir kilometre taşıdır ki o taş yerinden hiç oynamaz. 12 Eylül gelişmekte olan, önü açık olan, belki de nice bilim adamı yetiştirecek olan bir ülkenin önünü kesmiştir. 

Bilinçli ya da bilinçsiz, artık çok da önemli değildir. Önemli olan bundan sonra ülkenin güneşe duracağı günlerde tekrar ayağına darbelerin dolanmamasıdır. 
Zira bedeller ödenmiştir, defterler dürülmüştür, ruhlar salkım saçak bedenler içinde durmaktadır. Dolayısıyla gerek yoktur yeni acılara, acı yaşatacaklara, acı 
yaşatanlara.

..Bir ülke kaç sefer bedel ödemelidir kendini bulana kadar zira? 
  Bedeller çoktan bir asra bedel olmuştur nasıl olsa... 272 


BİBLİYOGRAFYA 

I-SÜRELİ YAYINLAR 

A- GAZETELER 

Akşam Gazetesi 
Evrensel Gazetesi 
Gazete Habertürk 
Hürriyet Gazetesi 
Radikal Gazetesi 
Referans Gazetesi 
Sabah Gazetesi 
Star Gazetesi 
Taraf Gazetesi 
Yeni Şafak Gazetesi 
Zaman Gazetesi 

B- DERGİLER 

Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 
Aksiyon Dergisi 
Cogito 
Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 
Toplumsal Tarih Dergisi 
Üniversite ve Toplum 

II- KİTAPLAR, İNCELEME, ANILAR VE MAKALELER 

AHMAD Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye, Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayınları, İstanbul, 1994. 
AHMAD Feroz, Modern Türkiye’ nin Oluşumu, Çev. Yavuz Alogan, Kaynak Yayınları, 2. Baskı. İstanbul, 1999. 
İNSEL Ahmet, Demokrasinin Sancılı Yılları, Cumhuriyet Ansiklopedisi, Yapı Kredi Yayınları, c. 3, İstanbul, 2002. 
AKSOY Cahide (İleri), Babam Tevfik İleri, I.C., Ankara 1977. 
AKŞİN Sina, Bülent Tanör ve Korkut Boratav, Yakınçağ Türkiye Tarihi, Milliyet Yayınları, 2. Cilt, İstanbul, 2005. 
AKYAZ Doğan, Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002. 
ALKAN Türker, Gelişen Ülkelerde Aydınlar ve Siyaset, Ankara, 1977. 
ALTAN Ahmet, Darbelerin Ekonomisi, AFA Yayınları, İstanbul, 1990. 
ARCAYÜREK Cüneyt, Demokrasi Dönemecinde Üç Adam, Bilgi Yayınevi, 3. Baskı. İstanbul, 2000. 
ARCAYÜREK Cüneyt, 12 Eylül’ e Koşar Adım, Bilgi Yayınları, 2.baskı, İstanbul, 1988. 
ARCAYÜREK Cüneyt, Müdahalenin Ayak Sesleri, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2. Basım, 1986. 
ATILGAN Gökhan, Yön-devrim Hareketi/ Kemalizm ile Marksizm Arasında Geleneksel Aydınlar, Yordam Kitap, 2. Baskı, Ekim 2008. 
BALBAY Mustafa, 12 Eylül-Sol Kırımı/ 78’ liler, Cumhuriyet Kitapları, 2. Baskı, İstanbul, Kasım 2008. 
BİRAND Mehmet Ali -Rıdvan Akar, 12 Eylül, Türkiye’ nin Miladı, Doğan Kitapçılık, 5. baskı, İstanbul, Eylül-2006. 
BİRAND Mehmet Ali, DÜNDAR Can, ÇAPLI Bülent, Demirkırat- Bir Demokrasinin Doğuşu, Doğan Kitapçılık, 10. Baskı, İstanbul-2005. 
CEMAL Hasan, Kimse Kızmasın Kendimi Yazdım, Doğan Kitapçılık, 2008. 
ÇAVDAR Tevfik, Türkiye’ nin Demokrasi Tarihi, İmge Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2004. 
ÇAY Abdulhaluk, Her Yönüyle Kürt Dosyası, Boğaziçi İlmi Araştırmalar serisi:15, Ankara- 1993. 
DOĞAN İlyas, “Çok Partili Dönem ve Türkiye’de Sivil Toplum, (1945-2000)”, içinde: Kamu Hukuku Arşivi (KHukA), Cilt 10, Sayı 2, Eylül 2007. 
DURSUN, Davut, “Demokrasi Sorunu ve Türkiye”, Ed: Davut Dursun, Demokrasi Sorunu ve Türk Demokrasisi, Şehir Yayınları, İstanbul, 2001. 
ERDOĞAN Mustafa, Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset’’, Liberte Yayınları, 4.Baskı, Ankara,2003. 
ERKAN, Rüstem, Kentleşme ve Sosyal Değişme, Bilimadamı Yayınları, Ankara, 2002. 
ERSEVER Ahmet Cem, ‘’Kürtler, PKK ve Abdullah Öcalan’’, Ankara, 1993. 
ERTUNÇ Ahmet Cemil, Cumhuriyetin Tarihi, Pınar Yayınları, 2. baskı, İstanbul, 2004. 
EVREN Kenan, Kenan Evren’ in Anıları, Milliyet Yayınları, 2. Cilt, İstanbul, 1991. 
EVREN, Kenan ‘’Zorlu Yıllarım’’, Milliyet Yayınları, 1. Cilt, Mayıs 1994. 
GEREK Nüvit ‘’Siyaset Bilimi’’ Anadolu Üniversitesi, Açık öğretim Fakültesi Yayını, 1.baskı, Eskişehir, Ekim 2004 
GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınları, 2. Baskı, Bursa, 2004. 
GÖZÜBÜYÜK Şeref, Açıklamalı Türk Anayasaları, Turhan Kitabevi, Ankara, 1993. 
GÜRBİLEK Nurdan, ‘’Vitrinde yaşamak- 1980’ lerin kültürel iklimi’’, Metis Yayınları, 1992. 
HALE William, Türkiye’de Ordu ve Siyaset (1789’dan günümüze), Çev. Ahmet Fethi, Hil Yayıncılık, İstanbul, 1994. 
IŞIK Mehmet, ‘’Türkiye’ nin Karanlık Penceresi’’, Karma Kitapları,1. Baskı, İstanbul, Ekim 2007. 
JASCHKE Gotthard, ‘’Yeni Türkiye’ de İslamlık’’, Çev. Hayrullah Örs, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1976. 
KARATEPE Şükrü, Darbeler Anayasalar ve Modernleşme, İz Yayıncılık, 3. Baskı, İstanbul, 1999. 
KARPAT H. Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul, İstanbul Matbaası, 1967. 
KILINÇ Erol, ‘’İhtilal, ihtiras ve 68 kuşağı hakkında’’, Ötüken Neşriyat, 2008. 
KONGAR, Emre, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999. 
KONGAR Emre, 12 Eylül Kültürü, Remzi Kitapevi, 5. Basım, İstanbul, Temmuz 2007. 
KONGAR, Emre, 21. Yüzyılda Türkiye 2000’li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999. 
MAVİOĞLU Ertuğrul, Asılmayıp Beslenenler / Bir 12 Eylül Hesaplaşması 1, İthaki Publishing,4. Baskı, Ağustos 2006. 
MAVİOĞLU Ertuğrul, Apoletli Adalet/Bir 12 Eylül Hesaplaşması-2, İthaki Publishing, 2. baskı, Ekim 2006. 
MAVİOĞLU Ertuğrul, Bir 12 Eylül Hesaplaşması-3/ Bizim Çocuklar Yapamadı, İthaki Yayınları-1 Baskı, İstanbul, Eylül 2008. 
MAZICI Nursen, Türkiye’de Askeri Darbeler Ve Sivil Rejime Etkileri, Gür Yayınları, 9. Baskı, İstanbul,1989. 
Milli Güvenlik Konseyi Genel Sekreterliği, 12 Eylül Öncesi ve Sonrası, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2.baskı, Ankara, Aralık 1981. 
MUMCU Uğur, Kürt Dosyası, Tekin Yayınları, İstanbul, 1993. 
ÖRS Birsen, Türkiye’de Askeri Müdahaleler, İstanbul, Der Yayınları, 1996. 
ÖZBUDUN Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 7. Baskı. Ankara, 2002. 
ÖZCAN Nihat Ali, PKK Tarihi, İdeolojisi ve Yöntemi, Asam Yay, Ankara, 1999. 
ÖZDEMİR Hikmet, Kalkınmada Bir Strateji Arayışı/Yön Hareketi, Bilgi Yayınevi, 1. Baskı, 1986. 
ÖZKAN Tuncay, Bir Gizli Servisin Tarihi (MİT), Milliyet Yayınları, 6.Baskı, İstanbul, 1999. 
ÖZTÜRK, Osman Metin, Ordu ve Politika, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1993. 
PARLA, Taha, Türkiye’nin Siyasal Rejimi, 1980–1989, İletişim Yayınları, Üçüncü Baskı, İstanbul, 2002. 
RUSCUKLU Bülent, Demokrat Parti’ den 12 Eylül’e, Alfa yayınları, 1.basım, İstanbul, 2008. 
Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, ‘’Sıkıyönetime giden yolda vuku bulan olaylar zinciri’’ 7.cilt. 
SOYSAL Mümtaz, 100 Soruda Anayasa’nın Anlamı, Gerçek Yayınevi, 6. Baskı, İstanbul, 1986. 
SÖNMEZ Mustafa, ‘’Türkiye Ekonomisi’ nde Bunalım’’, Belge Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1982. 
ŞADİLLİ Vedat, Türkiye’ de Kürtçülük Hareketleri ve İsyanlar, Kon yayınları, 1980. 
TANİLLİ Server, Dünyayı Değiştiren On Yıl, Say Yayınları, 3. Basım, İstanbul, 1990. 
TANÖR Bülent, İki Anayasa, Beta Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1994. 
TANÖR Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 1789-1980, Yapı Kredi Yayınları, 9. Baskı, İstanbul, 2002. 
TANÖR Bülent ve YÜZBAŞIOĞLU Necmi, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa 
Hukuku, Yapı ve Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2001. 
TEKİN Arslan, Milliyetçi Hareket' te Yeni Dönem ve Dr. Devlet Bahçeli, 2. baskı, İstanbul 1998. 
TRENTO Angelo, Castro and Cuba : From the Revolution to the Present, Arris boks, 2005. 
TURGUT Hulusi, 12 Eylül Partileri, ABC Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1986. 
TÜRKEŞ Alparslan, Savunma, Kamer yayınları, İstanbul, 1998. 
TÜRKÖNE Mümtaz’ er, Darbe Peşinde Koşan Bir Nesil-68 Kuşağı, Nesil yayınları- 5.baskı, İstanbul, Kasım 2008. 
Türk Tarih Kurumu, 12 Eylül Öncesi ve Sonrası, TTK Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1981. 
ULUGAY Osman, 24 Ocak Deneyimi Üzerine, Hil Yayınları, 1984. 
ÜLKÜ İrfan, Alparslan Türkeş- Fırtınalı Yıllar, Kamer Yayınları,2. baskı, İstanbul, 1998. 
VELİDEDEOĞLU Hıfzı Veldet, 12 Eylül / Karşı devrim, Evrim Yayınları,2. Baskı, İstanbul,1990. 
YAVİ Ersal, İhtilalcı Subaylar, 3.kitap, Yazıcı Yayınevi, İzmir,2005. 
YETKİN Barış, Kırılma Noktası-1 Mayıs 1977 Olayı, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, 2. basım, Antalya, Mart 2007. 
ZÜRCHER Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev. Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, 4. baskı, İstanbul 1999. 

III. GAZETE, DERGİ VE DİĞER INTERNET MAKALELERİ: 

AKAT Asaf Savaş, ‘’24 Ocak İstikrar Programı’’, www.akat.bilgi.edu.tr. 
AKÇURA Belma, Emekli Albay Ümit Kardaş’ la 12 Eylül’ ü Konuştuk / ‘’PKK Bu Noktaya 12 Eylül ile Geldi’’, www.milliyet.com.tr, 12 Eylül 2005. 
AKTUNA: ‘’Bizi de, Askeri de Kandırdılar’’, www.aksiyon.com.tr, 30.01.2006. 
ALTAN Mehmet, ‘’24 Ocak 1980 bir Milattır’’, Star Gazetesi, 24 Ocak 2009. 
ALTINTAŞ Hakan, ‘’Türk Siyasal Sisteminde Siyasal Partiler ve Kentleşmenin Kutuplaşma Sürecine Etkileri’’, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi (5) 2003. 
HALİS Müjgan, Jülide Aral: ‘’Benim 68’ im mazbut ve cinsiyetsizdi!’’, Sabah Gazetesi- Pazar Sabah (ek), 05.07.2009. 
ARAS Ufuk, ‘’12 Eylül’ ün izleri’’, 12 Eylül 2008 Cuma, NTVMSNBC.COM 
AYAN Sezer, ‘’ Siyasi Yapılanma Sürecinde 1961 ve 1982 Anayasası’’,C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, 2007. 
AYDIN Erdinç, ‘’12 Eylül Darbesi ve Ulus’ un Türk Silahlı Kuvvetleri’’, Politika Dergisi, 11/11/ 2008, http://www.politikadergisi.com/ 
BAKİ Mehmet, ‘’Numan Kurtuluş: 28 Şubat’ ta Kaybettiğimiz Tabanımızı Kazanacağız’’, Aksiyon Dergisi, 27 Ekim 2008. 
‘’Banker Kastelli Dürüst Öldü’’, Star Gazetesi-Güncel Haber, 03.06.2008. 
BARDAKÇI Murat, ‘’12 Eylül sonrası Çocuklara Konan İsimler’’, Sabah Gazetesi, 01.02.2007. 
‘’Başbuğ Alparslan Türkeş’’, www.bozkurtmhp.com.tr 
BAŞTÜRK Dicle- AKTAŞ Turan - KARAGÖZ Fikret, ‘’12 Eylül’ ün Cehennemiydi’’, Taraf Gazetesi, 12.09.2008. 
BAYER Yalçın, ‘’Türk İş Hak Arayamıyor’’, Hürriyet Gazetesi, 14.07.2009. 
BELGE Murat, ‘’12 Eylül’ den bugünlere’’, Radikal Gazetesi, 29.07.2003 
BELGE Murat, ‘’Yönetme Başarısı’’, Taraf Gazetesi, 29.06.2008. 
BERBEROĞLU Enis, ‘’Banker Kastelli 26 yıldır Ölüydü’’, Hürriyet Gazetesi, 03.06.2008. 
BERKTAY Halil, ‘’Türkiye, 12 Eylül Darbesi’ ne Adım Adım Hazırlanmıştı’’, Taraf Gazetesi, 30 Eylül 2008. 
BİLGEN Ayhan, ‘’Mesele 12 Eylül ile Yüzleşmek’’, Yeni Şafak Gazetesi, 13.09.2008. 
CAN Eyüp, ‘’Banker Kastelli’ yi Kim Öldürdü?’’, Referans Gazetesi, 03.06.2008. 
CAN Kemal, ‘’Milliyetçilik ve MHP’ nin Yükselişi’’, Gündem/Görüş: Mayıs 1999, www.gundem-online.com. 
CİZRE Ümit, ‘’12 Eylül’ ün ‘’Anti’’ Gündeminde Toplum’’, Toplumsal Tarih Dergisi, Tarih Vakfı, 31.08.2005. 
ÇİZMECİ Şule, ‘’12 Eylül’ ün Değiştirdiği Hayatlar 1’’, Radikal Gazetesi, 10.09.2006, www.radikal.com.tr 
‘’Darbenin çocukları’’, www.tokatyenidonem.com, 17 Kasım 2008. 
DURSUN Davut, ‘’24 Ocak Kararları’ nı Hatırlayalım’’, Yeni Şafak Gazetesi, 27 Ocak 2009 Salı. 
DÜNDAR Can/ AKAR Rıdvan, ‘’Ecevit’in Arşivi / 6 bölüm’’, 2. bölüm:’’Doğu’ da Devlet Yok, Apocular Örgütleniyor’’, Milliyet Gazetesi, 23 Ocak 2008. 
DÜZEL Neşe, Selim Dindar Röportajı, ‘’Üç Yılını Cehennemde Geçirdi’’, Radikal Gazetesi, 23/ 06/ 2003. 
EKİNCİ Burhan, Ertuğrul Mavioğlu: ‘‘12 Eylül Sermayenin Darbesiydi’’, Taraf Gazetesi, 12/ 09/ 2008. 
ERDEM Fazıl Hüsnü, ‘’Göstere Göstere Hayır / Darbe Anayasası’ nı Tartışmaya Açmak’’, Taraf Gazetesi, 11-07-2008. 
ERÇEL Gazi, ‘’Tarihten Bir Yaprak: 24 Ocak Kararları’’, Vatan Gazetesi, 25.01.2007. 
ETE Hatem, ‘’27 Mayıs-28 Şubat Parentezinde 12 Eylül’’/ Bürokratik Vesayet ve Otoriter Rejim/-Açık Görüş/ SETA-Siyaset, 
Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, 14 Eylül 2008, http://www.setav.org/ 
ETE Hatem, ‘’27 Mayıs-28 Şubat Parantezi’ nde 12 Eylül’’, Açık Görüş-SETA-Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı, 14 Eylül 2008, http://www.setav.org/ 
GÖKAÇTI Mehmet Ali, ‘’Milli Türk Talebe Birliği Geri Dönerken’’, Radikal Gazetesi, 24.12.2006. 
GÖKTÜRK Yücel, Ertuğrul Kürkçü:‘’12 Mart orduyu Burjuva ordusu yaptı’’ Expressİstanbul, 18 Mart 2006, www.bianet.org. 
GÜNAY Ertuğrul, ‘’Zor Seçim: Devlet mi, Demokrasi mi?’’, Yeni Şafak Gazetesi,  13.04.2007. 
GÜZEL Hasan Celal, ‘’Ekonomik Kriz Hatıraları 2’’, Radikal Gazetesi, 30.11.2008. 
HATİPOĞLU Tahir, ‘’Dünden bugüne Üniversitede Türban’’, 
http://www.mulkiyedergi.org/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=53&Itemid=2 
HEKİMOĞLU Mehmet Merdan, ‘’1982 Anayasası’ na Göre İnsan Hakları Kavramı’’, Sosyal Bilimler Dergisi, http://sbe.balıkesir.edu.tr 
H. Fırat, ‘’15-16 Haziran/ Sol hareket ve İşçi Hareketi’’, TKIP web sayfası, Haziran 1988, www.tkip.org 
HUGHES Thomas, ABD Dışişleri Bakanlığı (U.S. Department of State) : ‘’ Guevara's Death, The Meaning for Latin America’’, 
http://www.companeroche.com/index.php?id=108 
IŞIKLI Alparslan ‘’12 Mart öncesi Gençlik’’, Üniversite ve Toplum (Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi), Aralık 2002, Cilt 2, Sayı 4. 
İNAL Kemal, ‘’12 Eylül ve Eğitim’’, Evrensel Gazetesi, 14/ 09/ 2008. 
İNSEL Ahmet, ‘’Kurucu Meclis’’, Radikal Gazetesi, 06 / 05 /2007. 
İpekçi ile röportaj, Cemil İpekçi: ‘’80’li Yılların Modası Gerçekten İğrençti’’, Sabah Gazetesi, http://arsiv.sabah.com.tr/2004/02/11/gun104.html 
KAHRAMAN Hasan Bülent, ‘’12 Mart Muhtırası’’ yazı dizisi, Radikal Gazetesi, 16 Mart 2001. 
KAHRAMAN Hasan Bülent, ‘’Türban, İdeoloji ve AKP’’, Radikal Gazetesi, 09.12.2002. 
KAHRAMAN Hasan Bülent, ‘’Radikalizm, Devlet ve AKP’’, Radikal Gazetesi, 13.12.2002. 
KARAN Ceyda, ‘’Portre: Rauf Denktaş’’, Radikal Gazetesi,18 Nisan 2005. 
KEMALOĞLU Nihal, ‘’12 Eylül Yapım Zihniyetiyle 12 Eylül’ e Bakmak’’, Akşam Gazetesi, 30/ 06 /2009 
Kenan Evren ile söyleşi, ‘’Kürtçe’ ye Ağır Yasak Koyduk Ama Hataydı’’, 
www.milliyet.com.tr, 07.11.2007. 
KILIÇBAY, Mehmet Ali, Zaman Gazetesi, ‘’11 -12 Eylül arasında Türkiye’’, 30.09.2002. 
KIŞLALI Mehmet Ali, ‘’Eksik Kalan Öyküler’’, Radikal Gazetesi, 26.11.2005. 
KIVANÇ Ümit, ‘’12 Eylül’ de Biz Gençtik’’, Taraf Gazetesi, 01.07.2009 
KIVANÇ Taha, ‘’Güzel İnsanlar da Ölüyor’’, Yeni Şafak Gazetesi, 6 Ekim 2002. 
KORKUT Tolga, ‘’Ekinci: Kürt Hareketi’ nin Değişimi’’, BİA haber merkezi-İstanbul, 
www.bianet.org, 12 Mart 2009 Perşembe. 
‘’Milli Görüş’ e Parti Dayanmıyor’’, www.radikal.com.tr, 23.06.2001 205 
ORTAŞ İbrahim, ‘’YÖK Kaldırılmalıdır’’, Üniversite ve Toplum/ Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, Aralık 2004, Cilt 4, Sayı 4. 
ÖVÜR Mahmut, ‘’Darbeciler yargılansın ya darbeci zihniyet?’’, Sabah Gazetesi, 13 Eylül 2008 Cumartesi. 
ÖZBUDUN Ergun, ‘’Seçim Sistemleri ve Türkiye’’/ ‘’1983 Seçim Kanunu ve Değişiklikleri’’, s.530, http:// dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/298/2768.pdf. 
PAMİR Balçiçek, Selim Dindar: ‘’Bir Daha Dünyaya Gelsem Kürt Olmak İstemem’’, Gazete Habertürk, 18/05/2009. 
Sabah’ la Serbest Ekonomi’ nin 20. Yılında Sanayi / ‘’24 Ocak Kararları Ekonomiyi Dışa Açtı- Gümrük Birliği Rekabet Gücü Kazandırdı’’, Sabah Gazetesi, 01 / 12/ 2005. 
‘’Seçim Anketleri Nedir, Ne Değildir’’, www.memurlar.net, 04.04.2009. 
Sınıf Hareketi, ‘'İşçi Hareketi Tarihinden Kesitler’’, Türkiye Komünist İşçi Partisi web sitesi, www.tkip.org, 25 Mart 2009., 
ŞAHİN Haluk, ‘’1 Mayıs 1977’ de ne oldu?’’, Radikal Gazetesi, 3 Mayıs 2006. 
ŞAHİN Haluk, ‘’Barbie, Televole Kültürünün sonu mu?’’, Radikal Gazetesi, 08.04.2006. 
ŞENSOY,Süleyman ‘’Devlet ve Anayasa ‘’Yeni Bir Anayasa Nasıl Yazılmalı?’’, TASAM (Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi), 25/12/2008, www.tasam.org. 
TOSUN Resul, ‘’Milli Görüş ve Terör’’, Yeni Şafak Gazetesi, 9 Nisan 2003 Çarşamba. 
TÜRK Hikmet Sami, ‘’Nasıl bir seçim sistemi?’', www.dergiler.ankara.edu.tr 
TÜRKER Yıldırım, ‘’Geçmiş Geçmediyse Suç Bizde’’, Radikal Gazetesi, 21.05.2000. 
TÜRKER Yıldırım, ‘’Erdal’ ı Unutmadık’’, Radikal Gazetesi, 11/12/2006. 
ULUENGİN Hadi, ‘’12 Eylül Nasıl Yargılanır’’, Hürriyet Gazetesi, 04.07.2009. 
‘’Üniversiteli Müslüman Gençlerin 30 yıllık Yürüyüşü’’, www.akyolhaber.com, 3 Ocak 2008. 
YALÇIN Soner, ‘’AKP’ nin Asıl Korkusu Nurcu-Nakşibendi kavgası’’, Hürriyet Gazetesi, 1 Haziran 2008. 
YALÇIN Soner, ‘’MHP’ nin 40 yıldır bitmeyen derdi’’, Hürriyet Gazetesi, 24 Şubat 2008. 
YANARDAĞ Merdan, ‘’Akıncılar Partisi’’ BİA Haber Merkezi, www.bianet.org, 30.11.2002. 
TOPRAK Zafer, ‘’1968’ i Yargılamak ya da 68 kuşağına Mersiye’’, Cogito (Felsefe, kültür ve düşünce dergisi), Yapı Kredi Yayınları, sayı: 14, 1998. 

DİĞER 

1982 anayasası /www.anayasa.gen.tr 
www. belgenet.com/ 12 Eylül/ 12 sıkıyönetim.html 
www.biyografi.net 
http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hukumetler.htm 
www. tbmm.gov.tr.secimler.genel seçimler 
tr.wikipedia.org 

EKLER: 

EK-1 

EK-2 

EK-3 

EK-4 

EK-5 

EK-6 
*12 Eylül 1980 darbesinin Newsweek haber dergisinin 22 Eylül 1980 tarihli sayısının kapağında yansıması. 

EK-7 
*12 Eylül liderleri 

EK-8 
KENAN EVREN 

EK-9: 

EK-10: 
• 12 Eylül sonrası TBMM’ den bir görüntü 

EK-11: 
ERDAL EREN MAHKEMEDE 


BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

272 *Bakınız: Ek 1, Ek 2, Ek 3, Ek 4, Ek 5. Tezimi hazırlarken yaptığım sözlü tarih çalışması vesilesiyle uyguladığım anketlere dönemin çocukları 
( bugün 40’ lı, 50’ li yaşlardalar) pek de itibar göstermemişlerdir. İsim beyan etmelerinin zorunlu olmadığını defalarca söylememe rağmen, insanlar anketi doldurmaktan şiddetle kaçınmışlardır. Başlarının ağrıyacağından korkmuşlar, bir şekilde sıkıntı yaşayacaklarını tasavvur etmişlerdir. Cevap verenler ise susmanın hiçbir şeye faydasının olmadığının farkında olanlardır. Düşünceleri yüzünden susturulmak istemeyenlerdir... 

Dolayısıyla uyguladığım anketlere cevap verenleri cesaretlerinden ötürü tebrik ediyor, sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum 


***